Geuzenliedboek

[p. 311]

137.
Een nieu Liedeken van het ontsett van Steenwijck, ende van S. Jans Camp, ⁺

Men macht singhen op de wijse: Ick ginck een mael spanseren.

Verheucht u boven maten
Ghy mannen ende vrouw ^2:,
Godt sal u ^3. niet verlaten
Al die op hem betrouwt ^4.,
Als onsen Hemelschen Vaer, ^5.
Wy hebben ^6. hem aengebeden
Om zijn ghenade mede
Ons ^8. te verlossen alle gaer.

Ons ghebedt die wy beden
Dat heeft nu Godt verhoort,
Sulcke cleyne steden
Soo die worden vermoort,
Van die Tyrannen wreet
Als sy ^14. te Haerlem deden, ^14–16.
Te Zutphen binnen der stede,
Ende oock tot Naerden meed.

Als Leeuwen ende Draken,
Laghen sy voor de stadt,
Om die arme schapen
Die binnen Steenwijck satt,
Te vermoorden cleyn en groot
Die daer binnen waren,
Maer Godt die ginck haer sparen
Die betrouden op Gods woort.

Het ontset was voorhanden
Van die Prins excelent,
Om die Nederlanden
Te maken fraey ^28. ende jent ⁺,
Nu is Steenwijck verlost,
Nu moghen wy passeren
Met vreuchden domineren,
Haest op ^32. sy spelen ^32. most.

Aenhoort doch sonder falen,
Ons volck quam met ghewelt,
Ick sal het u verhalen,
Hoe sy waren ghestelt,
Teghen haer vianden fel,
Dat hebben sy vernomen
Dat die Geusen zijn ghecomen
Met die Enghelsche Cornel ^40..

+ No. 137. Naar A. Verder in B-D. F-M. S. Bij V.L. CXXXII; Van Vloten II, 264.
Kort na het ontzet van Steenwijk, 24 Febr. 1581, gemaakt.
Voor de wijs zie bij no 48.
Het lied is blijkbaar gemaakt door een onontwikkelde, die waarschijnlik beter zanger dan dichter was. Als alle ongeoefende vertellers geeft hij zijn indrukken en mededelingen, so als zij hem invallen, zonder dat hij er in slaagt er een geregelde volgorde in te brengen. Herhaaldelijk gebruikt hij voornaamwoorden zonder dat de bedoelde persoon vooraf genoemd is, zodat wij maar moeten raden, wie met hij enz. bedoeld is. Enkel- en meervoud worden door elkander gebruikt, enz. Het is dan ook geen wonder, dat wij hier in de uitgaven tal van varianten vinden.

2: 4. In M vrouwen: betrouwen.

3. u. Zoo in A. Alle andere: hem.

4. betrouwt is de lezing van A. B. Alle andere, behalve M, lezen betrouw.

5. Deze regel ontbreekt in A. B, nergens anders.

6. Wy hebben. Zoo in A-C; alle andere: Hebben wy.

8. Ons ontbreekt in A, in geen der andere.

14. sy ontbreekt in A.

14–16. C en alle latere hebben de chronologie verbeterd:

Als sy te Zutphen deden,
Te Naerden binnen der stede,
End oock tot Haerlem meedt.

28. fraey: vrolik;

+ — jent; lieflik.

32. Haest op. In I. J. L. M. S Haes op.

32. Heast op spelen of haes op spelen: aan de loop gaan.

40. de Engelsche Cornel: John Norrits.

[p. 312]

 

Dat wil ick laten varen,

 

Mijn hert was noyt so bly,

 

Om darme luyden die daer waren

 

Dat sy nu sinnen vry.

45

Lovet Godt uut herten grondt,

 

Den Heer wil die Prins bewaren,

 

Met zijn Soldaten alle garen,

 

Die Steenwijc trouwelick by stont.

 

 

 

Een Ridder hooch gheboren

50

Die Heer van Nieuwen oort ^50.

 

Met zijn Soldaten uutghecoren

 

So was by ghecomen voort,

 

Al nae S. Johannis Camp,

 

Die Enghelsche Soldaten,

55

Ensom die quam ^55. heur te baten

 

En verlostense uut Pharos handt.

 

 

 

Van daer zijn sy ghescheyden

 

Met een so oevelen moet,

 

Godt die wil ons gheleyden

60

Nae Steenwijck metter spoet,

 

Dat bidden wy u ^61., O Heer,

 

En wilt ons helpen strijden,

 

Om die arme luyden

 

Te helpen uut dat lijden seer.

 

 

65

Als sy voor Steenwijck quamen ⁶⁵

 

Die van binnen dat vernam,

 

Haer Vendelijn sy vlieghen saghen,

 

So lustelick dat hijt swam,

 

Ghy Borghers alle gaer,

70

Soldaten ende vrouwen

 

Laet ons op Godt betrouwen,

 

Hy can ons helpen uutlijden swaer.

 

 

 

Waeromme so willen wy trueren

 

Het ontset is voor die handt,

75

Die Prins van Orangien tallen uren,

 

Die doet ons onderstant,

 

Als ^77. teghen onsen vyandt,

 

Om die stadt te ontsetten,

 

Haer Ruyters doen dat letten ^79:

80

Sy sinnen so wel ghemant.

 

 

 

Was dit niet Gods mirakel? ⁸¹

 

Al door een mans persoon,

 

Een schans die gingen sy maecken,

 

Die stadt ontset te doen,

85

Sy liepen al een wech,

 

Daer quamen drie hondert peerden

 

Van die Maelcontenten ghereden,

 

Nu hoort wat ick ^88. u segh.

 

 

 

Een Engels Soldaet van binnen

90

Hy stont al op de schans,

 

Hy riep met helder stemme,

 

En seyde Duytsman coemt aen,

 

Keel of ^93. riep Hans mof,

 

Met roepen ende beeren ^94.,

95

So ginck hy haer verveeren

 

Dat sy niet comen dorst.

 

 

 

Al waren sy sterck van peerden

 

Haest op, was daer die leus,

 

Steenwijck die cleyne stede

100

Voorwaer die blijft nu Geus.

 

O Georgen van Laleyn

 

Hoe hebbet ghy ons voorghelogen?

 

Ghy hebt u hooch ^103. verboghen ^103.

 

De stadt te crijghen in.

50. Norrits werd door Rennenberg in het klooster van St. Janskamp belegerd, 24 Jan. 1581. De van Friesland te hulp gezonden Heer van Nyenoort ontzette hem. Vgl. de uitvoerige beschrijving van beleg en ontzet van Steenwijk bij Bor in Boek XVI. Deze gebeurtenis wordt verteld in II, 232. Even uitvoerig is Hooft.

55. Ensom die quam. B enz. En som; I enz. Som quamen. Waarschijnlik is Ensom een verhaspeling van Sonoy. Het is toch moeilik denkbaar, dat deze in het geheel niet genoemd zou worden.

61. u, alleen in A, ontbreekt in alle andere.

65 vlgg.: Toen de soldaten van Sonoy voor Steenwijk kwamen, bemerkten de inwoners dat. De burgers zagen het vaandel vliegen, dat zij zo vrolijk zwaaiden. Natuurlik mag men hier niet uit afleiden, dat er ooit een woord zwemmen met de betekenis van ‘zwaaien’ bestaan heeft. Voor deze dichter, evenals voor sommige etymologen, zat de kracht van een woord in de twee eerste letters.

77. Als is de lezing van A; alle andere lezen Al, wat geen verschil maakt.

79: De ruiters van de vijand beletten dat, doordien zij zo talrijk waren.

81 vlgg. De voorstelling is zo verward, dat het moeilik is, de bedoeling kort te verklaren.

88. ick ontbreekt in A.

93. Keel of. Betekent dit: ‘Ik zal hun de hals afsnijden’?

94. beeren: schreeuwen, lawaai maken.

103. hooch is de lezing van A; alle andere lezen doch.

103. verboghen: beroemd; vgl. bogen op iets.

[p. 313]

105

Hans Mof die most nu draven

 

En hy most ruymen met schandt,

 

Wat zijn wy arme slaven

 

Hier binnen vreemde landt?

 

Och rijcke Heere Godt

110

Gheen betalinghe hebben wy ghecreghen

 

En so langhe hier gheleghen,

 

Wy moeten ruymen noch.

 

 

 

Wat sy binnen Steenwijck deden

 

Van blijtschap hoort mijn vermaen:

115

Die brooden op spietsen mede

 

Sijn sy die wal langhes ghegaen,

 

Die Malecontenten te spijt,

 

So binnen sy gheganghen

 

Ter thooren uut ghehanghen

120

Die brooden aen alle zijt.

 

 

 

Hoe hevet huer dat ghespeeten

 

En die Heer al van Laleyn,

 

Langhe neusen sonder eeten

 

Creghen sy alle ghemeyn,

125

Och waerlich liever Hans

 

Wat wiltmer langher macchen?

 

Wy crijghen magher kacchen ^127.,

 

Sy hebben kost und dranck.

 

 

 

In Februario lestleden

130

Den dryeentwintichsten dach

 

Doe wert Steenwijck de stede

 

Verlost alsomen wel sach,

 

Hans Mof trock op die loop

 

Uut haer schanssen met hoopen

135

Haer Ruyters daer of stoten

 

Haest op was goede coop.

 

 

 

O Groeninghen ghy meucht welbeven

 

En laten u vrienden in,

 

Ghy en wilt haer niet begheven

140

Ghy zijt tot haer ghesint:

 

Hebt ghy nu wel ghedaen

 

Ghy meende het waer nu al ghewonnen

 

Tvlas is gherockent niet ghesponnen ^143:

 

Die Geus wil u comen aen.

127. kacchen: eten. Of dit woord in het Duits bestaan heeft, valt te betwijfelen. Waarschijnlik is het een maaksel van de dichter, en moet het beantwoorden aan kaken: zijne kaken gebruiken.

143: De aangevangen arbeid is nog niet voltooid.