De Gids. Jaargang 54

[p. 544]

Bibliographie.

Aldegonde. Naar Frankrijk, Front. Amsterdam, L.J. Veen. 1890.

‘Het is onbetwistbaar, dat de oorlog voor alle handeldrijvende volkeren noodlottig is. Geen land is er derhalve, dat meerder dan het onze alle gelegenheden uit welke twist en vervolgens oorlog zouden kunnen voorkomen vermijden, moet, en dewijl tractaten met vreemde mogendheden, voornamelijk zoodanige in welke tot wederzydsche bescherming iets besproken wordt, daar dikwijls gelegenheid toe geven, zoo schijnen deze derhalve zoo min mogelijk aangegaan te moeten worden. Gelukkig is er geen land dat zich van alle verbindtenissen, ten minste andere dan commerciele zoo onthouden kan als het onze.’ Tot nog toe was men het in Nederland er vrij wel over eens, dat deze uitspraak van den schranderen Amsterdamschen burgemeester J. Rendorp, al moge zij bijna een eeuw oud zijn, toch altijd nog de beste stelregel is voor onze buitenlandsche staatkunde.

Wij zullen hem echter thans over boord moeten werpen, indien wij ten minste den onbekenden schrijver dezer brochure als leidsman voor onze buitenlandsche staatkunde willen aannemen. Hij acht het toch dringend noodig dat Nederland zich nauw verbinde aan vreemde mogendheden, met name aan Duitschland en zijne bondgenooten. Zoodoende zal Nederland weer een zekeren rang erlangen onder de natien.

De gronden waarop Aldegonde dezen omkeer in onze gedragslijn tegenover het buitenland aanprijst zijn van zuiver strategischen aard.

In de grootere oorlogen der toekomst zal de hoofdactie zich in de laagvlakten bewegen. Frankrijk vindt in het noorden voor een offensief optreden niet groote af deelingen de gunstigste voorwaarde, namelijk de laagvlakte. Daar ligt de weg dien het betreden moet bij zijn streven naar een zoo spoedig mogelijke vereeniging met het Russische leger. In den aanstaanden Europeschen oorlog verkrijgen de geographische ligging en de topohydrographische gesteldheid van Nederland een strategisch domineerend karakter. De uiteenzetting dezer stellingen vult het grootste deel van Aldegonde's brochure.

Wij matigen ons geen oordeel over dit alles aan omdat het ons aan krijgskundige kennis ten eenenmale ontbreekt. Echter heeft ons de ondervinding geleerd dat de Génestet's kenschetsing van de godgeleerdheid als ‘een zak vol raadselen en plagen’ ook eenigermate voor de strategische wetenschap, waar zij bespiegelend optreedt, mag gelden. Hoe dikwijls toch zijn de strategen op het papier reeds verslagen geworden door de strategen in het veld.

De groote oorlogen van de tweede helft onzer eeuw zijn in den regel op geheel andere wijze en met geheel anderen uitslag gevoerd dan de strategische plannenmakers in dagbladen en vlugschriften voorspeld hadden. De mogelijkheid is dus niet geheel uitgesloten dat ook Aldegonde's strategische rekeningen ten slotte zullen falen. Daarmede

[p. 545]

zou ook het door hem verdedigd staatkundig stelsel ineenstorten. Loopt toch Nederland's onzijdigheid bij een aanstaanden oorlog geen gevaar, dan zal ook wel geen enkel Nederlander begeeren dat het aan den oorlog deelneemt. Het kon er alles bij verliezen en niets winnen dan wat krijgsroem. Daarvoor alleen de nationale zelfstandigheid, de algemeene welvaart en het huiselijk geluk van duizenden te wagen ligt niet in den Nederlandschen volksaard. Maar voor het geval dat de strategische beschouwingen van Aldegonde onberispelijk juist zijn, blijft het aan gegronden twijfel onderhevig of wat hij verlangt bereikbaar is.

Zoodra er een oorlog uitbreekt tusschen de Triple Alliantie en Frankrijk-Rusland, zal de Duitsche regeering - volgens de mededeelingen van Aldegonde - de Nederlandsche sommeeren om een verdrag te onderteekenen, waarbij Nederland zich verbindt vrijen doortocht en vrijheid van actie op zijn grondgebied en zijn territoriale wateren te verleenen. Beroept Nederland zich dan op zijne onzijdigheid, dan overschrijdt een groot Duitsch leger zijne grens. Indien evenwel dit alles - zooals Aldegonde meent te weten - reeds te Berlijn besloten is, dan ligt het vermoeden voor de hand dat Aldegonde in de strategische geheimen der Triple Alliantie beter is ingewijd dan in de politieke. De groote staten van Europa sluiten geen verbonden uit ridderlijke vriendschap maar uit eigenbelang, en nu ligt het toch voor de hand dat wanneer de Triple Alliantie inderdaad van plan is Nederland dadelijk bij het uitbreken van den oorlog te bezetten, er voor haar niet het minste belang bestaat om vooraf een verbond te sluiten. Het komt ons in het algemeen voor dat Aldegonde zich aan illusien overgeeft wanneer hij meent dat een dergelijk verbond zoo gemakkelijk tot stand zal komen. Van Nederland's zijde zou natuurlijk bij de onderhandelingen ook op de belangen zijner kolonien worden acht geslagen; het spreekt evenwel van zelf dat de Triple Alliantie, hoe machtig ook op het vaste land van Europa, zich ter zee niet sterk gevoelt om den last der bescherming van de Nederlandsche kolonien op zich te nemen. Ten hoogste zou Nederland kunnen verkrijgen bescherming van zjjn grondgebied in Europa, maar zeker alleen onder de voorwaarde dat het zijne krijgsmacht minstens in dezelfde verhouding tot zijne bevolking brenge als de groote mogendheden der Triple Alliantie. Van het uitoefenen van eenigen invloed op de besluiten der Triple Alliantie zal natuurlijk geen sprake kunnen zijn; zoowel op politiek als op militair gebied zou Nederland alleen hebben te volgen. Wil men een dergelijke verhouding nu noemen het erlangen van een zekeren rang onder de natien, wij hebben er vrede mede, mits men slechts erkenne dat het geen hooge rang zal zijn. Het zou de rang wezen dien Beijeren en Wurtemberg innamen tusschen 1866 en 1870.

Dat Aldegonde met zijne denkbeelden bijval in Nederland zal vinden betwijfelen wij zeer.

Wij hebben alle hoop dat het gezond verstand der Nederlandsche natie wel zal blijven vasthouden aan den ouderwetschen regel: zich zoo goed mogelijk uitrusten ter handhaving zijner onzijdigheid en zoo het noodig mocht zijn tot verdediging zijner onafhankelijkheid - en front maken tegen niemand.

d.B.

Mr. Julius Obrie. Zuiverheid van Taal. Gent, A. Siffer. 1890.

Wij allen struikelen in velen; en waar men zich van eigen tekortkomingen maar al te zeer bewust is, mag men zich wel tweemaal bedenken, eer men anderen op de vingers tikt. Dat is de reden, waarom wij onze Vlaamsche taalbroeders nooit al te hard hebben durven vallen over de taal- en stijlfouten,

[p. 546]

welke hunne geschriften, ook die van de besten hunner, vaak ontsieren. Wij wisten bovendien dat de verfranschte opvoedmg, welke de meesten hunner hebben genoten, de noodzakelijkheid waarin zij verkeeren om twee talen met gelijk geraak te spreken en te schrijven, hun het schrijven van zuiver Nederlandsch dubbel moeilijk maakt.

Nu echter een Zuid-Nederlander, de rechter in de rechtbank van eersten aanleg te Gent, Mr. Julius Obrie, zijnen landgenooten de les leest en hunne tekortkomingen op ernstigen toon onder het oog brengt, aarzelen wij niet zijn woord onder de aandacht te brengen van allen, wien het aangaat en sluiten wij ons gaarne bij hem aan.

Het is waar, dat de geringe aftrek, dien, op enkele uitzonderingen na, de werken van Zuid-Nederlandsche schrijvers in Noord-Nederland vinden, voor een deel is te wijten aan de gebrekkige taal, waarin zij geschreven zijn. Herhaaldelijk is het ons gebleken, dat men die werken alleen ter hand nam om te spotten met de Fransche zinwendingen en onverstaanbare uitdrukkingen, waarvan zij overvloeien. Intusschen is het niet genoeg, te waarschuwen tegen onzuiverheid van taal; vele Vlaamsche schrijvers toch schrijven vertaald Fansch zonder het te weten. Wil de heer Obrie wat hij zoo goed begon, goed voltooien, dan legge hij zelf die lijst van gallicismen, germanismen en andere verkeerde woorden en wendingen aan, waarvan hij de noodzakelijkheid aan het slot zijner lezing betoogt.

De Hollandsche Lelie Weekblad voor jonge dames, onder hoofdredactie van Mevr. S.M.C van Wermeskerken-Junius. (Johanna van Woude). 4e jaargang, No. 1.

‘Het komt ons voor, dat mevrouw Van Wermeskerken tegenover meisjes van 17 tot 22jarigen leeftijd, voor welke dit blad bestemd schijnt, noch den rechten toon weet aan te slaan, noch de rechte onderwerpen weet te kiezen’ - zoo schreven wij onder deze zelfde rubriek juist een jaar geleden. Sedert kwamen ons verschillende nummers van De Hollandsche Lelie in handen en telkens weder moesten wij bespeuren, dat de redactrice in de, naar ons oordeel verkeerde, opvatting van hare taak blijft volharden. Dit blijkt uit sommige hoofdartikelen, maar vooral uit de gewichtige rubriek ‘correspondentie’, hoofdzakelijk bestaande uit antwoorden op brieven, waarin de geabonneerden haar hart in dat van de redactrice schijnen uit te storten.

In een van die correspondentiën lezen wij: ‘Wat gij noodig hebt, is verandering in uw lot....Ook heeft waarschijnlijk de liefde haar gouden poorten nog niet voor U ontsloten. Heb maar geduld!’ Een andermaal wordt door de redactrice aan een jonge dame, die zij niet of zeer weinig schijnt te kennen, de raad gegeven, liever dan een engagement te verbreken, ter wille van haren aanstaande van geloof te veranderen: ‘Er is niemand die zich aan u laat gelegen liggen, ja, erger nog, ge zijt meer dan verlaten. Om wiens wil zult ge dan, als het zoover is, uwen godsdienst getrouw blijven? Alle godsdiensten zijn als zoovele wegen...’ enz. Wat zegt ge van zulk een advies tot verandering van godsdienst zoo even in een paar regels onder de rubriek ‘Correspondentie’ gegeven!

Er wordt door de redactrice een wedstrijd uitgeschreven; onderwerp: ‘De ongehuwde vrouw’, en wat schrijft in de correspondentie de redactrice, wie men gevraagd had of zijzelf over dit onderwerp niet eens een hoofdartikel zou willen schrijven? ‘Daar ik reeds jong verloofd was, ben ik volstrekt niet bevoegd over dit onderwerp de pen te voeren.’

Karakteristiek is, in verband met dit alles, de titel van een der hoofdartikels: Ook de ongehuwde vrouw kan gelukkig zijn. Men ziet, het is altijd dat ‘huwen, of niet

[p. 547]

huwen’ hetwelk de redactrice preoccupeert en waaraan zij bij elke gelegenheid hare lezeressen meent te moeten herinneren.

Het is wellicht onbescheiden dat wij, naar aanleiding van het 1e nummer van den vierden jaargang, ons door den uitgever ter beoordeeling gezonden, nogmaals aan onze bedenkingen tegen de richting van dit weekblad lucht geven. Van veel invloed zullen onze opmerkingen zeker niet zijn. Lezen wij toch niet in het ‘Voorwoord’ van den nieuwen jaargang: ‘Van alle zijden mocht ik vernemen dat het weekblad steeds meer in den smaak viel’; en verder: ‘de wenken, van de meisjes zelf ontvangen, werden gaarne gevolgd.’

Nu ‘de meisjes’ - en de moeders! - moeten het dan maar weten. Wij zullen er verder voorloopig het zwijgen toe doen.

C.C. Ter Reehorst. Eene paarl gelijk. Dordrecht. J.P. Bevers.

Het is te hopen, dat Mej. Ter Reehorst nog zeer jong is. Dat zou de geëxalteerdheid, het gemis aan talent van compositie, het onbeholpene verklaren, welke op iedere bladzijde van deze novelle zoo hinderlijk zijn. Al de personen uit Eene paarl gelijk zijn bijzonder opgewonden, praten erg druk, erg lang en erg onnatuurlijk, en voeren bijzonder weinig uit. Zoodra de personen zwijgen, neemt de schrijfster het woord, maar om op even drukke, even langdradige en nog wat onnatuurlijker manier hare levenswijsheid te luchten; alles opgeluisterd met een rijkdom van motto's (hoofdstuk VII heeft er negen!), welke niet nalaten kan de aandacht van uitgevers van scheurkalenders op haar te vestigen.

Mej. Ter Reehorst schijnt de geschiedenis te hebben willen schrijven van een begaafd, onbemiddeld meisje uit den burgerstand, dat, dwepend met poezie en zelf dichteres, in hare omgeving en onder de menschen van haren stand de ‘diepe oorspronkelijke gedachten’, de ‘hooge heerlijke denkbeelden’, de ‘stoute verhevene idealen’, welke zij heet te bezitten - gedachten en denkbeelden, van wier heerlijkheid en oorspronkelijkheid de lezer intusscheu bitter weinig merkt! - met onverschilligheid of spot bejegend ziet, en onder dit alles gebukt gaat, totdat zij een jong man uit den aanzienlijken stand (‘mensch en gentleman’, p. 108) aantreft, die haar begrijpt, haar huwt en met haar een leven slijt vol reine liefde. Dit alles is, gedeeltelijk ten gevolge van den declameertoon waarin het boek geschreven is, zóó onduidelijk voorgesteld, - wie of wat de schrijfster eigenlijk ‘eene paarl gelijk’ heet, de heldin zelve of de liefde tusschen haar en haren Egbert, blijft onzeker -, zóó verward met allerhande, soms zelfs quasi-realistische, episoden, waarvan het verband met de overige geschiedenis moeielijk te vatten is, dat de lezing van dit boek voor een niet geëxalteerd mensch een beproeving wordt.

Liever dan hierover uit te weiden, geven wij de volgende staaltjes van den stijl, het voorstellingsvermogen en den smaak der schrijfster:

‘Rechtvaardige hemel, verheft gij u boven ons, en sluit ge met geen enkelen bliksemstraal den mond die van dergelijke schandplannen haàr durft beschuldigen, wie de gedachte eraan nimmer in het hoofd is gekomen?’

‘“Dàt is huwen en dàt is één zijn,” sprak Egbert plechtig. “Goddelijk Hemelvuur aan de herfstlucht daar vóor mij, gelijk gij lacht over eene geschilderde tooneelzon, zoo moet wel de ware Liefde, die zich alleen in het geniale ten volle kan uiten, bespotten haar namaak, door millioenen met haar naam gedoopt en toch den hemelreinen oorsprong dervend, uit welken alleen die liefde ontspruiten kan die sterker is dan de dood”’

‘In groote heete druppen uit zich zijn sprakelooze smart. De zachte

[p. 548]

Luna schreit met hem en zilverdruppen bedauwen de rozen...en stillen, als hij ten laatste weder naar buiten ziet, de brandende pijn in zijn binnenste voor zoover het hun gegeven is die heilige missie van eendoor de Maangekusten nacht ten heerlijken uitvoer te brengen.’

‘De Zon heeft haar voornemen te kennen gegeven baar slaapsalon in te treden en duizend onzichtbare handen maken het veelkleurig praalbed gereed; de sterveling, en nog wel alleenlijk de hooggeplaatste, moge slechts eenmaal in zijn leven op een praalbed rusten, de Zonnegod vlijt er zich iederen avond op neder en wij zeggen: “Het is zijn recht.”’

‘De nachtegaal vertoont zich niet; zijne bestemming is geenszins het oog te streelen, maar wel: te vertolken wat der eeuwen priesteres in lichttaal orakelt; zijner is de solostem die het koorgezang vanden dag vervangen heeft en die het zuiverst vernomen wordt als de nachtelijke profetesse de diamanten waskaarsen op het hoogaltaar ontsteekt’.

In dien ‘preektoon’ is het geheele boek geschreven. Zou Mej. Ter Reehorst het niet eens met ‘natuur en waarheid’ willen beproeven?