De Gids. Jaargang 65

[p. 404]

Bibliografie.

Babel door Louis Couperus. L.J. Veen, Amsterdam.

Nog is de indruk, gemaakt door de twee groote romans waarmede Couperus ons een vorig jaar verraste, niet verdwenen, nog wordt er gesproken en gedebatteerd over het slot van Langs lijnen van geleidelijhieid, over de beteekenis en realiteit van hetgeen in De stille kracht geschilderd wordt - de brutaal-oppervlakkige afmaking van dit laatste boek door Lodewijk van Deyssel heeft nog kort geleden in ‘De Locomotief’ een krachtig protest uitgelokt van Dr. Ch.M. van Deventer - of de onuitputtelijke verteller heeft weder een nieuwe sproke gereed, thans echter niet uit het leven van onzen tijd, maar uit de mythische oudheid, toen da zonen van Sem, naar wij in het elfde hoofdstuk van Genesis lezen, naar het Oosten trekkend en zich in het land van Sinear vestigend, tot elkander zeiden: ‘Laat ons voor ons een stad bouwen en een toren, welks opperste in den hemel zij.’

Weer geeft Couperus ons in dit nieuwe boek mooi, oorspronkelijk werk, in zijn rjjke taal, vol kleur en zwier en schittering

Van den herderszoon van koninklijke afkomst vernemen wij, van Cyrus, die niet langer de kudden zijns vaders wil weiden, maar meê wil bouwen met hen die den bouw van Babel hervat hebben, meê bouwen tot het allerhoogste, tot waar Baäl troont. Wij zien in de in aanbouw zijnde reuzenstad de menigte zich naar boven dringen, bestormen de trappen en terrassen en kanteelen, en, boven allen uit, de bouwmeesters met het gebaar als van veldheeren en koningen, gebiedende de slaven en hen ten bloede geeselend opdat zij de reuzensteenen omhoog trekken, die Babel moeten bouwen tot in den hemel En tusschen dat gejoel en geschreeuw hooren wij voortdurend een vreemde klacht, nu stil kreunend, dan wanhopig opbruisend: een vloedgolf van klagen, want de stad en haar toren waarlangs Cyrus omhoog stijgt om Baäl te naderen, den God die met geen torens te bereiken is, rijst uit het bloed dat als een zee er omheen spoelt, rijst uit de ellende van millioenen en milliarden.

Der zichzelf zoekende hoogmoed deert dat alles niet: de bouwmeesters, al dreigt zondvloed en vuur uit den hemel Babel te vernielen, gaan voort met bouwen, om niet hun macht te verliezen tegenover de domme menigte, die hun slaaf is. Cyrus echter, van verre gekomen ‘als een arend met het hart van een duif’, wanneer hij, staande op de luchtbrug die zich als een groote regenboog over de stad welft, de handen, de milliarden handen, ziet rijzen naar boven, smeekend om genade en medelijden, voelt eindelijk dat de godheid niet te genaken is langs torens die uit het bloed van slaven omhoog rijzen. En wanneer hy daalt, terug gaat tot de milliarden daar beneden, en zijn ziel zich opent om hen allen te ontvangen, dan ontspruit op het

[p. 405]

harde graniet van Babels hoogmoedige treden een nieuwe menechelijkheid, als een purperen anemoon, en bloeit er het Medelijden....

Zooals een geniaal toondichter, oorspronkelijk in de schepping van zijn motieven, zijn phantasie den teugel viert in de uitwerking dier motieven, de instrumenten combineert in de stoutste, verrassendste verbindingen om kleur en glans te geven aan het muzikaal kunstwerk, maar tegelijk met rustige zelfbeheersching, naar een deugdelijk bezonnen plan, zijn werk opbouwt, ontwikkelt en afsluit, zoo doet Couperus in Babel.

Stormen laat hij zijn phantasie, schitteren zijn kleuren en klateren zijn woorden, maar als de storm heeft uitgewoed en wij het geheel overzien, blijkt het een kunstwerk, zoo stout van conceptie als bezonnen van houw.

Doodendans door Stijn Streuvels. L.J. Veen, Amsterdam.

Wie was er ook weer hang dat Stijn Streuvels, schrijvende voor Nederlanders in Nederlandsche tijdschriften, zijn novellenbundels uitgevende bij Nederlandsche uitgevers, zign taal zou gaan vernederlandschen en niet langer meer de oude, eenige Stijn Streuvels blijven?

Er is vooreerst nog geen gevaar. Hier in dezen nieuwen bundel schetsen is hij althans de echte Streuvels nog, die grijpt in het eigen leven om hem heen op de Westvlaamsche dorpen en het weergeeft in zijn eigen, rijke taal. Over dorpsjongens die hun hoogste genot vinden in vogelnesten uithalen, over arme kermisreizigers, over een oude vrouw die verlaten sterft tusschen haar zwarten kater en haar blinde vink, over vechtende honden handelen deze schetsen; maar al dat gewone en eenvoudige is gezien en weergegeven door een, wien geen karakteristieke bijzonderheid, geen trek, geen gebaar van zijn modellen ontgaat, en die wat hij ziet weet vast te houden en weet vast te leggen in zijn oorspronkelijke, kernige, sappige taal.

Alleen de eerste schets, die haar naam aan den bundel geeft, lijkt wab gezocht en phantastisch; de volgende zijn alle van een echte, frissche natuur, zoo rechtstreeks uit de bron. En nu kennen wij ze, de Westvlaamsche jongens: Doorke - wiens versleten broek, ‘een stuk afgesleten verdrietigheid’, een poëem is, waarbij de verstelde broek van Hildebrands Hollandschen jongen met haar rijken inhoud het moet afleggen - en Maarten die zijn lust om nesten uit te halen met den dood moet boeten, en Pierke Vincke, die de gelukkige bezitter wordt van den steenen nachtegaal van Arie den koeienwachter. En wij kennen de straat met de boomen waarin de vogelnesten schuilen, en de school waar de jongens hun lessen opdreunen en hun cathechismusvragen nabauwen - een prachtstuk, die beschrijving van de school in ‘Een speeldag’ - en de wei waar zij roud het vuurtje dansen. En dan die tien of twaalf bladzijden met tot décor een nauwe steeg tusschen twee hooge muren en als handeling twee waakhonden en het bloedig gevecht van een dier twee met een grooten wolfshond - een meesterstuk. Neen, waarlijk, men kan gerust zijn: Stijn Streuvels is nog altijd de oude, dat wil zeggen: de jonge, krachtige, Westvlaamsche prozadichter, naar wien we steeds weer met nieuw genot luisteren.

Na scheiding en dood, door M. Antink. Haarlem. De erven F. Bohn. 1901.

Toen voor twee jaar de groote novelle Catherine van deze schrijfster verschenen was, sprak o.a. Van Deijssel van de auteur als van een, die de natuurdingen, de brem, de bosch bessen,waarover hij schrijft, ‘zélf wáárlijk gezien (heeft), met zijn eigen verbeelding. Daaruit blijkt dat hij een kunstenaar is.’ Niemand die in Catherine het werk

[p. 406]

van een vrouw vermoedde. En een zelfde vergissing zon men, enkel afgaande op den aard van het werk, de wijze van voorstellen, weer kunnen begaan bij de beoordeeling van dezen bundel schetsen.

Daar is in het werk van Mej. Antink meer dan één mannelijke trek. Men vindt die in de keuze van haar motieven, in haar kijk op de menschen en de dingen, in het buiten haar onderwerp gaan staan, zich nooit door haar gevoel laten beheerschen, de dingen zeggen net zooals zij ze ziet en hoort, als het kan nog wat scherper en hoekiger dan zij ze hoorde en zag.

Dat alles treft ook in deze schetsen, die alle, de eene in meerdere mate dan de andere, zich onderscheiden door een interessant onderwerp op interessante wijze behandeld.

Wie weten wil wat een kunstenares maken kan van een paar handen, leze in ‘Het geld van den dooden man’ de bladzaijde over de afzichtelijke behaarde roode handen van den zieken schooier, de loerende, valsch-gluipende handen, de vloekende en scheldende handen, en dan weer in ‘Een eenzame’ van de bleeke, lijdende handen, de weenende en klagende handen van een anderen stervende. En telkens ontmoet men van die met een eigen kijk geziene dingen: zoo in ‘Afvaart’ de kade met de booten, het inladen van de vaten, de haastende passagiers, en in (het wel wat gerekte) ‘Holland’ de teekening van het schoon van een Hollandsche lente en van Hollandsche stadsgezichten zooals het zich, tot haar eigen verrassing, ontdekt aan ‘het Sydneysche vrouwtje.’

Maar diezelfde juffrouw Antink, die zoo goed ziet en voelt en die weet te zeggen wat zij gezien en gevoeld heeft, niet in banale conventietaal maar in een eigen taal die zij beheerscht, doet ons nu en dan opschrikken wanneer zij spreekt van een weg, ‘zwaar lang massaënd tegen de maanlucht’, of van huizen ‘die, al naderend, zich ontmasaaden’, of van iemand die ‘hoofd-beduidt’. De schrijfster van Na scheiding en dood kan het, dunkt ons, zonder zulke opzienbarende en leelijk-klinkende woorden en woordverbindingen best stellen. Haar talent en onze Hollandsche taal zijn er te goed voor.