Geuzenliedboek

120.
Een Claechliedt over de vermaerde coopstadt van Antwerpen, ⁺

Op de wijse Wilhelmus van Nassouwe.

Waeckt op ghy Nederlanden
Waeckt op tis meer dan tijt
Of ghy compt oock in schanden
Dus siet wel toe subijt:
En wilt met den Prins ghetrouwe
Verjaghen tSpaens ghebroet,
Of ghy brenght u in rouwe,
Jae om lijf ende ghoet.

Wilt toch nemen exempel
Aen Antwerpen playsant,
Dwelck was Europus tempel,
Van neeringh triumphant:
Haers ghelijck is noyt ghevonden
Van coopmanschappen schoon:
Wat wiltment veel vermonden ^15.
Het was des werelts croon.

+ No. 120. Naar A. Verder in alle, behalve S. V. W. IJ. Bij V.L. CXVI; Wackernagel n^o 80; Van Vloten II, 175.
De tijd is November 1576, want het is onmiddellik na de Spaanse furie gemaakt, en die valt 4 November. Ook dit gedicht is geen kroniek, zoals vele der zogenaamde Geuzenliederen, maar een propagandamiddel. Het komt dus uit de omgeving of altans van de kant der handlangers van de Prins.
De talrijke kleine tekstverschillen in de verschillende drukken zijn volstrekt onbelangrijk.
Vss. 17–24, 73–80, 93–100, 137–144 ontbreken in (E.) I. J. L-DD.

15. vermonden: verkondigen. Waarom er veel van te zeggen?

[p. 274]

 

Van Oosten ende Westen

 

Is daer tghoet inghebracht,

 

Gout silver vanden besten

20

Ghesteenten vol van cracht,

 

Damasten ende Fluweelen

 

Die zijn daer seere ghemeen,

 

Jae Ringhen en Juweelen

 

Achten sy daer oock cleen. ^24:

 

 

25

Oock canmen wel aenmercken

 

Haer Rijckdommen groot,

 

Aen huysen ende Kercken

 

Die daer ghebout staen ^28. bloot,

 

Tstadthuys mach ick wel noemen ^29.

30

Met twee Borsen incluys, ^30.

 

Vanden Pandt ^31. moet ick roemen

 

En oock van dOosters huys ^32..

 

 

 

Maer hoe sydy ghevallen

 

O Coninclijcke stadt,

35

U neeringhen die smallen

 

U huysen ligghen plat:

 

Dit heeft ghedaen den Vader

 

Der tyrannen verwoet:

 

Ducca Dalf een Spaens verrader

40

Ghierich nae tChristen bloet.

 

 

 

Doen hy u heeft ontstolen

 

Die Croon al van u hooft,

 

En maeckten de moorders holen ^43.

 

Die u nu hebben berooft, ^44.

45

Veel sachmen doen singhen

 

Van vreuchden Neros Liet,

 

Die nu oock moeten springhen ^47.

 

En sitten int verdriet.

 

 

 

Inde maent nae October

50

In November den vierden dach

 

Wert ghy bespronghen sober ^51.

 

Doort tCasteel sonder ghewach ^52.,

 

Met twee ^53: duysent Soldaten ^53.

 

Vanden Antechrist verwoet,

55

En noch twee hondert pyraten

 

Te peerd sijt dit wel vroet.

 

 

 

Dese Spaensche bloethonden

 

Hebben u bestormt fel

 

Soo dat sy daer deurwonden

60

Menich redelijck ^60. ghesel

 

Die u wilden beschermen

 

Als een maghet eerbaer:

 

Maer Godt moet het erbarmen

 

Uwen val volchden naer.

24: Zijn daar zoo algemeen, dat men er geringe waarde aan hecht.

28. staen. A heeft stant, drukfout, in alle andere verbeterd.

29. Het stadhuis, gebouwd van 1561–65 door Cornelis de Vriendt. Bor I, 731: ‘Daer is verbrand het schoon, kostelijk en cierlijk Stadhuis, 'twelk van binnen geheel uitgebrand is’, enz. ‘welk stadhuis meer dan 200000 cronen van bouwen met de materialen gekost hadde, daer en bleef niet van staen, dan de buiten muren.’

30. Van de twee beurzen is de beroemdste de in laat-gotiese stijl door Damin de Waghemaker in 1531 gebouwde, in 1858 afgebrand.

31. Pandt. Hiermede wordt zeker wel het in 1460 gebouwde Onze Lieve Vrouwenpand bedoeld, ‘een vierkant open plein, met eene overdekte gaendery omringd …. een regt middeleeuwsch bazar, in hetwelk men allerlei kunstwerken te koop stelde’. Zie Mertens en Torfs, Geschiedenis van Antwerpen III, 215.

32. Oosters huys: het huis, waarin de kantoren en pakhuizen der kooplui uit de steden aan de Oostzee gevestigd waren.

43. de moorders holen. Hiermede wordt zeker wel het Kasteel bedoeld, waar de Spaanse soldaten huisden.

44. Dit vers moet verbonden worden met moorders uit de vorige regel.

47. springhen, in zeer algemene betekenis, zoals ook dansen wel gebruikt wordt: die nu ook radeloos moeten rondlopen.

51. sober. Als dit meer is dan een stoprijm, betekent het: armoedig, ongelukkig.

52. sonder ghewach: zonder voorafgaande waarschuwing; de uitdrukking is zonder veel betekenis.

53: In H. K is twee uitgevallen.

53. I. J. L-DD lezen vier duysent soldaten en in vs. 55 duysent. Dit is in overeenstemming met de opgaven bij Bor: ‘Het Spaens voetvolk van Aelst waren omtrent 2000 man, noch het volk onder Juliaen Romero omtrent 500, en onder Francisco Valdez 500 man, onder Don Alonso de Vergas omtrent 1000 paerden’, bovendien noemt hij nog: ‘de Hoogduitse omtrent 1000 voetknechten’.

60. redelijck: eerlijk.

[p. 275]

65

Doen sy hadden ghecreghen

 

Die schans teghen haer ghestelt

 

Doen sijnder soo veel versleghen

 

Datse niet en zijn ghetelt:

 

Het roepen ende crijten

70

Tot inden Hemel clanck

 

Van diemer sach doot smijten ^71.

 

Al vande Spaengiaerts stranck ^72..

 

 

 

Kinders en vrouwen clachtich

 

Sijn daer met hoopen vermoort

75

Oudt, Jonck, o Godt almachtich

 

Waer ist oock oyt ghehoort?

 

Van datter is bedreven

 

Vanden Spaenschen tyran

 

En yeghelijck moeste sneven

80

Wast oudt, jonck, wijf ofte man.

 

 

 

Jerusalem cloeckmoedich

 

Noch Troyen gheruyneert

 

En zijn noch soo verwoedich

 

Noch wreet ghedestrueert

85

Die stadt deden sy branden

 

Tvolck worpen sy daer in

 

Met haer bebloede handen

 

Schoffierden zy niet min.

 

 

 

Veel zijnder doot ghedronghen

90

In desen wreeden strijt

 

Veel oock int water spronghen

 

En verdroncken subijt

 

De Soldaten vander Stede

 

Worpent gheweer inde vest

95

Dwelck sy volchden mede

 

Omme soo tontcomen best.

 

 

 

Oock veel kinders ende vrouwen

 

Sachmen ghaen den selven ghang

 

Om tleven te behouwen

100

Noyt doot en was soo strangh

 

Schepen vol volcx gheladen

 

Soncken int Schelt seer ras ^102.

 

Om dat elck onberaden

 

Hem salveerden op dat pas.

 

 

105

Veel Heeren zijn ontloopen

 

Desen seer grooten noot

 

Oock moestent veel becoopen

 

Met een haestighe doot

 

Alsoot wel is ghebleecken

110

Aende Graef van Oversteyn

 

Oock sietmen noch ghebreecken

 

Veel Heeren int ghemeyn.

 

 

 

Dertich Vendelen knechten

 

Laghen daer inde Stadt

115

Met duysent Ruyters om te vechten

 

Teghen den Spaengiaerts plat

 

Die zijnder meest ghebleven

 

Soo datmen seyt ter noot

 

Datter wel zijn ghesleghen

120

Achtien duysent menschen doot. ^120.

 

 

 

O Antwerpen verheven

 

Merct wat u is gheschiet

 

Als dat ghy coemt in sneven ^{123, 124:}

 

Door truysschen van een riet,

125

Want die u doen dit lijden

 

Verstaet wel hoe ickt meen

 

Hadden tot allen tijden ^127:

 

Wel hondert teghen een.

 

 

 

O ghy Wethouders bloetghierich

130

Hier voelt ghy Godes hant

 

Ghy Woeckenaers onmanierich ^131.

 

En overdaders ^132. vailliant,

 

Leert nu Godt eens recht bekennen

 

Verlaet u boosheyt quaet,

135

Op dat ghy moecht ontrennen

 

Dat over u hooft noch staet.

71. smijten: slaan.

72. stranck: wreed.

102. De graaf van Oversteyn (Eberstein) verdronk bij een poging om over de rivier te ontvluchten.

120. Volgens betrouwbaarder opgaven waren het er ruim vijf duizend.

123, 124: Dat gij ten val zijt gekomen door een hoogst nietige aanleiding.

127: Hadden altijd de overmacht. Bedoeld wordt, zoals uit het volgend koeplet blijkt, de regering.

131. onmanierich: schandelik.

132. overdader: boosdoener.

[p. 276]

 

Oorlof ghy menschen alle ^137.

 

Merckt wel op dit beclach,

 

En roept met groot gheschalle

140

Wee over sulcken dach,

 

En wilt u tot Godt keeren

 

Rijck, arm, oudt ende groot,

 

Op dat den Heere der Heeren

 

Ons houdt uut sulcken noot.

Castijdt sonder verwijt. ^{+ +}

137. Dit koeplet ontbreekt in I. J. L-DD. Het heeft den schijn van er later te zijn bijgemaakt, maar juist in de oudste drukken vinden wij het wel.

+ De ondertekening staat niet in A, ook niet in I en de latere drukken, maar wel in B-D. F-H. K.

+ Castijt sonder verwijt is de spreuk van P. Steerlincx, zie bij n^o 51.