Geuzenliedboek

88.
Een nieu Liedeken, vanden slach voor Berghen. ⁺

Hoort alle gaer,, int openbaer,
Hoe datmen claer,, sach comen daer,
Int vierentseventichste Jaer,
Duck Dalfs ^4. groot Armeyen
Met Trompetten en Scharmeyen ^5.,
Seer coragieus voorwaer.

+ No. 88. Naar A; het eerst opgenomen in de druk van 1575: χ. Verder in alle, behalve S.V. Bij V.L. LXXXIII; Valerius, bl. 65; Loman, Oud-Nederl. Lied. N^o 5; Van Vloten II, 110; Van Duyse II, 1738. De laatste noemt ook nog een hs. van Boeckx in de Kon. Bibl. te Brussel n^o 14275 en een hs. van Willem de Gortter, aldaar n^o 15662.
De tekst bij Valerius wijkt enigszins, maar niet belangrijk af.
De melodie is volgens Valerius bij het lied gemaakt.

4. Duck Dalfs. I.J.M lezen Des Monicks, N Des Monnicxs, L Des Conicks, Q-DD Des Koninghs. De toebereidselen voor de onderneming waren reeds door Alva gemaakt. Vandaar de eerste lezing. De latere drukker, die wist, dat de strijd onder Requesens plaats had, noemde nu diens bijnaam de Monnik. In L, die geheel op I of J berust, kwam nu de drukfout Conick, waaruit de latere lezing voortkwam.

5. scharmeyen = schalmeien: fluiten.

[p. 202]

 

Seer triumphant,, voeren sy vant Lant,

 

Van Berghen want,, met een cloeck verstant

 

Elck schip seer vroom ghemant

10

Met Spaengiaerts en Walen,

 

Meenden sy prijs te halen,

 

Maer deus aes ^12. viel op de hant.

 

 

 

Als sy nu reen,, groot ende cleen

 

Quamen by een,, om haer te verbreen

15

Voor Remmerswael hielden sy ghemeen

 

By haren eedt gheswooren

 

Den Admirael moest vooren, ^17.

 

Hem moeste beswijcken gheen.

 

 

 

Capiteyn Juliaen,, de Romero saen

20

Deed een vermaen,, willet wel verstaen

 

Lieve Crijsluy wilt ontfaen

 

Den wijn die ick u hier schincken

 

Daer by sult ghy ghedincken

 

Dat ghy Ketters sult verslaen.

 

 

25

Al in ootmoet,, valt nu te voet

 

Als Christen bloet,, u ghebedt nu doet

 

Voor dit heylich Cruyce soet

 

Van onser Liever Vrouwen

 

Dit Beelt dit wilt aenschouwen

30

Die neem ons in haer behoet.

 

 

 

Met dit ghebedt,, naer haer opset

 

Meenden sy net,, sonder belet,

 

Te comen deurt perket, ^33.

 

Maer het was al qualijck ghebeden

35

Sy mosten leeren smeden ^35.

 

Op Sinte Stevens wet.

 

 

 

Hoveerdich stout,, riepen sy bout

 

Draghende hout ^38.,, de Geus die schout ^38.,

 

Ons ghewelt seer menichfout

40

Vene vous canaille,

 

Lutranen ende rappaille,

 

Dit is den dach die u berout.

12. deus aes: twee enen nl. bij het dobbelspel. De regel wil dus zeggen: het viel ongelukkig uit.

17. De admiraal moest voorgaan en niemand mocht hem verlaten.

33. deurt perket: door de gevaren en moeilikheden heen.

35. smeden op Sinte Stevens wet: slaan naar de wijze van de heilige Stephanus d.w.z. gestenigd worden, omdat de heilige St. gestenigd is.

38. draghende houden: voor den wind houden. Zie Ndl. Wdb. III, 3241 en vgl. de daar aangehaalde plaatsen. G. H. K lezen Dragon die hout, wat ook een verstaanbare zin is: Mondragon houdt het uit. Toch is dit slechts een poging tot verklaring van hetgeen de drukker niet verstond.

38. schout: schuwt, vreest.

[p. 203]

 

Als Leeuwen vrij,, die Geusen bly,

 

Quamen haer by, clampen onder de Ly ^44.,

45

Papou waer sijde ghy?

 

Seer vreeslick sachmen schieten

 

De Spaengiaerts haer schepen verlieten,

 

Schampado ^48. speelden sy.

 

 

 

Een vrijmoedich accoort,, de Geusen voort ^49.

50

Quamen aen boort,, den Admirael verstoort

 

Groot gheschrey was daer ghehoort,

 

Papou tmoet u verdrieten,

 

T'onnoosel bloet te verghieten,

 

Dat binnen Haerlem is versmoort.

 

 

55

Een vlietsche Boot,, seer vreeslijck schoot, ^55.

 

Soo dat elck vloot,, zijn ghewelt seer groot,

 

Jan van Spaengien viel seer bloot, ^57:

 

Men hoorde roepen en kermen,

 

Misericordie wilt ons ontfarmen

60

Maer de loose was slaet doot.

 

 

 

Sonder verdrach,, ghelijck voor den slach ^61.

 

Op een vrijdach,, twelckmen heughen mach,

 

Al die dit spel aensach,

 

Veel Edelen Cruysheeren ^64.

65

Mosten daer sterven leeren

 

Met gheschrey en groot gheclach.

 

 

 

Dees tijding mal ^67.,, met blijd gheschal,

 

Quam over al,, met groot gheral ^68.

 

Te Berghen op den wal,

44. onder de ly. Wil dit zeggen dat de Geuzen aan de lijzijde enterden om de Spanjaarden het vluchten te beletten?

48. Schampado quasi Spaans, gevormd van schampen: vluchten.

49. Valerius: Met g'lyck accoort.

55. Gedoeld wordt wel op wat Hooft vertelt IX, 346: ‘Hierop volgde 't boordhechten; en de Spaanschen, hebbende nu dus veel vooruit, wipten oover in Boisots Kog; hadde Hopman Adriaen Corneliszoon van Vlissinge. ziende hem alzoo ontreddert, hen ook niet daatelijk, met zijn vlieboot, aangevallen.’ Zie ook Van Meteren, fol. 97.

57: De Spanjaarden waren zeer bang.

61. Valerius:

Dees' fellen slag' Met groot gewag,
Men heugen mag' Op een vrydach
Men al dit schoone spel aensag.

In de tekst van A is moeilik zin te brengen.

64. Cruysheeren: leden van de orde van St. Jacob, die het zogenaamde Jacobskruis als ordeen kenteken droegen.

67. Dees tijding mal nl. wat in vs. 70 vlgg. verteld wordt.

68. gheral: gepraat, geschreeuw. Dit is de lezing van A. (E). N, waarvoor alle anderen ghetal hebben, P ghekal.

[p. 204]

70

Ons schepen niet en wijcken

 

Sy doen de Geusen strijcken,

 

Tot ses al int ghetal.

 

 

 

Mijn Heerom verblijt,, met groot jolijt

 

Bootschapte dijt,, sonder respijt

75

Den Gouverneur verblijt,

 

Hy is op zijn Peert ghetreden

 

Al na sijn volck gereden,

 

Maer seer cort was daer sijn tijt.

 

 

 

Al hy daer quam,, vier ende vlam,

80

Tgheschut vernam,, sijn volck dat clam, ⁸⁰

 

Over den dijck creupel en lam

 

Ellendich quamense hem teghen,

 

Sijn ghesellen seer versleghen

 

En riepen met luyder stem.

 

 

85

O Grand Seigneur,, le Gouverneur,

 

Adieu bonneur,, hier gaen wy deur,

 

Verlooren ist partuer,

 

Men sach hem wederom rijden,

 

Van lachen wel vermijden,

90

Ghestelt was hy te leur.

 

 

 

Mijn Heeroom voorseyt,, siende dit leyt, ⁹¹

 

Sijn vrolickheyt,, is in druck verspreyt,

 

Over de gantsche stadt verbreyt,

 

Mijn Heeroom onverduldich

95

Met tranen menichfuldich

 

Heeft de Spaengiaerts doot beschreyt.

 

 

 

Als de Philisteen,, voor Israel deen

 

Haer hoochmoedighe seen,, daelden beneen ^98.

 

Alsoot hier claerlijck scheen

100

Met claghen ende suchten

 

Seer dapperlick sachmense vluchten

 

Die Spaengiaerts voeren heen.

 

 

 

Als Pharao versaecht,, int Roo Meyr geplaecht

 

Soo ist hier gheslaecht,, twordt u bedaecht ^104.

105

Al die dit spel behaecht,

 

Soo zijn oock dees Papisten

 

Dees wreede Antechristen

 

In haer selfs strick ghejaecht.

80 vlg. Vgl. Hooft, over Romero IX, 347: ‘Aldus gefnuikt, en speurende geen naader, joegh hy 't teeghen den Toolschen oever aan, sprong t'eener buspoort uit; en raakte, neevens 't volk met roeiboot, oft zwemmen, te lande.

91 vlgg. Met mijn Heeroom wordt natuurlik dezelfde geestelike bedoeld als in vs. 73. en wel niet de geesteliken in het algemeen.

98. Hun hoogmoedig gedrag wordt vernederd.

104. bedaecht: vertoond of verteld.

[p. 205]

 

Oorlof Admirael,, Officieren reael ^{109. 109}

110

Capiteynen verbael ^110.,, Bootsluyden altemael,

 

Soldaten int generael,

 

Wilt Godt de eere gheven

 

Van dat hier is bedreven,

 

Als David doet verhael. ^114.

109. reael: koninklik, prachtig enz.

109 vlgg. Valerius:

Oorlof egael, o Admirael!
Cap'teyns royael, bootslien te mael,
Soldaten al in't generael.

In 't algemeen schijnt Valerius de teksten hier en daar met opzet wat te wijzigen, misschien ook, als ze hem wat onbegrijpelijk lijken.

110. verbael kan hier alleen ‘met name’ betekenen; maar het is vaak verloren moeite in de rijmwoorden een betekenis te zoeken.

114. Bedoeld wordt vooral David's danklied na ‘hij verlost was uit de hand aller zijner vijanden en uit de hand Sauls’, 2 Samuel, 22 = Psalm XVIII.