Gezelliana. Jaargang 2

[p. 101]

[Nummer 2]

Woord vooraf

Met dit speciale nummer bieden wij de lezer van Gezelliana. Kroniek van de Gezellestudie een verzameling kritische bijdragen aan die op onze vraag zijn ontstaan bij een aantal auteurs die in Vlaanderen en Nederland, al dan niet professioneel, als poëziecriticus bedrijvig zijn. Op enkelen na die niet op onze vraag konden ingaan, schreven ze allen een kort lectuurverslag of een essay bij een gedicht naar keuze uit het werk van Gezelle. Dat we daarbij hebben gedacht aan medewerkers en medewerksters uit Zuid én Noord hebben we van bij het begin als vanzelfsprekend beschouwd. Het opzet is een veelzijdig beeld te geven, een staalkaart van de wijze waarop een als belangrijk en algemeen erkend klassiek dichter als Gezelle nu gelezen wordt. De critici hebben meegewerkt zonder verder opgelegd patroon en in de veronderstelling dat dit kon, zoals een medewerker ons schreef, ‘ongehinderd door veel kennis van de Gezellestudie’. Hier zijn (met opzet) niet-specialisten aan het woord die als geoefende poëzielezers en vanuit hun (soms dagelijkse of wekelijkse) praktijk van bekwaam en kritisch lezer van hedendaagse poëzie zijn geconfronteerd met een (zelf gekozen) gedicht van Gezelle.

Dit alles is gebeurd in de stille hoop dat uit dit initiatief zal mogen blijken hoe de poëzie van Gezelle nu effectief gelezen wordt; dit blijkt overigens heel divers te gebeuren en de lectuur roept blijkbaar verschillende reacties op die variëren van - we noemen nu twee uitersten - verveling tot verrukking. Ook heeft de overtuiging meegespeeld dat het er bij een gecanoniseerd en grondig bestudeerd auteur vooral op aankomt dat zijn of haar werk geen dode letter wordt. Het is zelfs zo dat het wetenschappelijk discours omtrent een auteur slechts bestaat bij gratie van een steeds hernieuwde en creatieve lectuur van het werk, waarbij het hedendaags perspectief en de eigentijdse horizon van de lezer een belangrijke plaats wordt toebedeeld.

We moeten zeggen dat op de uitnodiging opvallend positief is gereageerd, op zichzelf al een op te merken feit. Ook de positieve reactie uit Nederland was opmerkelijk. Daarbij sprak de formule de critici blijkbaar bijzonder aan. Net zoals wij, waren allen ook van bij het begin benieuwd naar het globaal resultaat, het geheel van overeenkomsten en verschillen, de confrontatie van benaderingen en visies. De dialoog met een belangrijk auteur uit de traditie bleek voor velen, van wie ook enkelen zelf dichter, toch ook nog een revelatie te zijn,

[p. 102]

een inspirerende terugblik in het eigen literair verleden die voor plezier heeft gezorgd. Dit enthousiasme kon voor sommigen ook niet anders dan resulteren in een uitgebreider essay dat de vooropgestelde beperking ver te buiten moest gaan. Die bijdragen hebben dan wel niet meer het karakter van een directe en kritische leesreactie op een gedicht. Door hun spontane verschuiving in de optiek, van lectuurverslag naar studie en essay, vormen ze wel een interessant en boeiend fenomeen, zeker vanuit het perspectief van de hedendaagse literatuurtheorie. Omdat het om volwaardige studies gaat (van H.J.G. de Jong, A. Reitsma, H. Vandevoorde en K. Verheul) laten we ze dan ook gegroepeerd verschijnen in het volgend nummer.

Maar ook zonder dit discursief of theoretisch moment komen hier onvermijdelijk fundamentele vragen aan bod, met name over het statuut, de actualiteit en de ‘leesbaarheid’ van Gezelles poëzie nu. Hebben we te maken met traditionele of moderne poëzie? Is Gezelles poëzie definitief onsterfelijk gemaakt of ‘betekent’ ze nog iets; kan ze hoegenaamd nog aanspraak maken op een creatieve lectuur? De antwoorden zijn ook en opnieuw zeer verschillend. Voor sommigen zeggen de teksten niet zoveel (meer), anderen zijn weer verrast door een geheimzinnige en indrukwekkende zeggingskracht of een soort geheimtaal die door de veroudering van het idioom van Gezelles poëzie uitgerekend een nieuwe en suggestieve geladenheid krijgt. Misschien zijn hier nieuwe mogelijkheden aangeduid.

Die nieuwe suggestiviteit heeft natuurlijk veel te maken met de snelle evolutie waarmee de critici die hier aan het woord zijn naar aanleiding van de lectuur van een gedicht van Gezelle worden geconfronteerd. Meer dan eens blijkt de interpretatie gepaard te gaan met een interessante relativerende terugblik op het veranderende beeld dat die geoefende lezers zelf van ‘Gezelle’ hebben gehad. Blijkt hoe sommigen vaststellen hoe hun eigen visie op eenzelfde tekst zich in de loop van de jaren (en parallel met de grote maatschappelijke veranderingen sinds de jaren '50 en '60, vooral in Vlaams België) sterk gewijzigd heeft. In die gevallen wordt de, vaak op school of aan de universiteit, aangeleerde lectuur geconfronteerd met een onschoolse, on-academische en zelfs tegendraadse manier van lezen. Misschien kan die nu op haar beurt lezers van dit nummer bewegen tot een creatieve lectuur van Gezelles poëzie.

We danken de auteurs voor hun medewerking.

P. Couttenier (Redactie)