De Gids. Jaargang 64

[p. 587]

Bibliographie.

L. van Deyssel. Vijfde bundel. Verzamelde opstellen. Amsterdam, Scheltema & Holkema. 1900.

Men moet maar durven! en aan durf heeft het Lodewijk van Deyssel nooit ontbroken. Maar ditmaal toch....

Er verschijnen van Van Deyssel zoo af en toe wat hij ‘Verzamelde opstellen’ noemt. De vierde bundel kwam in '98 uit, de vijfde zag zoo pas het licht. Wie had hooren verluiden dat de werkkracht van den genialen literairen kunstenaar, eens de Provoost-Geweldige der Nederlandsche critiek, aan het afnemen was, moet blij verrast zijn geworden toen hem dit vijfde deel, een statig boek van 347 bladzijden, werd thuis gestuurd. In drie rubrieken is het verdeeld: ‘Kritiek,’ ‘Allerlei; schetsjes en aanteekeningen’ en dan een derde rubriek, veel grooter dan de beide vorige te samen, ‘Verhalend Proza.’

Onder ‘Kritiek’ vindt men drie mooie opstellen terug die ons bij hun verschijnen in het Tweemaandelijksch Tijdschrift hadden getroffen: over Albert Verwey, over Heyermans' ‘Ghetto’, waarin met groote duidelijkheid en scherpzinnigheid de zwakke zijde van dit merkwaardig drama en van dit soort van dramatische tendenz-kunst in het licht wordt gesteld, en over ‘Stille wegen’, waarin de schrijver een wat minutieuse en specieuse, maar over 't algemeen fijne critiek geeft van het gevoelsleven, dat in dit zonderlinge boek op een soms zoo onbeholpen, maar toch ook zoo treffende wijs wordt ontleed. Maar die drie opstellen, met een stukje over ‘Catherine’ van mejuffrouw Antink, die door Van Deyssel voor een meneer wordt aangezien, en een uitval tegen Henri Borel, waarin de schrijver, getrouw aan zijn stelling: ‘beweren is beter dan bewijzen’, ‘Het jongetje’ een ‘affreus boek’ en ‘een volslagen prul’ noemt, vullen nog geen vierde van den bundel. Het ‘Allerlei’ bevat kleine, min of meer geslaagde krabbeltjes - en dan komen als pièce de résistance de 228 bladzijden ‘Verhalend Proza.’

Maar wat blijkt nu? Dat de veertien hoofdstukken, hier voorgesteld als vormden zij twee novellen: ‘Braaf zijn’ en ‘Die Liefde waarvan je in de boeken leest’, niet anders zijn dan negen van de tien hoofdstukken, waaruit het tweede deel van Van Deyssels beruchten roman De kleine Republiek bestaat. Onder heel onschuldige titels, voor deze gelegenheid expresselijk vervaardigd, krijgen wij nog eens al de viezigheden te lezen welke ons indertijd in deze vertelling hebben geërgerd. Want ons oordeel over dit vuile boek, waarin de onhebbelijke mysteriën van het jongens-kostschoolleven worden onthuld, is niet gewijzigd sedert wij het in Januari 1889 neerschreven.

Het bedrijf was reeds begonnen in den 4den bundel, in '98 verschenen,

[p. 588]

waarin men ons eenige hoofdstukken uit het eerste deel van De kleine Republiek onder een ander etiket in de handen had gestopt, maar hier wordt het op grooter schaal, en wederom zonder dat de kooper op eenigerlei wijze gewaarschuwd wordt, voortgezet. Wij zijn zoo vrij dat te rangschikken onder de slechte manieren en praktijken in de literaire wereld en als zoodanig te signaleeren. Een ieder wachte zich voor schade!

Stijn Streuvels Zomerland. Amsterdam, L.J. Veen.
Stijn Streuvels Zonnetij. Amsterdam, L.J. Veen.

Onze lezers weten hoe goed De Gids denkt over Stijn Streuvels en wanneer zij het vergeten mochten zijn, dan zal de heer Veen het hun herinneren die, ongevraagd en dus ook ongeweigerd, de Letterkundige Kroniek van April in haar geheel heeft doen overdrukken, ten einde dienst te doen als aanprijzing voor zijn uitgaaf van Streuvels' Vertellingen.

Krachtig, sappig werk wederom deze acht schetsen, waarvan ‘Oogst’ en ‘Zomerdag’ reeds in de bovenvermelde Kroniek werden besproken. Of wij lezen van Jan Boele, den visscher, en zijn gedwongen huwelijk met Tale Siepers (‘In 't Water’), of van Zalia, een oude bekende uit den bundel Lenteleven, en haar geiten (‘Avondrust’), van de Schemels en de Knuddes, de twee vijandelijke geslachten en hun onafgebroken strijd (‘Groeikracht’ en ‘Zomerland’) en daarna de idylle van Lander uit het geslacht der Knuddes en Ria uit het geslacht der Schemels met den dood van hun eerste kindje, of het bloedig drama dat om Sanna, de bezembinster, speelt, - het kookt en spat en bruist alles van leven in Streuvels' krachtige taal, gekruid met het hartige West-Vlaamsch. Wat heeft die man een schat van pittige, teekenende woorden tot zijn dienst! Wat krijgt daardoor alles een kleur en een schakeering; de menschen met hun kleine en groote hartstochten, de dieren die Streuvels zoo goed kent als zijn menschen, en de heerlijke weelderige natuur, die niet als een pasklaar gemaakte lijst er omheen staat, maar als bouwland en bosch, als wei en water meeleeft, meegroeit met al die kleine drama's.

Dr. A. Aletrino. Uit 't leven. Amsterdam, Tierie & Kruyt. 1901.

Uit den dood heette de bundel schetsen, die dokter Aletrino nu elf jaar geleden deed verschijnen. Uit 't leven is de titel van deze nieuwe reeks. Maar hetzij ‘uit den dood’ of ‘uit het leven’ het zijn als vroeger teergevoelde, melancholieke herinneringen, meest uit des schrijvers praktijk als geneesheer: schetsen van zieken, zenuwlijders, teringlijders, stervenden, voor het meerendeel vrouwen, van hun grijs bestaan en meestal waardeloos leven. ‘Moewe’ lichamen en ‘moewe’ zielen, die gebukt gaan onder ‘de enorme ellende van het bestaan’, onder de ‘beroerdheden’ van het leven, van dat leven dat nooit ‘mooi genoeg (is) om 't leed te vergoeden dat er in is.’ Dat de arts die, dag in dag uit, zooveel ellende van nabij ziet en, als een wereldlijke biechtvader, de confidenties ontvangt van nog zooveel andere ellende die niet van buiten zichtbaar is, zulk een kijk op het leven heeft, is niets vreemds. Maar niet gewoon is het met zooveel volgehouden stemming, met zooveel, haast vrouwelijke, teerheid, in fijn gevoelde taal - hier en daar slechts door enkele smakelooze taalnieuwigheden ontsierd - uitzeggen van al de droeve dingen, op de wijze als Dr. Aletrino het in dezen bundel doet.