De Gids. Jaargang 60

[p. 372]

Dramatisch overzicht.

Het Nederlandsch Tooneel: Sirocco, in drie bedrijven, door Mevrouw Snijder van Wissenkerke.

Als een sirocco heeft de Kritiek over dit kleine drama gewoed, verflensend of verschroeiend wat er frisch en kleurig in was, neersmijtend wat er in overeind stond als goed gebouwde tooneeltjes, machteloos makend het zeer intelligent spel en goed samenspel dat deze vertooning - als vertooning - tot een der beste maakte die de Koninklijke Vereeniging sedert lang te zien gaf. En die sirocco had ook uit den schouwburg het publiek weggevaagd, dat al bij de tweede voorstelling nog slechts hier en daar een plekje in stalles of parterre en een enkele loge vulde, reeds door die verlatenheid om zich heen slecht gestemd om een drama te genieten.

En toch viel er veel in te prijzen, en al kan het hier slechts in een korte aanteekening geschieden, die op den naam van Dramatisch Overzicht, zooals nu eenmaal deze rubriek heet, geen aanspraak mag maken, even, vluchtig, wil ik, na de tweede voorstelling te hebben bijgewoond, zeggen wat ik van dit stuk denk.

Allereerst geef ik toe, dat het, als geheel, als drama, als ‘spectacle d'une volonté qui se déploie’, niet deugt. En dat wel ten gevolge van de keus van het onderwerp en van den opzet. Er is geen ontwikkeling van den wil mogelijk, geen strijd van den held of de heldin, de helden of heldinnen, met zich zelven, met anderen of met de omstandigheden buiten hen. Wat toch is hier het hoofdmotief? De verzengende, vernielende macht van den sirocco, die, in den persoon van Paul van Oudendael, de man met zijn cynische levensopvatting, het geluk verwoest van twee meisjes, Emma en Suze van Gelderen, die hij de eene door zijn quasi-philosophische beschouwingen, de andere door zijn quasi-

[p. 373]

sentiment, het hoofd op hol brengt. Zoo'n Sirocco neemt zijn tijd niet, oefent niet langzaam zijn verwoestenden invloed, maar ageert onmiddellijk. Het is het eerst bij de 16-jarige Suze, die haar eerste lange japon draagt en pas nog met de oude meid heeft rondgedanst, dat de sirocco werkt, terstond, zonder voorbereiding. Bij zulk een kind, met aanleg voor exaltatie, is het nog begrijpelijk wat hier geschiedt: dat tooneeltje in het eerste bedrijf tusschen haar en Paul, op de bank in den donkeren tuin, is werkelijk aardig geämeneerd en de opwinding van Suze, die meent in dien mooien meneer, die haar zooveel liefs vertelt, den prins van haar droomen gevonden te hebben, is echt. Maar bedenkelijker wordt het wanneer wij Emma, de geëngageerde, die wij in de eerste tooneelen als een natuurlijk, verstandig, kalm meisje leeren kennen, gelukkig en tevreden met haar aanstaanden man, haar Jo, den goedigen, eenvoudigen fabrikant, - wanneer wij diezelfde Emma, nog eer het scherm voor het eerst gevallen is, geheel ander^s zien worden, zien ineenkrimpen en verschroeien, onder den invloed van den sirocco, blazend uit den mond van Paul van Oudendael. En dat onvoorbereid, onverklaard, zonder strijd. Zulk een strijd had de schrijfster ons moeten laten zien, en daardoor zou zij hebben kunnen voorkomen, dat de figuur van Emma en haar houding in de latere tooneelen ergerlijk of belachelijk werd gevonden. Wanneer wij haar in het tweede bedrijf voor het eerst weer haren aanstaande zien ontmoeten, dan is zij al van hem vervreemd, dan heeft het drama van haar leven zijn toppunt reeds bereikt, zonder dat wij het tot dien top langzaam hebben zien stijgen.

En Paul van Oudendael, - wanneer de sirocco zijn werk verricht heeft en er niets meer te vernielen valt, dan verdwijnt hij en laat de twee verwoeste levens achter, weeklagend over het bedrog waarvan zij beiden het slachtoffer zijn. Dat laatste tooneel, waarin wij nog onbekende bijzonderheden moeten vernemen omtrent Paul's gedragingen tegenover Suze, is onhandig aangebracht; het sleept achter het drama aan, waarvan wij weten dat het reeds lang uit is, dat geen oplossing ervan meer mogelijk is, en daardoor wordt ook de eindindruk van het stuk onbevredigend, hinderlijk.

Dat alles verklaart het weinig succes van dit drama, waarover men de schrijfster gescholden heeft - het grofst in het orgaan van de jonge kunstenaars: De Kroniek - maar waarvan men in

[p. 374]

gebreke is gebleven de betere momenten, wat er goed gezegd en zuiver geteekend in is, te signaleeren.

De drie hoofdpersonen: Paul en de beide jonge meisjes, die zijn invloed ondergaan, lijden natuurlijk onder de groote fout van het stuk: het gemis van voorbereiding en van overgangen. Paul is een figuur die eigenlijk buiten het drama staat en zelf er niets van ondergaat, een raisonneur. Maar dat toegestemd, is deze cynische viveur, deze moderne Don Juan - een figuur voor Royaards geknipt - met groot talent geteekend. Een levend, natuurlijk type heeft de schrijfster gemaakt van den goedigen Jo, in zijn sukkeligheid wel wat al te sukkelig en daardoor misschien verzachtende omstandigheden pleitend voor Emma's afval. Maar wat zeker vermelding verdient en wat verklaart waarom Sirocco door de jonge kunstenaars, die het vertoonden, blijkbaar met liefde en zorg was ingestudeerd, is, in die gedeelten, waarin niet het onnatuurlijke, ongemotiveerde en opgeschroefde van den toestand de schrijfster tot declamatie verleidde (zooals daar waar Emma voor Paul op de knie zinkt: ‘Ik wil me buigen.... want ik ben niet groot.....’), het levende, natuurlijke, gevoelde van de taal. Het zegt niet veel, maar het zegt toch iets, dat men op ons Hollandsch tooneel niet veel frissche tooneeltjes te zien krijgt als in den aanvang van Sirocco. In het gesprek van Paul met den ouden heer van Gelderen, in de uitbarsting van woede van den armen Jo, in de klacht van Suze in dat ongelukkige slottooneel, en elders, - herhaaldelijk worden de dingen gezegd, zooals men verwacht ze te hooren, maar zooals men ze op de planken in den regel niet te hooren krijgt. Dat maakt dat men blijft luisteren, met aandacht, met belangstelling, ook al wekken de toestanden, en vooral de wijs waarop zij zijn aangebracht, ergernis. Jammer dat al dat moois door de groote fouten van het stuk verloren zal gaan.

Maar ‘la mort sans phrase’, hier toegepast, was niet verdiend, noch door de schrijfster, noch door ‘Het Nederlandsch Tooneel’, dat het oorspronkelijk drama aandurfde en zorgvuldig voorbereidde, noch door de kunstenaars, die in verschillende gedeelten mooi werk leverden.

Of zal misschien, zooals wel meer geschiedde, den Haag het vonnis, te Amsterdam geveld, casseeren?

J.N. van Hall.