De Gids. Jaargang 38

[p. 165]

Uit mijn werkkring.

Dagen van spanning.

Op ons dorp moest in eene vacature worden voorzien. De vorige predikant had in de lente zijné echtgenoote te ruste gelegd in de schaduw der eiken. Daarna was hij op reis gegaan, om, geholpen door nieuwe tooneelen en oude betrekkingen, zich boven zijn leed te verheffen, doch te midden van die poging had ook hij de oogen voor altijd gesloten.

Wel was het ‘jaar van gratie’ ten behoeve der ouderlooze kinderen nog niet verstreken, maar men vond het algemeen dienstig, om bij tijds te zorgen voor een opvolger. Niet, dat het onaangenaam was, elken Zondag een ander ‘op stoel’ te zien. Integendeel, dit was opwekkend, het trok de menschen aan en werkte gunstig op den staat der armenkas. De opmerkzamen hadden er bovendien genoegen in, om het verschil na te gaan en met elkander te bepraten, dat er in de gevoelens der onderscheidene sprekers heerschte. Menigmaal - we schreven 1861 - menigmaal ‘was 't 'n wonder, zooas 't uut ien leup.’

Men was echter eenstemmig van oordeel, dat de jeugd er ‘veule bij tekort kwiem.’ Dat er bij begrafenissen en bij andere plechtige gelegenheden niet immer een gepast woord werd gesproken, vond men ook ‘niet oarig.’ Nog kwam er bij, dat de ledige pastorie een ongezellig gezicht opleverde, de meester zijn buurman miste en men in het algemeen het ledig in de organisatie der dorpswereld gevoelde.

Dus werd er vergadering van den kerkeraad gehouden, ten einde een begin te maken met den gewichtigen arbeid. De leden nu vonden terstond aanleiding om zich te verwonderen. Want de fungeerende voorzitter zeide, dat als hij zich niet bedroog, er omtrent één punt verschil van gevoelen bestond: er moest allereerst worden uitgemaakt, of men een predikant dan wel een proponent zou beroepen.

[p. 166]

‘Wa 's dat nou veur 'n nijigheid?’ vroeg er een niet zonder eenige nijdigheid.

‘Dat zegge 'k mit oe!’ viel een tweede bij. ‘Wijluden hebben hier altied 'n domeneer 'ekeuzen, en de gemiente is 'r ook groot genoeg veur.’

‘De gemiente groot genoeg,’ antwoordde snedig een derde, die het wel weten wilde, dat hij de man van deze nieuwigheid was, ‘de gemiente groot genoeg, moar 't traktement te klein.’

‘Mien lieve,’ riep verbaasd een oud man uit den kring, ‘te klein? Negenhonderd en vieftig gulden an geld, 'n mooie pasterije, en 'n hof van drie en veertig en 'n halve roê laand!’

Het is eene eigenaardigheid van onze landlieden, althans in Gelderland, Drenthe en Overijssel, dat zij zich over het geheel geen begrip kunnen vormen van de uitgaven, die voor een gezin van min of meer deftigen stand noodig zijn. Behalve aan het verschil van behoeften ligt dit ook aan de omstandigheid, dat de boer zelf betrekkelijk zoo weinig geld uitgeeft. Hij brengt rogge van zijn land bij den bakker, die tegen eenig arbeidsloon hem daarvoor brood levert. Als het slachtmaand is, voorziet zijn eigen vee hem van spek en vleesch. Voor melk en boter heeft hij natuurlijk geene uitgaven te doen. Zelfs is de wol zijner schapen de grondstof van een deel zijner kleeding, en voorzien zijne bosschen of de wallen om zijne landerijen hem van het noodige brandhout.

‘Heur 'reis,’ zoo luidt dan ook het advies van een onzer vergaderden, ‘heur 'reis, volk, dat proat mien gien minse uut 't heufd: as de domeneer 'n vrouwe hef, is 't genog, en is hie 'n minse allienig, nou dan holt ie d'r van over.’

De nieuwigheidsman wilde antwoorden. Doch ‘stemmen moar!’ zei een ander, die zich sterk genoeg achtte om geene nederlaag te vreezen. Men stemde, en de meerderheid hield zich aan den ouden gang van zaken, ‘Zie zoo!’ zei met lachende zelfvoldoening een der overwinnaars, terwijl hij met zijne vingers een zegeroffel op de tafel trommelde.

Doch die vóórlacht zal niet nalachen. Men benoemde eene ‘kemissie van heurders.’ Op de rapporten door deze uitgebracht deed men een beroep: - het werd afgewezen; en een tweede, dat evenzoo afliep, terwijl de gekozenen niet onduidelijk te kennen gaven, dat de bezoldiging onvoldoende was. Daarom had men geen moed, om eene derde proef te nemen, on er zat niets anders op dan tot het verworpen voorstel van

[p. 167]

vroeger de toevlucht te nemen. Men deed het echter ongaarne. ‘Joa dan moar!’ zei knorrig een der kerkeraadsleden, toen de zaak in omvraag werd gebracht. Een ander sprak met zichtbaar welbehagen in het vernuftige van zijn woord: ‘Ik binne d'r tegen, moar ik stemme d'rveur.’ Nu kon op zijne beurt de nieuwigheidszoeker niet nalaten, om triomfantelijk te zeggen: ‘Nou draeit 't dan toch op mien zeggen uut!’, waarop een der ouderlingen boos werd. Maar een gulhartige sprak opgeruimd: ‘Kom, Joapik, zet nou moar niet zoo'n zunig gezichte, wijluden hebben 't mit glaans verleuren.’

En nu men dan tot de ‘candedoaten’ wilde overgaan, behoefde men niet verlegen te zijn. Reeds had, om in elk geval tijdig er bij te zijn, een zoo groot getal zich aangemeld, dat men eerder in den rijkdom der keuze verward geraakte. Toen op eene vergadering al de brieven der aspiranten waren ter tafel gebracht, geviel het dat men het terstond eens was over een elftal uitverkorenen. Van dézen toch ‘hadde de burgemeister 'n groot woord 'edoan.’ Van génen had ‘mieneer Wolters uut de stad 'ezegd, dat hie dan miseroabel preken kos.’ Omtrent den een had ‘Mevrouw van den vrederechter jongens, jongens, zoo'n mooie brief 'eskreven.’ En van den ander had ‘de meister van Oostveene 'ezegd: “As ieluden die kriegen, nou dan verzeker 'k oe dat 'r de kiek af is.”’

Doch elf was geen rond getal. En ten aanzien van geen der overigen had men inlichting ontvangen. ‘Nou, dan stelle ik veur, om d'r zoo moar iene uut te griepen, en die 't dan is, die is 't,’ en de spreker lichtte zijne meening toe door op goed geluk een brief uit den hoop, die op de tafel lag, in de hand te nemen.

‘Wacht 'reis effen,’ sprak een ander kerkeraadslid, eveneens met een brief in de hand, ‘wacht 'reis, hier hebbe 'k 'r iene, die wat bezunder is. Kiek 'reis, ik wete niks van den man af, moar hij schrieft zoo kort, zoo zonder ommespul. D'aeren gebruken nog al wat mooie woorden, moar hij vroagt zoo moar vlakkeweg om 'n beurte. As ieluden 'r ook zoo over denken, dan is dit onze man.’ Men had er niet op tegen. Wel zei er een zeer verstandig, dat alles maar afhing van ‘de oorzaeke, woaruut de kortheid vortkwiem.’ Maar het betrof slechts de aanvulling van het twaalftal, en elk had er vrede mee.

[p. 168]

Men kan nagaan, hoe in onze dorpswereld aller denken en spreken zich bezig hield met de jonge mannen, die weldra hunne gaven zouden ten toon spreiden.

‘Wat zeg ie d'r van, Jannes,’ vroeg een boer, die met zijn buurman in een bolderwagen van eene naburige botermarkt kwam, ‘wat zeg ie d'rvan? Mien dochte, zukke minsen moe'n toch mit vreeze d'r op ofgoan. 't Is toch altied iene van d' eerste reizen, da' ze op stoel komen.’

‘Wel neen-ik,’ zei buurman, zijn ‘ik’ op eene vreemde wijze in de zaak mengende, ‘wel neen-ik, zie hebben vrogger al veur de perfester 'epreekt.’

‘Jongens, wat zeg ie?’ sprak de eerste, terwijl hij verwonderd de pijp uit den mond nam en zijn nevenman aankeek. ‘Is dat zóó 't gebruuk, och, kom wat zeg ie!’

‘En ik hebbe wel 'heurd,’ vervolgde Jannes, door die verbazing aangevuurd, ‘ik hebbe wel 'heurd, dat doar de heele akkademie an te passe komp. Van zoo'n preke mag iederiene zeggen wat hie wil, en is 't al te wied mis, dan zeggen ze moar kortof: moatien (maatje), dat mag ie nog 'reis overdoen.’

‘Wel, wel, wat heure 'k doar toch nije van op. Zie verstoan doar gien gekheid an zoo'n schoele, da' begriepe 'k 'r uut.’

‘Gekheid? nou' dan moe' je 'reis heuren, hoe 't mit de jonge heeren goat, die veur dokter stedeeren. As ze veur 't eerst in de snijkaemer komen, willen ze wel 'reis flauw vallen....’

‘Dat doet mien gien nije,’ betuigde met hartelijk hoofdknikken Jannes' buurman.

‘Goed, moar wat doen ze dan? Zie brengen 'm uut de kaemer, holden 'm wat azien onder de neuze, en dan weêr noa binnen, vort er mit!’

‘Nou moar, as 't 'r zoo toegoat, dan is 't ook wel te begriepen, da' zukke jonge domeneers niet verveerd stoan, as ze veur 'n gemiente op stoel komen. Zie hebben dan almeer achter de ploeg 'eloopen, watte?’

Weldra was de groote wedstrijd in vollen gang. Door statelijke brieven uitgenoodigd, lieten elken zondag twee proponenten zich hooren. Na afloop van elke godsdienstoefening werd hij, die zijne beurt vervuld had, bij den onderwijzer op een kopje koffie of thee genoodigd, opdat de kerkeraadsleden in de gelegenheid zouden zijn, ook door persoonlijke kennismaking zich licht te verschaffen.

En de uitslag van het onderzoek?

[p. 169]

N^o. 1, een forsch man met een paar ferme bakkebaarden, beval zich volgens het algemeene oordeel aan ‘deur dat hie zoo deftig van wezen was, op 't ooge 'n petente domineer.’ Doch men deed eene verrassende ontdekking. Vóór zijn optreden kwam hij bij den onderwijzer, tevens organist, waar hij een paar gemeenteleden aantrof. En nu zag men, hoe ‘butengewoon zenigachtig’ hij was. De man ‘hadde zoo'n ongestoadigheid bij 'm, dat hie niet kos blieven zitten, en 't was krek of hie niet heurde, wat 'r 'eproat wordde.’ En in de kerk ook was het duidelijk te zien. Hij zag doodelijk bleek en sprak zoo snel, dat ‘fij, fij, 't heufd er oe van soesde.’ Men onderhield zich dan ook wel met hem bij den onderwijzer, men was vriendelijk en had medelijden met hem, maar dit belette niet, dat 's mans lot beslist was. - Dienzelfden dag stond een oud man met een stok in de hand voor zijn huis. Een bekende trad op hem toe en vroeg hem: ‘Nou, wat zeg ie van 'm?’

‘Wat ikke van 'm zegge? As doar zien naeme stoat - sprak hij kortaf, naar den grond wijzende tusschen hem en den vrager - “as doar zien naeme stoat, doe ikke d'r zóó mit!” En hij trok met zijn stok een streep in het zand.

Van n^o. 2 zeide men, dat hij “'n doanig vlugge kerel” was. De woorden rolden hem uit den mond; en “'t goeng alles zoo moar uut 't heufd.” Ook in den omgang beviel hij zeer. Zijne gevatheid was van dien aard, dat men, met hem sprekende, moest “oppassen.” Daarbij was hij zoo grappig en deed zooveel kluchtige verhalen van ontmoetingen, die hij op zijne reizen naar andere gemeenten had gehad, dat alle deftigheid uit het gezelschap week en sommigen uit den raad de tranen over de wangen liepen. Dit nu vond men wel aardig, maar de slotsom was toch: “de man is te drok!” - Als een boer van iemand zegt, dat hij een “bedaerd minse” is, bedoelt hij daarmede eene sterke lofspraak. En nu is het wel mogelijk, dat onze tweede aspirant wat al te zeer zijn luim botvierde. Maar toch verdient hij medelijden; omdat zijn jeugd en levenslust, met den bekrompen maatstaf der dorpsbedaardheid gemeten, verwerpelijk werden geacht.

Wat n^o. 3 betreft, hij wekte ieders sympathie. Hij was, 'minnig van persoon, moar de goedigheid kiekt 'm de oogen uut. Dat mannegien is nou alles broafheid en eerlijkheid, wat 'r an is. Zoo ienvoudig en zoo vlak, ik geleuve hij holdt de heele wereld veur broaf!’ En toch bestond ook hier een overwegend bezwaar. Dit bleek toen een der kerkeraadsleden te-

[p. 170]

huiskwam en tot zijne huisgenooten sprak: ‘Heur 'reis, volk, 'n best ventien, deur en deur, moar als te goed geleuvig. Onze gemiente is groot en 'r is allerhaande slag van minsen. En doarveur is hie te goed van vertrouwen, de luden zullen 'm te glad en te gaauw wezen.’ Zoo luidde zijn oordeel, dat weldra het eenparig gevoelen werd.

En nu n^o. 4! Ook hij werd afgekeurd, doch waarom? Men zou nu zeggen: om zijne richting. Maar onze boeren drukten dat toen zoo niet uit. Wellicht heeft een enkele onzer lezers reeds ongeduldig gevraagd, van wat kleur de uitverkorene moest zijn. Doch het is zeker, dat men met die vraag onze boeren zeer in verlegenheid zou gebracht hebben. Zij konden wel bij benadering de richting aanduiden, maar haar ook slechts eenigszins scherp afbakenen niet. En die er hen om veroordeelt is er ons niets te liever om.

Men had ten slotte slechts één bepaald kenteeken, en dit noemden ze, toen ze op n^o. 4 aanmerkten, ‘dat hie 't te drok hadde over de verdoemenisse - en zoo, - en dat zien meniere van preken niks niet opgeruumd was.’ En de opzieners voegden er bij: ‘'t Haegt de gemiente niet, doar ku' je van op an, de geest van de minsen is meer an 't liberoale toe.’

Toen later een uit de twaalf aspiranten de pastorie had betrokken, en ook hij bleek ‘an 't liberoale toe te wezen’, bemerkte hij tot zijne verrassing, dat niet weinigen gunstig gestemd waren jegens zijne zienswijze, en een ingezetene van ons dorp legde hem dit volgenderwijs uit: ‘Hier is noa minsengeheugen gien domeneer 'ewest, die an 't uterste van de letter hong. Veur oe was 'r iene, die'n ieselijk zachte opvattinge had, en nóg vrogger hadden we hier joarenlaank d'olde domeneer Wentink: Nou, hoe die d'r over dochte, da' kan 'k oe loaten heuren. 't Is meer as dartig joaren 'eleden, dat mien vaeder mit nog aeren in de pasterije op besiet (visite) was. 't Was op 'n Zundag noademiddag. En toe zeg mien vaeder, 'n broaf verlicht man veur zien tied: “Domeneer, zeg hie, 'k wol oe wat vroagen.” Nou was d'olde heer 'n vroolijk man. “Kom d'r maar meê voor den dag, Lubbert!” zeg hie. “Nou, zeg mien vaeder, 't is mien niet meug'lijk om te geleuven, dat de slange in 't Paredies, of de ezelinne van Bileam 'espreuken hef, en zol dat nou zunde wezen?” En zoo maar in 't volle gezelskop zeg d'olde Wentink: “Wel, Lubbert, zeg hie, ik hoop dat je nooit grooter zonde zult doen.” Nou, kiek 'reis,

[p. 171]

zoo eindigde de verhaler, kiek 'reis, as zóó 't fundement was, dan ku'je noagoan hoe 't huus is.’

De lezer zal het ons ten goede houden, misschien er zelfs dankbaar voor zijn, dat wij hen die op n^o. 4 volgden, stilletjes hunne gaven laten ten toon spreiden en koffiedrinken in het kostershuis. Slechts dit zij vermeld, dat anderen meer genade vonden in de oogen onzer dorpsbewoners dan de allereersten, en dat ten slotte de liefde der kerkeraadsleden verdeeld was tusschen een viertal hunner, welke uitverkorenen men verzocht om zich ten behoeve der definitieve keuze nogmaals te doen hooren.

Intusschen heerschte allerwege eene geduchte spanning. 's Zondag gebeurde het, dat een der achtbare hoofden in het ‘deuphuusien’ zich omkeerde, de talrijke scharc overzag en tot een der ambtgenooten zeide: ‘miseroabel veule minsen, niet?,’ waarop de ander ook eens de kudde opnam en in verbazing betuigde: ‘joa, 't is 'n schrik!’ 's Zondag-avonds kwam men in alle buurtschappen bijeen, om elkander zijne opmerkingen mede te deelen. ‘Zien stemme, zien wezen, (voorkomen), zien redevoeringe, zien uutsproake; of hie 't uut 't boekien of dat hie 't uut 't heufd dede,’ alles kwam ter sprake. En ieder achtte zich gelukkig, die voor een oogenblik zich gewichtig kon maken in zijn' kring, door ten aanzien der beoordeelde personen en hun werk iets in het midden te brengen, dat de aandacht trok.

Van sommige der sprekers had men met afkeuring opgemerkt dat zij de n aan het slot van een woord niet uitspraken. De Overijsselaars, die zelven deze letter sterk doen hooren, ergerden zich, en terecht, aan de hebbelijkheid van enkelen om te zeggen: dade, woorde, enz.

Men verwonderde zich zeer, toen een der heeren verzuimde om de inzameling voor de armen te doen plaats hebben. ‘Moeder,’ zeiden zelfs aankomende jongens, toen zij tehuiskwamen, ‘moeder, hij vergat de buûl!’ De verwondering naderde echter de grenzen der verontwaardiging, toen een ander bij het uitspreken van het Onze-Vader eene der beden oversloeg. Sommigen achtten de zaak geene aandacht waardig, maar anderen zagen er iets bedenkelijks in, en er waren ouders, die min of meer driftig zeiden: ‘Da's joa toch te arg; onze kiender zeggen 't Onze-Vaeder zonder mankeeren op.’

Ook was er eens op een namiddag een oogenblik van groote zenuwachtigheid. Een der heeren had de eerste helft van zijne rede uitgesproken, en stond, toen het gezang der gemeente ein-

[p. 172]

digde, gereed om het vervolg te doen hooren. Het orgel zweeg, een aantal hoeden werden opgezet, enkele aanwezigen gingen staan, anderen namen zittende eene aandachtige houding aan - en alles wachtte. Blijkbaar wilde de spreker beginnen, maar - hij keek eerst naar boven, toen naar beneden, kuchte, dronk eens, zette zich op nieuw in postuur, maar ja wel! hij moest met een verschoten gelaatskleur - en men kon wel een speld hooren vallen! - zijn handschrift uit den zak halen, het openen en inzien, eer hij kon voortgaan. ‘Ik wordde d'r zóó verlegen mit, dat mien 't harte van ontsteltenisse sloeg,’ zei later menigeen, vooral onder de hoorderessen. Ook over dit ongeval werd verschillend gesproken. De grappenmakers legden 't aldus uit: ‘hij wol 't ook uut 't heufd doen, moar hij kos niet.’ De bedaarde lieden echter vergoêlijkten, dat het den beste gebeuren kon ‘van de text te raeken.’ Het stond alleen wat kinderachtig, zeiden ze, om zoo ‘in 't boekien te kieken.’

De zaak naderde hare beslissing en de spanning nam toe. Had men tot nu toe met de meeste onpartijdigheid de twaalf sollicitanten één voor één zien komen en gaan, nu de aandacht tot een viertal beperkt werd, vormden zich partijen, die elk haren candidaat voorstonden. Bovendien werd er nu invloed van buiten aangewend. Met name begon ‘de stad 'm 'r mit te bemeuien.’

Ten gunste van den een werd aangevoerd, dat hij ‘verkeeringe’ had en zijne aanstaande vrouw in het bezit was van nog al eenig fortuin. Ten voordeele van den ander, dat hij van eene deftige familie was: ‘van older tot older allegelieke domeneers, zeg mieneer Gloasius.’ Van dezen vreesde men, dat hij niet recht gezond was: beide reizen toch had hij 'n klein glassien aptekersgoed’ bij zich gehad; terwijl tegen genen werd aangevoerd, dat hij ‘gien vrouwe op zicht had.’ ‘Kom an’, zei de stad, ‘kom an, nou zu' je de slacht hebben, of ie hebben proaters, of willen nóa de karke 'reis koffiedrinken in de pasterije, en dan gien domeneersjufvrouw, da's joa niks niet oarig.’ Doch wat de stad betreft, haar ijver bleek te groot te zijn en tot verzet te prikkelen. Toen later de door de stedelingen vooral voorgestane candidaat niet werd gekozen, zeiden de wijsgeeren van onze gemeente: ‘De stad hef zien eigen glaezen inegooid.’

Intusschen traden de jonge strijders nogmaals in het krijt.

[p. 173]

Alsof het toeval het zoo wilde, trokken ook nu weder de twee die het eerst verschenen, het minst de aandacht. Voorzichtigheidshalve verklaarde men wel, na er het meest mogelijke van gezegd te hebben, dat men er nog niets van zeggen wilde. Vooral die van den kerkeraad verborgen zich, als hun gevoelen gevraagd werd, achter een ondoorgrondelijk gelaat en een diep geheimzinnig: ‘As 't tied is, za 'k spreken.’ Maar algemeen begreep men, dat de kansen dier beide slecht stonden.

Nu werd de derde verwacht. Hij kwam, doch - men merkte het aanstonds op - zijn hoed was nu omwouden met het teeken van diepen rouw. Het was nog geene veertien dagen geleden, sinds hij zijn' vader ter laatste rustplaats had gebracht. Deze omstandigheid wekte terstond belangstelling en sympathie. En toen hij nu des daags na zijne aankomst optrad, en - het was op een heerlijken Decembermorgen - sprak over vergankelijkheid, was dit zoo goed in overeenstemming met zijne omstandigheden en den tijd des jaars, en zoo zeer ook naar het hart van het landelijk gehoor, dat men algemeen goedkeurend elkander toeknikte bij het naar huis gaan.

‘Natuurlijk,’ zegt misschien deze of gene onzer lezers, ‘natuurlijk, als men den boeren behagen wil, kan men niet beter doen dan met dood en eeuwigheid hunne verbeelding verschrikken.’ Den lezer echter, die dit ruwe oordeelt velt, stellen wij ons tot zijne verontschuldiging liefst voor als jong en onervaren. Wordt hij ouder en maakt hij ernstiger kennis met het leven, zoo zal hij zijn uitval terugnemen. Hij zal leeren inzien, dat Vergankelijkheid eene groote, eene ontzettend groote rol speelt in onze lotgevallen en dat zij niet het minst er toe bijdraagt om bij het toenemen onzer jaren aan schier al onze herinneringen een tint van diepen, weemoedigen ernst te geven. En de tijd zal komen, waarin hij er zich niet meer over verwondert, dat de menschen gaarne vernemen: Er is wat de tijd u ontrooft, er is ook, wat niets u ontnemen kan.

‘Hij wordt 't’, zei nu op stelligen toon de een.

‘Wisse wordt hie 't’, viel de ander met nadruk bij.

‘D'aere kan gerust mit zien botter van de maark blieven,’ meende een derde.

Maar de laatste loodjes wegen het zwaarste. De volgende Zondag kwam, en daarmede het slottooneel van den grooten wedstrijd. De belangstellende menigte was ook nu weder uiterst talrijk. En ofschoon velen zich met eene onaangenaam kleine

[p. 174]

zitplaats moesten behelpen, andere aanhoudend stonden en slechts door de vriendelijkheid van een zittenden vriend of kennis een oogenblik genoten van een warm plekje op eene bank, heerschte in het kerkgebouw de diepste stilte. Het was duidelijk, dat het gehoorde aller aandacht innig boeide. En aan het einde der godsdienstoefening barstte eene algemeene verbazing in woorden los.

‘Volk, volk! wat hef dat mannegien de woorden tot zien wille,’ zei er een lachend en hoofdschuddend van genoegen.

‘'n Kwoa' kerel, da' zegge 'k oe!’ antwoordde een tweede met den meesten nadruk.

Een boer, die met zijn vrouw naar huis liep, hield zijne wederhelft een oogenblik staande en vroeg met een raadselvol gelaat:

‘Begriep ie wel, Femmegien, wat de darde van de morgen edoan hef?’

‘De darde?’ vroeg verwonderd de boerin, ‘wat mien ie doarmit?’

‘De darde hef 't van de morgen verspeuld!’ zei hij op een toon, die geen twijfel gedoogde, en het echtpaar ging verder.

‘Nou buur,’ vroeg iemand die een in gepeins voortgaanden man inhaalde, ‘nou buur, stoan ie nou nóg zoo vast in de schoenen as de veurige weke?’

‘Proat 'r niet van,’ Garriet, was het antwoord. ‘Proat er niet van. Ik binne bliede, da 'k niet iene van de karkeroad binne - fij, fij! - want de veurige weke zol 'k 'ezegd hebben: dit is mien man! - en nou bolde 'k 't weêr mit die van van daege, fij toch!’ En de man kreeg het blijkbaar warm en benauwd bij de gedachte aan de moeilijkheid der keuze.

Doch wij willen nu bij deze laatste gelegenheid eens als ongenoodigde gasten mede op de koffie gaan ten huize van den onderwijzer. De visite was ditmaal buitengewoon groot. Immers men had, opdat ook zij hunne meening eens zouden zeggen, een tweetal kerkvoogden er bij gevoegd. Men zat in een breeden kring om de kachel, en de vrouw des huizes beheerde in het midden van het vertrek eene groote koffiekan, die onvermoeid de ledige kopjes telkens weer vulde. De kamer was vol van tabaksrook en het gerucht der verschillende stemmen.

De candidaat was met drie of vier der aanwezigen, die het dichtst bij hem zaten, in gesprek. Een dezer plaagde den ander en zeide, dat hij nog wel eens placht te slapen onder de godsdienstoefening, maar dat hij zich in de laatste weken zeer goed had gehouden.

[p. 175]

‘Joa, mieneer,’ wendde een ander zich schertsend tot onzen proponent. ‘ie meugen 'm de lesse wel 'reis lezen, want in 't deuphuusien te zitten en dan zoo'n sloapert te wezen, da's 'n skaande.’

‘Nu,’ antwoordde de toegesprokene lachend, ‘stel mij dan maar in de gelegenheid dit later te doen. Maar dan moet gij mij waarschuwen, als hij geslapen heeft, want ik zie te slecht, om het op te merken.’

Dit laatste gezegde werd, ten gevolge van het gedruisch in de kamer, slechts half door de anderen verstaan. Het was dus ook, naar het scheen, bestemd om onopgemerkt voorbij te gaan. Het gesprek werd voortgezet, en onze jonge man had het weldra over gansch andere zaken. Doch ziet, schuins tegenover hem zat een bejaarde boer met eene lange pijp in den mond en den hoogen hoed op het hoofd. Hij scheen sinds geruimen tijd den proponent tot voorwerp van eene nauwlettende studie gemaakt te hebben. Zich niet in het gesprek mengende, luisterde hij aandachtig naar hetgeen er vooral door dezen gezegd werd. En ofschoon ook hij die woorden van zoo even niet ten volle verstaan had, waren zij hem toch opgevallen. En hij greep spoedig een oogenblik van stilte aan om op argeloozen toon te vragen:

‘Moar, mieneer, wat heb ie doar straks 'ezegd van oe gezichte? Deur al de proat hebbe 'k 't niet verstoan.’

En het antwoord, terstond met de grootste gulheid gegeven, luidde: ‘O, ik heb gezegd, dat ik bijziende ben. Ja, dat ben ik zelfs vrij erg. Er zou alles in de kerk kunnen gebeuren, zonder dat ik het bemerkte, zóó slecht zie ik.’

Geene Jobstijding had het gezelschap stiller kunnen maken, dan deze bekentenis deed. Het was een pijnlijk oogenblik. Men keek verrast elkander aan, en om geen aanstoot te geven even spoedig weder van elkaar af. De een kuchte, de ander bracht er uit: ‘Jongens, wat zeg ie?’ Een derde: ‘Wel, wel, da's toch broaf lastig.’ De ongelukkige zelf trachtte door er mede te schertsen, de zaak als eene kleinigheid te behandelen. ‘Och’, zei hij met een glimlach, ‘'t is soms wel eens goed, dat men alles maar zoo scherp niet ziet.’ Maar het bleek eene onmogelijkheid voor het gezelschap, om zich aan den indruk der mededeeling te onttrekken. Het luidruchtig gesprek was eensklaps op het droge geloopen, en men kon het niet meer vlot krijgen.

De huisvrouw van den onderwijzer was zelfs niet bij machte

[p. 176]

om op haar post en der koffiekan getrouw te blijven. Zoolang zij nog in het vertrek was, wist zij zich gelukkig te beteugelen. Met gemaakte onverschilligheid stond ze langzaam op en schijnbaar bedaard verliet zij de kamer. Maar niet zoodra had zij de deur achter zich gesloten, of zij snelde den gang door naar de keuken, waar hare dochter was. En met van zenuwachtigheid omhoog geheven handen kwam zij hier binnen en riep uit: ‘Groote goedheid, wat hef de man 'm doar verproat!’

Binnen werd weldra het sein gegeven tot vertrek. Aan de deur der onderwijzerswoning gaf men elkander de hand. ‘Nou 't beste en wèl thuus! Smaekeljke middag!’ Van den proponent, die nog dienzelfden dag de terugreis wilde aannemen, nam men mede hier afscheid. En de oude man met den hoogen hoed op kon niet nalaten, hem wat forscher nog dan anders de hand te drukken, en met iets als medelijden in zijne stem te zeggen: ‘Mieneer, gezondheid en 'n goê reize, en ik hope, da' je gelukkig meugen wesen!’

Het slechte nieuws ging dien dag van mond tot mond, en menigeen schudde het hoofd, alsof hij voor den bijzienden proponent het ergste vreesde.

Door eene zelfde behoefte aan overweging en beraad gedreven, kwamen 's avonds bij een der kerkeraadsleden al zijne ambtgenooten op één na te zamen. Zoodra men gezeten was, stelden een paar der aanwezigen voor, het ontbrekende lid te laten roepen. Dit geschiedde. En nu was het kluchtig om op te merken, dat er inmiddels geen woord over de zaak in kwestie werd gesproken. Alsof ieder huiverig was om er van te beginnen, praatte men over koetjes en kalfjes, alsof er niets bijzonders aan de hand was. Weldra trad de laatste man binnen, ging zitten en stak zijne pijp aan. Algemeene stilte.

‘Bij oe an huus alles goed, Berend?’ vroeg de gastheer na eene poos den pasgekomene.

‘Mien vrouwe is miseroabel verkolden, aers is alles goed.’

Stilte op nieuw. De vrouw des huizes kón zich niet langer stilhouden en sprak nu op een opgewekten toon, alsof zij eenig onbeduidend nieuwtje ophaalde:

‘Spietig niet? van dien mieneer van der Oorde, da' zien gezichte zoo minnig is.’

‘Wisse is 't spietig,’ zei iemand met eene bescheiden zucht.

[p. 177]

‘Spietig is 't,’ sprak nu een dappere met onnatuurlijke stemverheffing, waaraan men zijne strijdvaardigheid bemerkte, - ‘spietig is 't, da' sprek as 'n boek. Moar hef de man er schuld an? En kan hie doaromme gien fikse domeneer wezen?’

‘Kom, Kloas, hold ons nou niet veur onneuzel. Zol iene van ons willen zeggen, dat het de man zien schuld is?’

‘Nou, as de man om zien gezichte ofekeurd wordt, joa, dan liekt 't toch wel, dat .....’

‘Heur reis, volk,’ liet nu een jonge boer zich hooren, ‘loa' we de waegen op den weg zien te halden. 't Is moar de vroage, of 't gezichte den man ook in zien wark hinderen zal, joa ofte neen?’

Zie zoo, dat hielp. Terstond zei nu een der anderen flinkweg: ‘Nou a'je dan zóó willen, dan zeg ikke: Neen, we moe'n 'em niet hebben. 't Spiet mien om den man, en.....’

‘Joa, spieten! Moar doar moe'je nou moar van zwiegen. Ieder minse moet zien eigen kruus draegen, is 't woar of niet?’

‘En ik zegge dan, dat 't er niks toe doet, of hie 'n weinegien last hef van 't gezichte. Wat kan 't 'm letten in zien wark? Kan hie d'r niet omme stedeeren, niet omme preken of de minsen bezuken?’

‘Kom, mannen,’ sprak er een, die het geval eens grondig behandelen wilde, - ‘kom mannen, loa' we de zaeke reis nemen, zoo as 't is. Zoo wonderboarlyk as hier de huzen en de buurten verspreid liggen over uren goans, mit paeden over heidevelden en mit vonderties over gruppen en slooten - de man past hier niet. Even vaeke verdwaelt hie as dat hie terechte komp. En as hie reis van wied weg 's oavens in de donkerte noa huus goat, loopt 't nog op 'n ongeluk uut. En butendat, volk, 't is hier 'n groote gemiente; d'r komen vaeke veertig tot vieftig kiender in de vroagen, en dan holde ik er van dat de domeneer 't jonge goed allegelieke scharp zien kan. Da's mien gevulen.’

‘Glad mit oe iens, Joapik. De man is mien best, doarvan niet; zien preke, zien ommegaank, zien proat - alle gelieke meer as goed. Moar 't gezichte .....’ En hij voegde met opgeheven vinger en op kluchtig galmenden toon er bij: ‘Eéne dooje vliege doet de zalve des apothekers stinken, zegt Salemo.’

Nu nam voor een oogenblik de vroolijkheid de overhand, en allen barstten in lachen uit. Maar terstond kwam de ernst weer boven, toen er een boos zei:

‘Dus de zaeke is al uut. Kiek moar, 't is viere tegen twee, en ....’

[p. 178]

‘'t Is ommers moar 'n proatien onder menaere (malkander),’ waagde een ander te zeggen.

‘Da's 'n proatien van óe,’ luidde 't vinnige antwoord. ‘Je twiefelen er krek zoo weinig van as ikke. 't Is uut, zegge 'k, 't is uut!’

‘Ik geleuve 't ook,’ stemde de gastheer zacht en benepen toe.

‘Nou, dan moe 'k oe zeggen, dat ieluden fikse kerels bint. Fikse kerels! Van de morgen uut de karke was hie de beste van de koppel, gien iene zoo goed. En nou is 't krek aersomme. Da's kienderwark, kienderwark is 't, da' zegge 'k oe in 't gezichte. Wat weêrlich, ieluden draeien as 'n weerhaene!’

‘En ie binnen kribbig as 'n kemphaene!’ zei de man, die er zooeven Salomo bij te pas bracht.

Maar de ander deed er het zwijgen toe. Reeds had hij met eenig geweld zijn stoel tegen het houten beschot geplaatst. ‘'k Goa vort, goa' je mit, Kloas?’ En zonder als naar gewoonte den kring rond te gaan en ieder de hand te reiken, stapten de twee leden der oppositie met een stug ‘Nachtsaemen!’ de deur uit.

Een paar dagen later bleek het in de beslissende vergadering, dat in weerwil van veel, dat er intusschen nog was gepraat, aan- en afgeraden, de stemming niet veranderd was. En weldra zat in de mooie kamer van de kosterie de bejaarde onderwijzer - gevolg gevende aan eene afspraak - neder, met de koperen bril op den neus, de pen in de hand, eenige velletjes schoon papier voor zich en den plechtigsten glimlach op het gelaat, die ooit eene hoog gewichtige bezigheid vergezelde. Voor het eerst van zijn leven schreef hij een telegram. Het meldde in den vorm van een brief aan N^o. 3, dat hij het niet ‘verspeuld hadde.’

Tot nu toe heeft schrijver dezer regelen zichzelven buiten de zaak gehouden. Doch zal hij nu ook het slot dezer historie mededeelen, dan kan hij dit moeilijk langer doen. Immers hijzelf was de gelukkige N^o. 3, die eindelijk zegevierde. En ook voor hem waren die dagen, en niet minder de daarop volgende, dagen van spanning; meer nog, heilige dagen.

Hij herinnert zich, alsof het gisteren gebeurd was, den schemeravond, waarop hij, het ouderlijk huis binnenkomende,

[p. 179]

het telegram van ‘den meister’ vond, door vriendelijke handen gevouwen als een knoopbriefje van een of anderen bekende; hoe hij het een poos lang ongeopend in de hand hield, het eindelijk losmaakte en - van blijdschap juichte.

Hij herinnert zich, hoe hij, eer er zich voor goed te vestigen, nogmaals het dorp bezocht; eerstens om in eene rookvolle en deftige vergadering van kerkeraad en kerkvoogdij eenige schikkingen te treffen; vervolgens om, geholpen door een paar vriendelijke boerinnetjes, dochters van toekomstige buren, de maat te nemen van vensters en vloeren, en - hoe poëtisch al dit proza was.

Hij herinnert zich den dag, waarop hij zijn werk begon; den dag, die gezegend werd door moederlijke beden en de wenschen van bloedverwanten en vrienden, en die eindigde met eene talrijke en blijde bijeenkomst van boeren en boerinnen, die even hartelijk waren als ze gul aten en dronken; den dag waarop hij niet moede werd en niet eindigen kon van zich af te vragen: zal ik glimlachen of zuchten, nu eene taak zoo edel en zoo moeilijk aan zulke jeugdige krachten wordt toevertrouwd? Zal ik toegeven aan mijn gevoel van fierheid en moed, of aan de gedachten, dat ik minder, veel minder ben dan de eischen van mijn werk?... Dagen van spanning en heilige dagen!

Met fierheid wordt hier geen trots bedoeld. Tot het laatste trouwens - de lezer heeft uit den loop der zaak de overtuiging kunnen putten - bestond geene aanleiding. En zoo er aanleiding toe ware geweest, zij werd ruimschoots opgewogen door eene ontmoeting, die schrijver dezes in den beginne te beurt viel. Binnenkomende bij een praatlievend gemeentelid, hield deze over al het gebeurde de volgende nabetrachting.

‘Za'k oe nou 'reis zeggen, hoe 'k 't miene? Die liekpredikoasie op oe vaeder, doar was 'k dan daenig mit in schik, en van dien Zundag af bin ie mien man 'eweest. Moar om oe de woarheid te zeggen, is 't mien toch uut de gis 'eloopen. Toe die twaelf begosten te preken, toe docht mien zoo, en 'k hebbe 't ook 'ezegd, ik zegge: ‘Jongens, onze volk, let op: nou zal 'r iene by wesen, die al de aeren de boas is. En die zullen we dan allegelieke willen hebben. Zoo'n bovenste beste, mit 'n fikse stemme, 'n vlugge redeneeringe en 'n geleerd veurkomen. Moar doarin was 'k toch mis. Zoo'n iene was 'r niet onder.’

Cheribon.

P. Heering.