Gezelliana. Jaargang 10-11

[p. 167]

In Memoriam Anton van Wilderode
(1918-1998)

Op 15 juni 1998 overleed Cyriel Coupé, als dichter, vertaler en essayist bekend als Anton van Wilderode. Op 28 juni zou hij tachtig jaar zijn geworden, een verjaardag die een aanleiding was en ook moest worden voor openbaar eerbetoon en reflectie op een rijkgevulde carrière en een actief cultureel leven. Een van zijn zeer talrijke engagementen was ook zijn lidmaatschap, sinds 21 maart 1981, van het Guido Gezellegenootschap. Het is passend hem daarom ook hier even te herdenken.

Het sterven van een dichter. Het relatief weinige, maar kernachtige dat de overleden Van Wilderode in dit verband over Gezelle heeft geschreven, krijgt nu een heel bijzondere betekenis. Voor hem was Gezelle een dichter die ‘nooit écht gestorven is’, omdat hij nog verscheidene generaties na zijn dood kon rekenen op de aandacht en de genegenheid van een breed publiek. Dit kon (of kan) volgens Van Wilderode, als een dichter méér is dan literator alleen. Gezelle is een van de ‘zeer enkele schrijvers wier betekenis niet tot, of door, de literatuur wordt beperkt’, schreef hij, die tijdens hun leven niet alleen door hun werk, maar ook ‘door hun hele persoonlijkheid appelleerden aan nog àndere waarden dan de louter-esthetische’. Van Wilderode, die zelf als dichter vanuit een ethische bekommernis communiceerde over persoonlijke gevoelens én over traditionele, nationale en christelijke waarden, zag met grote bewondering op naar een dichter die hij beschouwde als een grote voorganger in het Nederlandse taalgebied en een poëtisch oeuvre waarnaar hij kon terugkeren als naar een vertrouwde ruimte uit zijn jeugd, het ‘vaderhuis van ons literair patrimonium’.

Van Wilderode was in de eerste plaats een lezer van Gezelle, een rol die hij afzonderde van de praktijk van Gezellespecialisten, zoals hij die uitdrukkelijk noemde. Dit neemt niet weg dat hij als orator en didacticus duidelijke en daarom ook invloedrijke zaken over Gezelle heeft genoteerd. Het gaat om het Gezelleluik in de bekende bloemlezing De dubbelfluit (1968), twee homilieën (1972 en 1980), een studie over Gezelles bundel Rijmsnoer in het vierde deel van het Verzameld dichtwerk (1982), een lezing over gelegenheidspoëzie (1985) en een korte analyse van In speculo (1994). Tweemaal sprak Van Wilderode op symposia door het Guido Gezellegenootschap georganiseerd: in 1986 over Ge-

[p. 168]

zelle en het lied en in 1980 over de lyriek van Gezelle. Vooral die toespraak wordt als een synthese van zijn inzichten beschouwd. Van Wilderode spreekt er over Gezelle vanuit een gevoel van poëticale verwantschap. Poëzie is meer dan poëzie alleen: Gezelles poëzie is ook formulering van een geloofsovertuiging, verbondenheid met een nationale entiteit, dienstbaarheid aan een gemeenschap, menselijke getuigenis, engagement voor God. Poëzie verwijst naar een collectieve wereld en een herkenbaar leven van een individu. Bijgevolg is zij door middel van verheviging van taal, vorm, gevoel en inhoud, uitdrukking van een persoonlijk gevoelsleven. Gezelles poëzie las Van Wilderode als een ‘ontroerend menselijke getuigenis van een groeiend leven en van een veroverde lotsbestemming’, maar ook als een verbeelding van een ‘verheerlijkt Vlaanderen’. Dergelijke poëzie ontstaat in nauwe samenhang met een leven dat wordt verwoord en ‘verdicht’. Tastbare elementen uit de werkelijkheid, voor de lezer herkenbaar en vertrouwd, kunnen hierin worden verwerkt. Ook concrete omstandigheden kunnen volgens die eenheidsvisie in poëzie worden geïntegreerd, zoals dat het geval is in poëzie-ter-gelegenheid, zelfs in gelegenheidspoëzie in strikte zin, waarin Van Wilderode óók de dienstbare en vakkundige dichter Gezelle kon ontdekken. Die dichter poëtiseert en harmoniseert de wereld, brengt alles met alles in verband en maakt de wereld verstaanbaar voor iedereen. In dit dichterlijk universum raakt van Wilderode ‘nooit uitgelezen’ en hij wenste het ook een eeuwig leven toe als onuitputtelijke bron en ‘onvreemdbaar’, blijvend Vlaams cultuurbezit.

Van Wilderode heeft een haast onproblematisch portret van Gezelle geschetst. Het is een soort ideaalbeeld van de dichter dat hij misschien voor zichzelf, maar zeker vanuit zijn didactische rol aan de Vlaamse cultuurgemeenschap voor de toekomst wilde voorhouden. Zijn eigen overlijden werpt een bijzonder licht op die verwachting en opvatting waarvan hij met veel overtuiging getuigenis heeft afgelegd.

Bibliografie

1968

‘Guido Gezelle’, in: A. van Wilderode, De dubbelfluit 1. Antwerpen-Utrecht, Standaard Uitg., 399-449

1972

‘Guido Gezelle. Homilie bij de Gezelleherdenking te Kortrijk op 8 oktober 1972’, in: Gezellekroniek 10 (1974), 51-55. Opgenomen in: A. Van Wilderode,

[p. 169]

Dienstbaar het woord. Toespraken en teksten. (Comp. R. van de Perre). Tielt-Weesp, Lannoo, 1985, 215-220.

1980

‘De lyriek van Gezelle’, in: Pierre Brachin, Anton Van Wilderode, Nienke Bakker, Boeket voor Gezelle. Handelingen van het symposium door het Guido-Gezellegenootschap en de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, Brugge, 2 mei 1980. Antwerpen-Amsterdam, De Nederlandsche Boekhandel, 1980, 27-46. Opgenomen in: A. Van Wilderode, Dienstbaar het woord. Toespraken en teksten. (Comp. R. van de Perre). Tielt-Weesp, Lannoo, 1985, 170-190.

1980

‘Guido Gezelle. Homilie tijdens de Pontificale Mis ter herdenking van Guido Gezelle, in de St.-Annakerk te Brugge [4 mei 1980]’, in: Biekorf 80 (1980), 201-205 en in: 't Schrijverke 10 (1980), 12 en 11 (1981), 1, 2-3. Opgenomen in: A. Van Wilderode, Dienstbaar het woord. Toespraken en teksten. (Comp. R. van de Perre). Tielt-Weesp, Lannoo, 1985, 269-274.

1982

‘Rijmsnoer om en om het jaar’, in: G. Gezelle, Verzameld dichtwerk 4. Rijmsnoer om en om het jaar (ed. J. Boets e.a.). Antwerpen-Amsterdam, De Nederlandsche boekhandel, 1982, 9-47.

1985

‘Poëzie, ter gelegenheid’, in: Poëzie ter gelegenheid. Lezingen tijdens het Gezellecolloquium van 19.10.1985 door Anton van Wilderode, Jan Westenbroek, Jozef Boets, met een inleiding door August Keersmaekers. Antwerpen, Centrum voor Gezellestudie, 1987, 7-22.

1986

‘Gezelle en het lied’ [Feestrede Gezellecolloquium, Roeselare, 11 oktober 1986], in: Gezellekroniek 18 (1987), 52-64.

1994

‘In speculo, per speculum’, in: Gezelliana. Kroniek van de Gezellestudie 6 (1994), 2, 22-25.

P. Couttenier