Gezelliana. Jaargang 3

Regelnummers proza verbergen

[p. 112]

J.-P. Couttenier (aspirant N.F.W.O.)
Men verzoekt eerbiedig eenige regelen gedicht

Ieder dorp of provinciestadje had in de vorige eeuw zijn verzenmakers, die bij speciale gebeurtenissen de pen moesten bovenhalen om aan feesten of plechtigheden met welluidende verzen luister bij te zetten. In Kortrijk was dit niemand minder dan Guido Gezelle. Hij was in de stad algemeen als dusdanig bekend, en voor velen bestond er slechts de gelegenheidsdichter Gezelle. Poëzie was dan blijkbaar nog geen elitaire esoterische cultus, maar Gezelle realiseerde, en dit dan nog meestal op een virtuoze manier, wat veel dichters nu als een benijdenswaardig ideaal beschouwen: poëzie als gebruikskunst, poëzie als reële waarde in het leven van elke dag.

Gezelle werd opgezocht om bij de meest diverse gelegenheden gedichten te schrijven, soms voor mensen die hij niet eens kende. Een handschrift uit het archief Guido-Gezellegenootschap (berustend bij het Centrum voor Gezellestudie) geeft ons een goed beeld van de weg die hierbij werd gevolgd⁽¹⁾. De voorzijde is een ongetekende brief, waarin om een gedicht wordt verzocht voor iemand die totaal onbekend was voor Gezelle. Daarom worden ook alle nodige bijzonderheden aan de gelegenheidsdichter gegeven: omstandigheden waarin het gedicht moet voorgelezen worden, inlichtingen over de persoon voor wie het is bedoeld, zelfs wordt de inhoud en het aantal verzen voorgesteld. (Gezelle zal in dit laatste meer ‘afleveren’ dan in de bestelling is gevraagd). We geven de tekst van de vrij informele brief:

2Men verzoekt eerbiedig eenige regelen gedicht (een stuk 3twaalf of vijftien) om donderdag avond af te lezen bij een 4avondmaal ter gelegenheid eener Bruiloft dewelke in d'andere 5week plaats gehad heeft. 6De jonge man noemt Aimé & de vrouw Léonie. Het zijn 7herbergiers in den gouden aap in de Doornijkstraat.

(1) Handschrift G.Gen. 1.7. Wit papier met rechthoekige ruitjes, 215 × 270 mm, enkel vel, beide zijden beschreven. Tweemaal gevouwen, scheurrand links.

[p. 113]

9Door het afsterven dier moeder we[duwe] is Aimé daar 10alleen gebleven en heeft zijne jonge vrouw naar Berchem 11gaan halen. 13Zijne overledene moeder was eene deugdzame christene 14vrouw, zij heeft altijd hare herberg op de eerlijkste & deftigste 15wijze gehouden en er eenen schoonen stuiver vergaard. 17Nu dat Aimé & zijne vrouw aldaar die zaken gaan voortzetten 18men zou begeren dat er in het gedicht zoo iet van 19gezeid worde, alsook, (als) indien er later bij hun afstammelingen 20komen zij ze in den weg der deugd en eerlijkheid 21zouden opbrengen even als de moeder van Aimé vroeger 22voor hem gedaan heeft. 23Ook al iet van de omstandigheid (huwelijksfeest) [.]⁽²⁾

Gezelle schreef het gevraagde gedicht op de keerzijde van de brief. Er komt slechts één verbetering in voor; één woord is doorstreept. Het is weinig waarschijnlijk dat het de eerste versie is. Gezelle moet het van een kladhandschrift op de brief in zijn definitieve vorm hebben overgeschreven. Het gedicht werd eerst door Veen, later door Baur gepubliceerd⁽³⁾. We beperken ons tot het geven van enkele bijzonderheden over het handschrift, en verwijzen naar de vermelde uitgaven voor de tekst. Veen moet de hier besproken autograaf gebruikt hebben. De versies komen nagenoeg overeen⁽⁴⁾. Baur bracht enkele wijzigingen in de spelling aan⁽⁵⁾. Het opschrift dat bij Veen en Baur voorkomt, staat op het handschrift onderaan:

(2) 2) Een stuk twaalf of vijftien: een twaalf- of vijftiental. 5) d'andere week: de vorige week. 6) noemt (op het handschrift staat noemd): heet. 18, 24) iet[s] De ij is in de brief nergens gestipt. Er werd niet getekend, noch gedateerd. Voor biografische gegevens over de genoemde Aimé en Léonie, zie verder.

(3) Guido Gezelle's dichtwerken. Gelegenheidsgedichten, Elfde deel. L.J. Veen, Amsterdam, [1912], p. 143 - Dundr., III, p. 144-145 (AIMÉ, uw name maakt mij blijde,).
Het gedicht werd ook in de Gazette van Kortrijk gepubliceerd (XIX, 98, 13 december 1894, p. 2, kol. 3). in de interpunktie zijn er enkele onbelangrijke varianten t.o.v. het handschrift.

(4) Varianten: 10) blijde (Veen)/blijve (Hs.); Veen drukt AIMÉ met hoofdletters (v. 1, 4, 13), waar het in het handschrift onderstreept is. De ij is op het handschrift ongestipt in tyde (2), zyt, lieflyk (9); eerlykheid 11), huwelyks (14), gy (15), standvastiglyk (20), blydschap en zyt (21).
Verbeteringen door Gezelle op het handschrift: in v. 8 staat daar boven het doorstreepte waar (?) geschreven; in v. 15 is een' achteraf bijgevoegd.

(5) 3) een' (Baur)/een (Hs.); 22) uw' (Baur)/uw (Hs.); in v. 10 nam hij Veens drukfout (blijde) niet over.

[p. 114]

Donderdag, 5 Dec., is het volgende rijmstuk afgelezen ter eere van den nieuwen baas uit den Gouden Aap, alhier, onlangs getrouwd:
Kortrijk

Dit werd waarschijnlijk achteraf bijgeschreven (de inkt is ook bleker), nadat Gezelle het papier had teruggekregen. Gezelle gaf zijn gelegenheidsgedichten niet zomaar achteloos weg. Op heel wat handschriften uit het G.Gen-archief staat onderaan: weer te geven aan G. Gezelle, ofwel Handschrift of afschrift terug te zenden naar, waarbij hij ondertekent⁽⁶⁾. Gezelle achtte zijn gelegenheidsgedichten niet zo onbelangrijk dat hij ze onverschillig liet verloren gaan. Hij zorgde ervoor dat hij ze terugkreeg om die te bewaren, en waarschijnlijk niet zonder bedoelingen. Rond het onderschrift is met blauw potlood een lijn getrokken die langs de linkerzijde van het blad omhoog loopt en in een pijl eindigt boven het gedicht, bedoelend: die tekst moet als opschrift bovenaan komen. In de rechterbovenhoek staat in zwart potlood een cijfer vermeld: 133⁽⁷⁾. Op de keerzijde van het handschrift is de hele brief met hetzelfde blauwe potlood doorkruist. Ook op andere plaatsen uit het archief G.Gen. zijn de keerzijden (soms onbelangrijke taalnotities, soms drukproeven of reclameteksten) op dezelfde wijze doorstreept en de gedichten analoog genummerd⁽⁸⁾. Dit zou erop kunnen wijzen dat Gezelle in de laatste Kortrijkse jaren zijn gelegenheidsgedichten voor een deel verzameld, verbeterd en voorlopig gerangschikt heeft met het oog op de publikatie van een bundel gelegenheidspoëzie. Die hypotese, op grond van enkele aanwijzingen, zou nader onderzocht moeten worden.

Biografische gegevens⁽⁹⁾ laten ons toe de onvolledige datering (donderdag 5 december) aan te vullen. De herbergier Aimé uit den gouden aap waarover hier sprake, is Aimé Joseph Rommel (^oKortrijk, 14.8.1868-†1935). Uit de brief weten wij dat het avondmaal op die donderdag avond (...) ter gelegenheid eener Bruiloft gebeurde die de vorige week had plaats gevonden. Aimé Rommel trouwde met Leonie Gheysen uit Berchem bij Oudenaarde op 28 november 1894⁽¹⁰⁾. Wij

(6) Zie daarvoor ook bv. Colligite 7 in Gezelliana II (1971), p. 35.

(7) Er kan echter niet met zekerheid beweerd worden dat dit door Gezelle is geschreven.

(8) Hierop werd ik door J. Boets attent gemaakt, die mij ook wees op het handschrift dat wij hier bespreken.

(9) De heer G. Billiet schonk mij hierover zijn notities, waarvoor ik hem hartelijk dank.

(10) Bijzonderheden uit het bevolkingsregister van Berchem.
Leonie Gheysen was aldaar op 6 september 1869 geboren. Zowel A. Rommels vader als moeder (P. Lefebvre. de deugdzame christene vrouw, zoals ze wordt genoemd), op wie in de brief allusie wordt gemaakt, waren in 1894 reeds gestorven, respectievelijk in maart 1880 en april 1892. Na het overlijden van zijn moeder nam hij de zaak over (cfr. brief).

[p. 115]

De foto dateert van ca. 1928. Aimé Rommel staat in de deuropening.

kunnen de datering meteen vervolledigen: donderdag 6 (en niet 5!) december 1894. Het gedicht moet kort voor die dag zijn geschreven⁽¹¹⁾.

Het café De gouden Aap is verdwenen. Het was gelegen in de Doornikstraat (nr. 24), op de hoek van de August, nu Burgemeester Reynaertstraat. De meest verspreide naam was eigenlijk Au Singe d'or. De klandizie van de gelegenheid bestond overigens voor een groot deel uit Fransen, die vooral vóór 1914, naar Kortrijk kwamen om nieuwe klederen te kopen. De korte afstand tussen het station en de toen gerenommeerde confectiezaak Au Soldat Français in de Korte Steenstraat, was toch ver genoeg om onderbroken te worden door een bezoekje aan bedoeld café.

(11) Wij herinneren eraan dat het ‘rijmstuk’ een week later (donderdag 13 december) in de Gazette van Kortrijk werd opgenomen.

[p. 116]

Een en ander vernamen wij nog van de dochter van Aimé Rommel, Mevr. R. Dedeyne⁽¹²⁾. Zij bezit nog een foto van het verdwenen drankhuis.

Het café, eerst eigendom van de brouwerij Tack, later van Rousseau-Tack, werd omstreeks 1932 een zuivelwinkel. Na de tweede wereldoorlog, tijdens dewelke de zaak gedeeltelijk werd vernield, vestigde ‘De Gilde’ er zijn apoteek De Volksmacht, nu St.-Maarten.

(12) Woont te Kortrijk, Jan Breydellaan 114.