Geuzenliedboek

147.
Een Nieu Liedeken vande Berchse soldaten, hoe sy de stadt aen Parma vercochten. 1589. ⁺

Op de wyse van Bruynsmadelijn.

Segt ghy Berghsche Soldaten,
Hoe waert ^2. ghy soo ghesint,
Dat ghy hebt gaen verlaten
Twelck u wel had ghedient,
Moet ghy nu niet met my bekinnen,
Dat ghy waert berooft van sinnen
End oock ^7. al siende blint.

Hadt ghy niet ^8. badt ghebleven
Vereenicht met Hollandt,
Want t'was u al ^10. vergheven
Al u groot onverstandt,
Ghy moet nu bat u craghen, wagen
En daertoe meer slagen, dragen
Nu ghy dient den Vyandt.

U weelde gaet verkeeren
Ghy meucht wel wesen gram,
Ten Berch waerdy als Heeren
Elck Hoer scheen een Madam,
Neus end Lackerbeet vileyne ^19.
Langhen Fleur end magher Heyne ^20.
Was daer den hooghen stam.

+ No. 147. Naar I. Het lied komt voor in C en alle latere, behalve S. V. Bij V L. CXLI; Van Vloten II, 306; Van Duyse II, 1766. Bij de laatste wordt ook de melodie besproken.
In L M is de wijsaanduiding: Bruynsmedelijn, Bruynsmedelijn, ghy sijt seer hups, etc.
Bij uitzondering geven wij hier de tekst niet naar de oudste uitgave, omdat het lied in de latere sterk uitgebreid is en de varianten dus te omvangrijk zouden worden. De belangrijkste verschillen worden dus hier als varianten van C opgegeven. D. F-H en K zijn in alle varianten = C en behoeven daarom hier niet afzonderlijk genoemd te worden.
Na het vertrek van Leycester weigerde de zwager van Willoughby, Leycesters opvolger, Wingfield, die in Geertruidenberg bevel voerde, het gezag der Staten te erkennen. In April 1589 kwam het tot een beleg door Maurits, dat echter niet tot het gewenste resultaat leidde. De muitende soldaten, voor 't grootste deel Nederlanders, gaven daarna de stad aan Parma over, en bij plakkaat der Staten Generaal werd een prijs op het hoofd der ‘Bergverkopers’ gesteld. Zie bij Blok III, 385 en 411; Bor III, 403, vlgg.

2. waert. C sijt.

7. End oock. C Daer toe.

8. niet ontbreekt alleen in I. J.

10. al. alleen in I. J. L. M.

19. Bor geeft III, 414 een lange lijst met namen. De allereerste zijn ‘Henrik van de Kieboom alias Neus Luytenant’ en ‘Gerard Abrahams Leckerbeetgen Cornet’. Ook was er nog een ‘Anthonie Leckerbeetgen’.

20. ‘Floris van Dorn alias lange Floor Wachtmeester’. Evenals de vorige behoorde ‘Mager-Heyn’ tot de afdeling van ‘Johan Wingfelt Engelsche Ritmeester’.

[p. 19]

 

Dit waren d'Edel Mannen

 

Die daer hadden bevel,

 

Jan van Maestricht ^24. ghebannen

25

Oock Spillebeen kentmen wel ^25.

 

Oock Lenaert Spronck en Houtepen, ^26.

 

Alsulcke luyden ^27. vreesdemen

 

Wat docht u van dat spel?

 

 

 

Magheren Heyn wilt hooren

30

Was Edel van persoon,

 

Een Papekint ghebooren

 

Daertoe een Hoeren Soon:

 

Alsulck ghespuys was daer den Adel

 

Sy saten als Graven in den Zadel,

35

Bloncken van goude schoon.

 

 

 

Vierslot had oock besteken ^36.

 

Een Judas spel seer vals,

 

Te Berghen ist ghebleken

 

Daer van is veel gheschals,

40

Dits oock een Boer van zijnen Vader,

 

End daer toe een Landt-verrader,

 

Hy kon Spaens ende Wals. ^42:

 

 

 

Eerst waerdy als Romeynen

 

Gheacht end oock befaemt,

45

Maer nu zijt ghy Vileynen

 

Van alleman ghenaemt,

 

Om dat ghy ghinght den Berch vercoopen

 

Ende zijt daer uut gheloopen

 

Als schelmen onbeschaemt.

 

 

50

Daertoe oock al u daden

 

Die ghy eer hebt ghedaen,

 

Gaet ghy nu selffs versmaden ⁵²

 

Den Spaengiaert hanghen aen,

 

Ghy moet nu nae haer pijpen danssen, ⁵⁴

55

Tsy voor Steden of voor Schanssen

 

U loon sult ghy ontfaen.

 

 

 

Moetwillich waerdy seere

 

Teghen reden en recht:

 

Ghy wout selffs blyven Heere,

60

Nochtans waerdy maer knecht,

 

Den Heere die ghy hadt gheswooren

 

Die en woudy gheensins hooren

 

U saecken stonden slecht.

 

 

 

Die u moesten betaelen

65

Stont ghy ten dienste niet,

 

Dus zijt ghy sonder falen,

 

Wel waert wat u gheschiet,

 

Godt en wil dat niet ghehinghen,

 

Dat de Knecht zijn Heer sal dwinghen

70

Dus naeckt u zwaer verdriet.

 

 

 

Waerom woudy niet hooren ^71–119

 

Nae die Heeren vaillant,

 

Van Dordrecht uutvercoren, ^73.

 

Die daer stelden te pant,

75

Haer lyff end goet tot een verstijven ^75.,

 

Dat ghy sout daer binnen blijven

 

Betalen u contant.

 

 

 

Cornels end Capiteynen ^78–84

 

Hebben gheteeckent daer,

80

Diet met der harten meynen,

 

Als dat ghy sout voorwaer

 

Tot alder tyt de Stadt bewaren

 

Soo ghy deedt voorleden Jaren

 

Maer nu zijt ghy onclaer ^84..

24. Onder de manschappen van Wingfelt komt ook een ‘Jan van Maestricht’ voor; maar hier is toch eerder bedoeld ‘Jan van Maestricht Cornet’ van ‘Thomas Lommesen Ritmeester’.

25. Spillebeen, Houtepen (vs. 26) en Vierslot (vs. 36) vinden wij in de lijst bij Bor niet.

26. ‘ Lenaert van Baerl alias Sprong, schrijver’.

27. luyden, Zoo alleen in I. J. L. M; alle andere volck.

36. besteken: ontworpen, voorbereid.

42: Hij was door en door vals.

52 versmaden: van hun eer beroven. De roem, die gij door uw vroegere daden verworven hadt, verwerpt gij nu.

54 vlgg. De 3 laatste regels van dit koeplet luiden in C enz. Fy hen alle die overloopers En daer toe die Steedverkoopers, U loon sult ghy ontfaen. De twee volgende koepletten ontbreken.

71–119 staan in O achter vs. 147.

73. De stad Dordrecht had een brief aan de bezetting van Geertruidenberg gericht om ze tot reden te brengen. Maar die was ‘sonder lesen by Wingfelt openbaerlijk aen stucken gescheurt.’ Bor III, 412.

75. verstijven: verzekeren, garanderen.

78–84 ontbreken in C enz.

84. onclaer: schuldig, in gebreke.

[p. 20]

85

Den Spaengiaert sal u klouwen ^85.,

 

Met woorden wel bedocht,

 

Denckt oft u is berouwen

 

Dat ghyse hebt aensocht,

 

U hooghen moet en mach niet baten

90

Nu ghy hebt die Stadt verlaten,

 

Zijt ghy oock al vercocht.

 

 

 

Ghy creecht wel uwen wille ⁹²

 

Beloften schoon van als

 

Maer zy zweghen al stille

95

Haer hart docht binnen vals, ⁹⁵

 

Ghy hebt aen haer veel trotz bedreven

 

Dat en sullens u niet vergheven

 

Maer brenghen u om den hals.

 

 

 

Sy sullen daerop toeleggen

100

Om te korten uwen steert:

 

Men salt noch hooren segghen

 

Want ghy zijt straffens weert,

 

Ten Berch en waerdy niet om dwinghen

 

Zy sullen u hier of daer voorbringhen

105

Te voet end oock te Peert.

 

 

 

Ghy sult nu singhen hooren ¹⁰⁶

 

In een Latijns beduyt ^107.,

 

Van eenen Paep gheschooren,

 

Zijn Preken ^109. overluyt:

110

Ghy sult nu leeren nyghen en stuypen ^110.

 

Smorghens vroech een Misken suypen

 

Al eer ghy rijdt om buyt.

 

 

 

Ghy hebt veel quaets bedreven

 

Aen Man, Vrouw, ende Kint,

115

Die ghy bracht om haer leven

 

Twas Vyandt ofte Vrint:

 

U leven dat ghinck God verdrieten

 

Ghy sult comen al te nieten,

 

U straffe die beghint.

 

 

120

Ghy zijt nu wel bedeghen ¹²⁰

 

Met den Duyvel van Dort,

 

Nu ghy hem hebt ghecreghen

 

Die zijn Leven verkort,

 

Men sal hem binden ende smijten,

125

Hy moet zijnen dootstront schijten

 

Als hy ghehanghen ^126. wort.

 

 

 

Oorloff int Concluderen ¹²⁷

 

Dit dient oock wel verhaelt,

 

Dat zy nu vast mineren ^129.

130

Die ten Berch zijn betaelt,

 

Hier off daer wort d'een ghevanghen, ^131.

 

En de rest moet worden ghehanghen,

 

Verdienste niet en faelt. ^{133. 133:}

85. klouwen: aaien, vleien. klouwen. C-H. N-P krouwen, Q-DD trouwen. De lezing van C enz. zal wel de oudste zijn; klouwen wordt in Noord-Holland gezegd, in de eerste helft der 17e eeuw blijkbaar ook in Amsterdam.

92 vlg. Dit koeplet ontbr. in C enz. evenals het volgende.

95 vlgg.: De Spanjaarden zullen zich nog wel op u wreken, dat gij hun vroeger zoveel afbreuk hebt gedaan.

106 vlg. Dit en het volgend koeplet wisselen in C enz. van plaats.

107. beduyt: formulering.

109. preken. Q-DD: snorcken.

110. stuypen: bukken.

120 vlgg. Deze strophe blijft onverstaanbaar, zolang wij niet weten, wie met den Duyvel van Dort bedoeld wordt.

126. ghehanghen naar C enz.; I. J. L-DD: ghevanghen.

127 vlg. Dit koeplet ontbreekt in C enz.

129. mineren: mijnen en loopgraven maken. Wil de dichter zeggen, dat zij nu door de Spanjaarden voor graafwerk gebruikt worden? Of is het woord hier overdrachtelik gebruikt: in ellende, in verdrukking zijn?

131. Uit deze regel mogen wij misschien opmaken, dat het lied gedicht is, nadat reeds de eerste der Bergverkoopers, Lodewijk van Brunswijk, op 29 Mei in Den Haag was opgehangen.

133. In O en P volgt hierop nog onderstaand koeplet. De volgorde is in deze drukken afwijkend.

Doent u al wel gheluckte,
En hadt een Heeren saeck,
De vrome ghy verdruckte
Haer bloet dat roept noch wraeck
Maer voor al moet ghy dit weten
Met d'eyghen maet salmen u meten,
Ghy zijt heel in d'opspraeck.

133: Ieder krijgt loon naar werken.

[p. 21]

 

Ick bid u trouw Soldaten ^134.

135

Betracht altijdt u eer,

 

En wilt oock niet verlaten

 

Den dienst van uwen Heer,

 

Al quam u schoon de Vyant terghen

 

'tZy voor Heusden off voor Berghen

140

End ander Steden meer.

 

 

 

Hout u kloeck als Romeynen

 

Ghetrouw tot inder doodt,

 

En slacht niet de Vileynen

 

En vreest gheenen aenstoot,

145

Fy hen alle die overloopers,

 

Ende oock die Stee-vercoopers

 

Haer schande die is groot. ^147.

 

 

 

Prins, Heer, en Godt Almachtich ^148.

 

Eeuwich ghebenedijt,

150

U stercke handt seer krachtich

 

Voert voor ons uut den strijt,

 

Al t'voornemen van ons vyanden

 

Wilt dat maken heel ter schanden

 

Want ghy ons Heylant zijt.

 

BISDOM. ^{154. +}

134. Boven deze strophe in C enz. ‘Aen de Vrome’, in O. P ‘Aen de Ghetrouwe’.

147. Hierna in O. P. vss. 71–119 met het opschrift ‘Aen de Ontrouwe’.

148. C enz. hebben hier het opschrift ‘Prince’.

154. In C enz. ontbreekt de ondertekening. L. M hebben A. Bisdom; O. P Niet meer soo dom; alle andere Bisdom.

+ Waarschijnlijk was Bisdom een Amsterdammer; er komen althans gedichten van hem voor in Den nieuwen Lusthof.