Geuzenliedboek

177.
Victory Liedt, op den Scheep-strijdt, tusschen de Armade des Coninghs van Spangjen, ende de Schepen van Oorloge der E. M. Heeren Staten der Vereenichde Nederlantsche Provintien, ondert beleyt vanden Edelen, ende Manhaftigen Admirael, Heer Jacob van Heems-kerck, Geschiet den 25 April, 1607.
Op de Reede ende voor de Stadt Gibralter. ⁺

Op de wyse vanden 68. Psalm, Staet op Heer thoont u onvertsaeght.

Vervroylijckt u t'saem inden Heer,
Gheeft Godt Alleen prijs, ende Eer,
Van zijn heerlijcken zeghen,
Die nu 'tvereenight Nederlandt
Teghen hun al ghemeyn Vyandt
Stoutmoedich heeft verkreghen.
Door 't wijs beleyt en kloeck verhael
Der E. Heer Staten-Generael,
Die wel konden bespeuren,
Datmen den Spaenschen Koningh groot
Geen meer afbreuck deed', dan zijn Vloot
Van Indien te scheuren.

Dies zijnder door expres bevel
Inde Maes, Wieling, en Texel,
Toe-gherust dertich Schepen,
Alles ter Oorloch wel ghemant,
Uutgheseyt eenigh met Provant,
Daer mede in begrepen,
Hebben voor Admirael ghestelt,
Den Ed'len vroom Manhaften Heldt
Jacobus van Heemskercken,
Die synen dienst heeft aen gheboon,
Meerder door liefde, dan om loon,
Soo men heeft konnen mercken.

Dees heeft zijn Vloot by een vergaert
Den seven-en-twintichsten Maert,
Duysent ses hondert zeven,
Daer hyse vant wel toe-gherust,

+ No. 177. Naar V. Ook in W. IJ. Bij V. L. CLXVII.
Een plano-uitgave in de Bibl. Thysiana (Petit n^o 835) geeft geen varianten van enige betekenis.
Het lied is natuurlik van 1607.
In V gaat aan het opschrift nog vooraf: Anno 1607. den 25. April, gheschieden den vermaerden Zee slach op de Ree, voor de stadt Gybraltar. Emanuel van Meteren Lib. 28.

[p. 116]

 

Omtrent Wicht, langs d'Enghelsche kust

30

Die tot zijn komst daer bleven,

 

Is nae twee daghen voort ghezeylt

 

Hebbende zijn koers recht ghepeylt

 

Nae Portugael en Spangjen,

 

Voor de Revier van Lisseboen,

35

Daer Signoor Jean ^35. haest kon vermoen

 

'tWaren die van Orangjen.

 

 

 

Den Generael met synen Raet

 

Die resolveerden metter daet

 

Die Revier in te loopen,

40

Om 'sKoninghs Schepen algemeyn

 

Kraecken en Gallioens niet kleyn

 

Te lichten ^42., was zijn hoopen,

 

Maer sijnde naerder onderricht,

 

Dat somm 't Ancker hadden ghelicht

45

d'Ander reddeloes lagen,

 

Heeft zijnen Raedt gheretracteert,

 

En eyndelijck gheresolveert

 

Den vyandt naer te jaghen.

 

 

 

Des hy vaeliaent volchde op 't spoor,

50

Creech contschap van som'ge die door

 

De straet Gibraltar ^51. quamen,

 

Datter neghen Galioenen cloock

 

En ander Oorloghs schepen oock

 

Sijnde twintich een 't samen

55

Lagen braveerden, lustich fraey ^55.,

 

Voor Gibraelter inde Baey

 

Om de Hollanders te wachten

 

Die uut Itaelien soude gaen,

 

Off derwaers gheladen met Graen

60

Om d'Hongher te versachten.

 

 

 

Dees daet by den koninck ghepleeght

 

Heeft d' Admirael Heemskerck beweeght

 

Ter zeewaers in te varen,

 

Langs de Condaet ^64. en Sint Lucas ⁺.

65

Tot dat hy verby Calis was

 

Daer sijn vyanden waren,

 

Van als ten Oorloch wel versien

 

Vol Ammonity en Crijghslien

35. Signoor Jean: de Spanjaard; hij zou wel spoedig merken.

42. lichten: roven.

51. Gibraltar. Alle drukken hebben Gibral, blijkbaar niets dan een drukfout van de eerste: zoowel de zin als de maat eisen Gibraltar.

55. fraey: vrolik.

64. de Condaet: El Condado, het Westelike deel van Andalusië, tussen de Guadiana en de Guadalquivir.

+ Sint Lucas: de aan de mond der Guadalquivir liggende stad San Lucar.

[p. 117]

 

En swaer metaele Stucken,

70

't Minste van Galioenen dan

 

Hadden twee hondert vijftich man

 

Meenden 't sou nu wel lucken.

 

 

 

Ghecomen zijnd' dees plaets ontrent

 

Heeftet ^74. den Admirael ghewent

75

Sijn Raet aen boort doen comen

 

Ordre ghestelt, met cloeck vermaen

 

In 'tAborderen ^77. ende slaen

 

Sulckx hy had voor ghenomen,

 

Dats, dat hy selfs, met den Capiteyn,

80

Moey Lamberdt ^80. d' Admirael alleyn,

 

Des Vyandts zoud aen vallen

 

End' vijs-Admirael Alteras

 

Met den vromen Capiteyn Bras,

 

De naest sterckste van allen. ^84:

 

 

85

Voorts d' ander scheepen twee en twee

 

Souden te samen op de ree

 

Aen een Galioen haer voeghen

 

Den Konstabel ded' hy ghewach

 

Gheen schoot te schieten voor hy sach

90

't Wit van sijn vyants Ooghen,

 

Daer naer hy tot de Stierman voer

 

Beval hem selfs te gaen aent roer ⁹²

 

En den bough wel te raken

 

Dat oock den Schipper ancker vrough

95

Sout laten druypen voor den bough

 

Als hijt wel hoorde kraecken.

 

 

 

Den Admirael hadt oock belast

 

Zijn Vlagghen wel te maecken vast,

 

En die nae eer soud' trachten

100

Haelen des vyants vlaggen of

 

Soud' men vereeren tot sijn lof

 

Hondert stucken van achten,

 

'tWelck een Trompetter stout en coen

 

Hem niet ontsach vroomlijck te doen

105

Als oock een ander mede ^105.

 

Die t'vijants vijs-Admiraels vlag

 

Oock boven vande Stanghe brack

 

t'Welck hem vereeren dede.

74. Heeftet, lezing van de plano-uitgave; V. W. IJ hebben heefter, dat zeker wel onjuist is. De bedoeling is toch wel: hij heeft het roer gewend.

77. aborderen: aanvallen.

80. Moey Lambert: de Rotterdamse schout bij nacht Lambert Hendriks, die op de Tijger voer, vgl. vs. 124.

84: Die in sterkte op de Admiraal volgde.

92 vlg.: Hij beval de stuurman zelf aan het roer te gaan en zoo te sturen, dat hij met de steven goed de boeg des vijands raakte; dan moest de schipper snel het boeganker laten vallen, zodra hij het gekraak hoorde, nl. van het vijandelike schip, waar een gat in gestoten werd.

105. Een stuck van achten: een stuk groot 8 Realen, dus ± f 2.50. Er waren drieërlei realen, van ongeveer 32½, 25 en 12½ cent.

[p. 118]

 

Den vierden maent dach twintich vijf

110

Als t'gantsche scheeps-volck ziel en lyf

 

Tot Godt hadt op gheheven,

 

En om syn hulp geroepen aen

 

Malckander troulijck by te staen

 

Elck een dronck wijns ghegeven,

115

Den Admirael stout voor uut liep,

 

Volcht my lief Crijchsluyd' dat hy riep,

 

Nu moeten wy verwerven

 

Voor Godes Woort en t'lants vrijheyt

 

Prijs ende eer ons toe gheleyt

120

Of op see eerlijck sterven.

 

 

 

Hier mede seylde hy lustich voort

 

Klampten 't Hooft zijns Vyants aen boort

 

Dat al kraeckten en bersten,

 

Capteyn Lambert van Rotterdam

125

Flucx met zijn schip daer tusschen quam,

 

Die hem hert drang en persten,

 

d'Ander twee en twee ghelijck

 

Aen een Galioen roepende stryck ^128.

 

Daer schrickelyck werd gheschooten,

130

En lang ghevochten hant voor hant ^130.

 

t'Stont al in vier, vlam ende brant

 

Soo t'scheen in bey de vlooten.

 

 

 

Trom en Trompet sloeghen allarm

 

Daer was gekrijt en groot ghekarm,

135

d'Een socht d'ander te krencken,

 

s'Vyants Vijs Admirael werd moe

 

't Schip brand' hem aff tot t'water toe,

 

'tMost al branden of drencken ^138.,

 

d'Ander begaeven haer in zee,

140

Maer werden haest ter selfder stee

 

Door schooten met Musquetten,

 

t'Welck die van de stadt ^142. Gibralter

 

En van 't Casteel siende van ver

 

Niet en konde beletten.

 

 

145

Den spaenschen Admirael ontpaeyt ^145.

 

Was soo ghemaertelt en door naeyt ^146.

 

Dat hy begon te flouwen,

 

In t'lest geen naerder raet en vont

 

Heeft (om te drijven aenden gront)

150

Sijn Cabel af ghehouwen,

128. strijck, nl. de vlag.

130. hant voor hant: gelijk op, zonder elkander iets toe te geven, dus van weerskanten even dapper.

138. drencken: verdrinken.

142. stadt. In V en W de drukfout staet.

145. ontpaeyt: verontrust, in het nauw gebracht.

146. door naeyt: doorboord, doorschoten.

[p. 119]

 

Maer d'onse schootender niet min

 

Met grof gheschut soo dapper in

 

Dat zy waren ghedwonghen

 

Te laten waeyen een Wit Kleet,

155

Want t'was Singioer daer al te heet

 

Misericord sy songhen.

 

 

 

Denckt oft niet was een grote spijt

 

En voor den Spangjaert een verwijt

 

Dat zy mosten ghehengen

160

Recht voor haer stadt onder t'Casteel

 

Daer zy uyt schooten coghels veel

 

Haer Vloot in brant te brenghen,

 

Vijve Orangie was het woort,

 

t'Wert al door schooten of versmoort ^164.

165

Diet niet conden ontlegghen ^165.,

 

Want t'was te recht Sant Marcus dach ^166.

 

Elck voor hem selven, soomen plach,

 

Voor een spreeckwoort te segghen.

 

 

 

Haer Admirael lagh reddeloos

170

Waer in, door nijt, den spangiaert boos

 

Selfs den brandt heeft ghesteken,

 

Soo datter zijn verbrant ghekielt ^172.

 

Veerthien van haer schepen vernielt,

 

d'Ander red'loos ontweecken,

175

'tSpaens bloet men daer tot wraeck vergoot ¹⁷⁵

 

Van die onlangs waren ghedoot

 

In West Ind'jen ontschuldich,

 

Meenden te hand'len met accoort

 

Sijn gheworght en deerlijck vermoort

180

Door wreetheyt mennighvuldigh.

 

 

 

Want in min dan vier uyren tijt

 

Bleven verslaghen inden Strijt

 

Meer dan twee duyst spangiaerden

 

Haer Admerael bleef daer oock dra

185

Don Juan Alvarez davila,

 

Want men niemant en spaerden,

 

Vijs Admirael en mennich vroom

 

Capiteyn, die ick al niet noom

164. versmoort: verdronken.

165. ontlegghen: ontkomen.

166. 25 April is de gedenkdag van de evangelist Marcus. Uit de verzen schijnt te blijken, dat er een spreekwoord bestond: 't Is St. Marcus, ieder voor zichzelf. Misschien met een toe-speling op het verhaal in de Handelingen XIII, 13, waar Marcus zijn medereizigers verlaat en alleen naar Jeruzalem terugkeert.

172. ghekielt. Kielen is een schip overzijde halen voor herstellingen; hier schijnt het intr. gebruikt te zijn in de betekenis ‘omslaan’, waarvoor men tegenwoordig gaarne het Engelse kapsijzen gebruikt. Of is het een afleiding van kiel = kil, en betekent het dus ‘naar de diepte gaan’?

175 vlgg. Op welke gebeurtenis in W-Indië hier wordt gezinspeeld, is me onbekend gebleven.

[p. 120]

 

Hoe wel som deerlijck saghen,

190

Sant Jagho ^190. heeftse niet bewaert,

 

Maer zijn door t'Vier, Water en t'swaert

 

Verbrant, versmoort, verslaghen.

 

 

 

Daer bleef vander staten Ghewelt

 

Den Heros Heemskerck voor vermelt,

195

Met Capiteyn Hendrick Janssen ^195..

 

Hondert dooden vont men terstont

 

En ontrent sestich seer ghewondt

 

Met t'schut, heel en halff lanssen ^198.,

 

Dus kreech der Heeren staten macht

200

d'Overwinninge, door Godts Kracht

 

Van s'Konings groot armade

 

Soo dat hy qualijck in twee Jaer

 

Verhalen sal konnen voorwaer

 

Sijn gheleden Scheeps schade.

 

 

205

Wil nu Godt den oppersten Prins

 

Hem voor ons stellen allesins

 

Van waer can men ons hindren.

 

Yvert dan met de machabeen.

 

Strijt voort' Oprecht gheloof alleen,

210

Soo oock voor wijf en kinderen,

 

En thoont doch gheen gheveynsden schijn,

 

Laet ons vrolyck en danckbaer zijn

 

Van dees groote Victory:

 

Eendrachtigh synen name romt,

215

Emanuel alleen toekomt

 

Rechtveerdigh, d'eer en glory.

 

 

 

Liefd' baert pays.. ⁺

190. Sant Jago; de beschermheilige van Spanje.

195. Hendrik Janssen, bijgenaamd Lange Hendrik.

198. heel en half lanssen: lange en korte lansen.

+ De dichter, die het devies Liefd baert pays of Lieft baert vrede gebruikte, is Willem Jansz IJsselveer, factor van de ‘Blauwe Acoleyen’ te Rotterdam. Zie over hem Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen VII (1909), bl. 278–284. Volgens Te Winkel, Ontwikkelingsgang, 2e druk, III, 313 voerde hij ook de spreuk Concordia nutrit amorem.