De Gids. Jaargang 75

[p. 527]

Iets over schilderijlijsten.
Naar aanleiding van de preyer-tentoonstelling in pulchri studio.

Dat de schilderijlijsten aan de wisselingen van den smaak onderhevig zijn, is bekend. Wie herinnert zich niet uit zijn vaderlijk huis de leelijke profielen dier tamelijk vlakke, vergulde lijsten, waar de hoeken als kunstige uitwassen, zwaar van versiering uitstaken; of wat verderop in de 19^de eeuw de diep uitgeholde bakken met het prutsige ornament? Wie herinnert zich niet die meer deftige renaissance lijsten, het binnenwaarts gebogen acanthusblad met daaromheen de als voor een krans gelegde laurierbladen, een mooi profiel deze lijst, die ook bij de Haagsche meesters tot omstreeks 1880 of misschien iets later nog in gebruik was en verdrongen werd door de zwaardere vergulde Louis XIV lijsten, met de sterke glimlichten, die den toon van het schilderij dieper maakte dikwijls?

In de laatste jaren kon men bij enkele schilders, zoowel als bij enkele kleinere schilderijen-collectionneurs opmerken, dat hun smaak zich verzette tegen deze praligere en kolossale zoogenaamd gouden lijsten. En ware het niet dat de tentoonstellingsbesturen vooral sterk vasthielden aan het uniforme der lijsten, zoo zou zich deze beweging zeker verder uitgebreid hebben.

Zooals altijd, zijn dergelijke verschijnselen niet zonder reden. In dit geval vinden zij hun oorzaak zoowel in den gewijzigden smaak der kamerinrichtingen als in de zich altijd vervormende schilderkunst onzer dagen. In de donkere

[p. 528]

bronzen of bordeaux-roode vertrekken van een dertig jaar geleden pasten de Fransche of Haagsche schilderschool in hun zwaar gouden omlijsting volkomen, terwijl men in de hedendaagsche lichte Louis XV of XVI salons dof gouden en vooral bronzen lijsten van een delicater teekening en fijner patina verlangt, die sedert lang voor de meer decoratieve schilderijen in Frankrijk of Duitschland gebruikt worden.

Voor zulke schilderingen heeft de lijst dan ook geen andere beteekenis dan het schilderij voor de salons van den een of anderen kooper in stijl af te sluiten. Evenzoo is het met het werk van vele onzer jongere schilders, wier toon te vaag, wier kleur egaler, wier licht te weinig compact is om een zwaar encadrement noodig te hebben. Hun werk is er niet op berekend, zij hebben het niet in goud geschilderd, zij kunnen er buiten.

Bij de meesters der Haagsche School was dit wel degelijk het geval. Jacob Maris in de eerste plaats ging zelf zijn lijsten uitzoeken en koos voor zijn werk juist de heel zware Louis XIV lijsten met de sterke glimlichten, welke door hun schittering den toon van zijn werk in de volle diepte en rijpheid deden uitkomen. Zij voerden hun werk dan ook op tegen het goud van het encadrement door in de lijst te schilderen, evenals zij bij hun aquarellen een rand van wit papier om hun teekening bevestigden, wat in hun tijd in portefeuilles, of ook in een smalle lijst voor tentoonstelling of kamer, de heerschende omlijsting der waterverf was.

Uit het voorgaande blijkt dat, willen wij de traditie dezer groote meesters hoog houden, wij het encadrement niet willekeurig door een meer modern buitenlandsch kunnen vervangen zonder de bedoeling der meesters te ontkennen, en vooral zonder aan het aspect van hun werk schade te doen.

De witte passe-partout om de waterwerf wordt sedert langen tijd niet meer geëerbiedigd. De prijzen zijn te hoog geworden om deze kostbare teekeningen in de portefeuille te houden. Men encadreert ze als schilderijen, om ze daartusschen te kunnen hangen. Hoewel niet ieder aquarel, en dikwijls niet de beste, hier tegen kunnen en de kleur noodzakelijk minder sterk wordt, zoo moet men de reden hiervan eerbiedigen, mits de lijsten zoo llcht, zoo vroolijk verguld zijn, dat zij het wit vergoeden kunnen.

[p. 529]

Doch er is bij olieverfschilderijen hiervoor geen andere oorzaak te vinden dan die van een modetje. En hadden wij dit reeds bij enkele particulieren opgemerkt, nu heeft de heer Preyer op de waarlijk prachtige tentoonstelling van het werk van Haagsche meesters, in October van dit jaar in den Haag gehouden, deze mode hier ingevoerd en zelfs toegepast op de meesterwerken van Jacob en Willem Maris, van Mauve. Dat men in den kunsthandel den smaak van het publiek te gemoet komt, spreekt van zelf. Maar toch, zoolang de traditie er nog is, zoolang er nog schilders zijn, die de intentie dezer schilders gekend hebben, die de werkwijze dezer schilders zagen, hun opvatting, hun wenschen, hun eischen wisten, ligt het voor de hand, die opvatting, die eischen in verband en door hun kunst gevormd, te eerbiedigen, en hun schilderijen het encadrement te geven, zooals zij dat wilden, in die soort lijsten waarin zij hun meesterstukken schilderden, in den stijl die de hunne was.

Wat zouden wij niet geven om te weten hoe Rembrandt de omlijsting voor zijn Nachtwacht gedacht had, of Ruysdael zijn landschappen in zwart of in goud wenschte. En hoezeer Jacob Maris voor die zware gouden lijsten was, blijke hieruit, dat hij hierin het eenige middel vond om de Nachtwacht tot zijn recht te doen komen; hij wenschte dit sterk glimmende verguld zelfs nog versterkt door kleurige steenen, door edelsteenen.

Een zoo prachtige waterverfteekening als ‘De brug’ van Jacob Maris, oorspronkelijk tegen wit gemaakt en gezien, wordt hier geheel uitgebleekt door de kleur der lijst en de donkerfluweelen voering van den pakrand. Juist wanneer men zoo'n aquarel goed gekend heeft, de prachtige partij van het steenen muurtje onder de brug met de schuit daartegen, het warme, ingezogen bruinrood der daken, de bizondere zuiverheid en tegelijk het massieve waarmee het wit van de brugleuning en lantaarnpaal tegen de wolkenlucht staat; wanneer men weet hoe diep de toonverhouding is, hoe krachtig de bouw, hoe rijp en vol afwisseling de kleur, hoe verzadigd de toon, - mist men hier alle kracht, mist men hier de rijkheid en rijpheid die Jacob Maris wel in het bizonder bezat. De fijne bronzen lijst om ‘Het jaagpad’ werd zeker met zorg gekozen, maar toch,

[p. 530]

hoe maakt het dit rijke, rustieke stukje prenterig, hoe arm wordt dat rijk behandelde onderwerp er door, hoe afgesleten. Evenzoo ‘De schelpenvisscher’. Alleen het lichte ‘Strandgezicht’ kan tegen dit soort salonachtige lijsten, juist omdat deze aquarel egaal van verlichting is.

Toch meenen wij de fijn bewerkte donker bronzen lijsten, althans zoo ze niet om een Maris staan, te mogen verkiezen boven die eierdoor-gele oud-gouden, die zooals onder anderen bij het ‘Landschap met bootje’ van Willem Maris het groen aan den voorgrond galachtig doen schijnen, en die trouwens om de meeste stukjes detonneeren.

Dat er schilderstukjes uit die zoo gevoelige en zoo gevoelig voor entourage zijnde Haagsche School zijn, welke alles verdragen kunnen, zooals het vroege ‘Kalveren in den stal’ van Willem Maris, is de uitzondering, die den regel bevestigt. Een wondermooi stukje dat aan de 17^de eeuwsche Hollandsche meesters, noch in techniek, noch in uitvoerigheid, noch in compleetheid het minste toegeeft, terwijl er bovendien in den kop van het tweede kalf een innigheid te genieten valt, welke getuigt, dat de negentiende eeuw wel degelijk iets heeft toegevoegd aan de zeventiende.

Doch dit bewijst niets anders dan dat alle ware liefhebbers onzer Haagsche School, alle beminnaars van het enorme schildergenie van Jacob Maris, zorgen moeten, dat, zoolang er zijn die dezen meester in zijn werkplaats gekend hebben, zoolang ook zijn opvatting in zake encadrement geëerbiedigd blijve, niet alleen uit piëteit voor zijn nagedachtenis, maar in de eerste plaats uit eerbied voor zijn groote kunst.

G.H. Marius.