Gezellekroniek. Jaargang 5

[p. 17]

Gezelle, Hardy en psalmen
door C. Bittremieux

Onder de titel Gedichtengroei: Een kruisgedichtje door G. Gezelle handelt † P. Maximilianus in Gezellekroniek 2, p. 31-33, over het eerste van de Andere XXXIII kleengedichtjes: ‘Ware wijngaard, Jesu Christe, / die voor mij hebt, voluisti’ enz. Over de Latijnse rijmklanken stelt hij, dat Gezelle ze zeer goed uit de liturgie kan hebben gehad, vooral uit die van de goede week, waarin nogal wat zo'n werkwoordsvormen op -isti voorkomen.

Ik vraag me af of niet in 't algemeen ook de Latijnse vertaling van de psalmen een rol gespeeld heeft bij het ontstaan van de inval, om met dat rijm te gaan werken. Die vertaling wemelt van dat soort werkwoorduitgangen, met name in de vele apostrofen van de dichter tot God (en ook wel eens omgekeerd). In sommige reeksen psalmverzen is de opeenstapeling zo, dat ze zonder moeite een rijmeffect teweegbrengt bij de lezer. Bv. in psalm XLIII, 10-15 (10 repulisti et confudisti, 11 avertisti, 12 dedisti, dispersisti, 13 vendidisti, 14 posuisti, 15 id.); in psalm LIX, 3-6 (3 repulisti, destruxisti, 4 commovisti, 5 ostendisti, 6 dedisti). Nog treffender is dat als er opeenstapeling is binnen een zelfde vers, zoals in vs 19 van psalm LXVII: Ascendisti in altum; cepisti captivitatem; accepisti dona in hominibus.

De gedachte aan de psalmen als mogelijke, eventueel bijkomende bron van dat isti-rijm kwam bij me op onder 't lezen van Thomas Hardy's Late Lyrics and Earlier. Het op een na laatste gedicht daarvan heet nl. After Reading Psalms XXXIX, XL, Etc. Erg bekend lijkt het me niet, daarom schrijf ik het over, uit de first pocket edition, Macmillan 1923, p. 285-286:

Simple was I and was young;

Kept no gallant tryst, I;

[p. 18]

 

Even from good words held my tongue,

 

Quoniam Tu fecisti!

 

 

 

Through my youth I stirred me not,

 

High adventure missed I,

 

Left the shining shrines unsought;

 

Yet - me deduxisti!

 

 

 

At my start by Helicon

 

Love-lore little wist I,

 

Wordly less; but footed on;

 

Why? Me suscepisti!

 

 

 

When I failed at fervid rhymes,

 

‘Shall’, I said, ‘persist' I?’

 

‘Dies’ (I would add at times)

 

‘Meos posuisti!’

 

 

 

So I have fared through many suns;

 

Sadly little grist I

 

Bring my mill, or any one's,

 

Domine, Tu scisti!

 

 

 

And at dead of night I call:

 

‘Though to prophets list I,

 

Which hath understood at all?

 

Yea: Quem elegisti?’

Het gedicht van Hardy lijkt, evenals dat van Gezelle, (zij het in een heel andere geest!) ontstaan te zijn als een spel met de persoonsuitgang -isti; die zou Hardy dan in de psalmen die hij noemt zo opgevallen zijn, dat zijn rijmlust erdoor is losgekomen. Een verschil met Gezelle is, dat Hardy zijn Latijnse woorden direct aan de psalmen ontleent, en voorts dat hij er rijmen in zijn eigen taal op geeft, zodat er een ironische werking ontstaat. Aan de andere kant staat Gezelles versje naar de vorm toch weer dichter bij Hardy dan bij het door Brom in herinnering gebrachte rondeel uit Doesborchs refereinenbundel, dat immers geheel in het Latijn geschreven is.

Beïnvloeding Hardy-Gezelle mag wel worden uitgesloten. Baur dateert het kleengedichtje 1866(?), Hardy dagtekent zijn

[p. 19]

vers 187-. Overigens heb ik nergens een spoor gevonden, dat van Gezelle naar Hardy zou wijzen. In omgekeerde richting heb ik maar niet gezocht.

Hoe het zij, Hardy's gedicht toont aan dat de vele werkwoordsvormen met -isti in de psalmen als rijm kunnen werken op een lezer die dichter is, en hem zelfs tot rijmen kunnen aansporen. En al heeft Gezelle zijn brokken Latijn niet uit de psalmvertaling zelf betrokken, onaannemelijk is het niet dat hij die vertaling, waar hij toch vaak mee omgegaan moet zijn, mede ‘in zijn oor had hangen’ toen hij van zijn kant op -isti ging rijmen. Afgezien daarvan leek het me een weetje voor de snuffelaars onder de Gezellekroniek-lezers, dat twee zo verschillende dichters, voor ons nu zo kort op elkaar, nl. tussen 1866? en 187-, door een zelfde grammaticale vorm tot dichten werden gepraamd.