Geuzenliedboek

[p. 156]

67.
Een ander Liedeken van Alckmaer, ⁺

op de wijse vanden slach voor S. Quintin.

Alsmen schreef duysent vijfhondert
En dry en tseventich jaer,
Mocht elck wel zijn verwondert
Al vande Spaensche schaer,
Sy quamen uut ghestreken ^5:
Hondert twintich vaendel sterck, ^6.
Voor Alckmaer soot is ghebleken
Als Tyrannen sy ginghen te werck.

Naer Coedijck sy eerst passeerden ^9:
De Vriesche poort hebben sy beset,
Voor den Sluys men haer eerst keerden,
Haer passagie was daer belet,
Over tvelt quamen sy loopen
Als Leuwen en Beeren verwoet,
Met hoy en stroy by hopen
Maecten sy een wech met spoet.

Men sach doen mede trecken
Uuten Nypoort veel Spaengiaerts ghelijck,
Sy pasten op wallen noch hecken,
Sy vreesden gheen water noch slijck,
Sy saghen na haer voordeel
Den Rinmolens ⁺ namen sy in, ^22.
Als bleeck naer smenschen oordeel,
Twas den Burgers niet van haer sin.

Die Burghers ende Soldaten
Sy werden tsamen beraen,
Sy wildent daer by niet laten,
Een tocht hebben sy ghedaen,
Te water en te lande
Vielen sy dapperlyck aen,
En creghen die molens in brande,
Maer een huyse bleef noch staen.

+ No. 67. Naar B. Verder in I. J. L. M. S. Bij V.L. LXII; Van Vloten II, 57.
Vervaardigd onmiddellik na de belegering van Alkmaar, dus in October 1573.

5: Zij kwamen voor den dag.

6. Een vaandel is gemiddeld 150 man sterk.

9: Zij trokken de stad voorbij naar Koedijk, en belegerden (besetten) de Friese poort (aan de Oostzijde van de stad).

+ Rinmolens: runmolens.

22. Bor VI, 250: ‘hebben oock voor 't eerste ingenomen de twe rinhuisen, die buiten der stad aen den uitersten boom van de vaert stonden, op datse henluiden de vaert benomen hebbende, de passagie om victualie te bekomen so wel te water als te lande beletten souden ….’

[p. 157]

 

Die Spaengiaerts maecten een walle

 

Om thuys met aller macht,

35

Die Burghers en Soldaten alle

 

Arbeyden oock dach ende nacht,

 

Sy maeckten de stad vaste

 

Daert noch seer was van noodt,

 

Opten Tyran sy niet en paste,

40

Als hy de stadt op eyschten bloot.

 

 

 

Het was den Spangiaerts groote spijte

 

Dat sy creghen gheen ghehoor,

 

Sy achten de stadt niet een mijte ^43.

 

Eer sy daer quamen voor,

45

Daer zijn niet in dan Boeren

 

Maecten sy malcander wijs,

 

Voorloopers ^47. en meer sulcke loeren ⁺

 

Sy souden wel behalen prijs.

 

 

 

Tgrof gheschut ghinghen sy stellen

50

Voor den Rooden tooren en Vriesche poort,

 

Sy meendent al mede te vellen, ^51:

 

En dan te bedrijven haer moort:

 

Maer die Heere der heyrscharen

 

Wiens macht haer te boven gaet,

55

Conde den stadt wel bewaren

 

En beschermen van sulcker quaet.

 

 

 

Daechs naer sinte Lambert ^57. seer vroeghen

 

Begosten die Spangiaerts seer voorwaer

 

Te schieten naer al haer vermoghen,

60

Met twintich grof stucken swaer,

 

Ontrent twee duysent schoten

 

Seer veerdich met groot gheschal,

 

Sy spaerden cruyt noch cloten

 

Om te breken muer en wal.

 

 

65

Tgheviel anders dan sy waenden

 

Al viel den muer daer neer,

 

Die wal die bleef noch staende

 

Met alle den borst gheweer,

 

Die Burghers ghinghent maken

70

Metten knechten en menich Vrou

 

Veel eerder dan zijt braken:

 

De Spangiaerts creghen een groote jou ^72..

43. niet een mijte: geen cent.

47. voorloopers: hardloopers, vluchtelingen.

+ — en meer sulcke loeren: en meer zulk tuig.

51: Zij meenden daarmede alles plat te schieten.

57. St. Lambert: 17 September.

72. jou: beschimping.

[p. 158]

 

Naer middach ten drye uren,

 

In haer oorden stonden sy radt ^74.,

75

En quamen al totten mueren

 

Om te bestormen den stadt,

 

Het ghinck doen op een vechten

 

Aen twee plaets' tseffens ghelijck,

 

Mannen, Vrouwen en Landtsknechten,

80

Sy weerden haer vroom arm ende rijck.

 

 

 

By de Vriessche Poort en Roo tooren

 

Wast dat sy stormden dus strang ^82.,

 

En gheduerde wel wilt hooren,

 

Stijf ^84. vierdalf uren lang,

85

Tot dryemael toe sy leyden

 

Versch volck aen en af,

 

En schoten noch sonder verbeyden

 

Met haer grof gheschut even straf.

 

 

 

Dit mocht haer noch al niet baten,

90

Sy moesten afwijcken met schandt,

 

Veel volcks hebben sy ghelaten,

 

Capiteyns, Vaendraghers menigerhandt,

 

Die daer sochten den voorboyten ^93.

 

Creghen betaling onghespaert,

95

Don Frederick sachse wel stoyten ^95.

 

Vanden wal af nederwaert.

 

 

 

Noch quamen die Spaengiaerts vermeten,

 

Doen den storm opt stercste was,

 

Met schuyten naer den Zoutketen

100

Om die t'overvallen ras,

 

Maer sy creghen sulcke pruymen,

 

Men schotender inne terstondt,

 

Haer schuyten moesten sy ruymen,

 

Twee raeckten daer inden grondt.

 

 

105

Opten Gheest sy mede stonden

 

Ten storme wel toegherust,

 

Aende brug hoort mijn vermonden

 

Is al haer moet gheblust,

 

Wie daer by quam moest blijven,

110

Soo wel waren sy onthaelt,

 

Sy en conden niet bedrijven,

 

Al haeren aenslach is ghefaelt.

74. radt: snel.

82. strang: fel.

84. Stijf: ruim.

93. den voorboyten: de voorbuit, het grootere aandeel in de buit van hem, die bij de bestorming het eerst op de wal is.

95. stoyten: stuiten, terugwerpen.

[p. 159]

 

Daer na twas Saterdaghe,

 

Doen hielden sy haer soo stil,

115

Sy deden tocht noch aenslaghe,

 

Sy maecten oock gheen gheschil.

 

Men condt anders niet gissen

 

Oft sy lasen al den dach

 

Vigilien oft Sielmissen ^119:

120

Voor den gheblevenen inden slach.

 

 

 

Die Spangiaerts over traden

 

Den Sondach met boos bestier ^122.,

 

Om te verhalen ^123. haer schaden

 

Acht hondert mael sy gaven vier,

125

En quamen ook ten percke

 

Om weder te stormen fel,

 

Den brug quam niet te wercke, ^127.

 

Sy werden gheschoten heel rebel ^128..

 

 

 

Een Capiteyn quam aen vlieden ^129.

130

Om den brug te dwinghen voort,

 

Hy smeet ^131. de arme lieden ⁺,

 

En doorstackse heel verstoort,

 

Het duerde niet seer langhe,

 

Sijn leven nam oock een endt,

135

Sy mochten al wel zijn banghe

 

Die den brugghe quamen ontrent.

 

 

 

Die burghers toonden couragie,

 

Die knechten waren wel ghemoet,

 

Die vrouwen met haer coockeragie ^139.

140

Verwachten haer aencoemste met spoet,

 

Die meyskens ende knapen,

 

Het was al aende vest,

 

Wel voorsien met s. Stevens ^143. wapen,

 

Elck wilde doen zijn best.

 

 

145

Sy en dorsten niet aencomen,

 

Theeft haer niet wel behaecht,

 

Sy saghen den burghers vromen, ^147:

 

Sy creghen herten versaecht

119: De Spanjaarden schonden de Zondagsrust.

122. bestier: regeling.

123. verhalen: herstellen, inhalen.

127. De brug nl. om over de gracht te werpen.

128. rebel: vijandig, fel.

129. aenvlieden: aansnellen. Eikelenberg vertelt wel deze geschiedenis, maar noemt de kapitein niet.

131. smeet: sloeg.

+ — lieden. B foutief lienen.

139. coockeragie: wat ze gekookt hadden, olie enz.

143. S. Stevens wapen: stenen.

147: Zij zagen de burgers in kracht winnen.

[p. 160]

 

Die windt die haer was mede ¹⁴⁹

150

Die heeft hem omghedrayt,

 

Gods handt was metten stede,

 

Sijn lof moet zijn verbreydt.

 

 

 

Hoe souden wy u niet loven

 

O alder Heeren Heer,

155

Aen ons die waren verschoven ^155.

 

Hebt ghy verbreydt u eer,

 

Ghy hebt willen behouden

 

Die crachtloos waren gheacht,

 

En die op haer selfs bouwen

160

Sijn ghevallen met al haer pracht ^160..

 

 

 

Lof Princelijcke Vader,

 

Lof Heere ghebenedijt,

 

Wy dancken u allegader

 

Dat ghy ons hebt bevrijt,

165

Als wy waren seven weken

 

Omringt met groot ghewelt,

 

Ghy hebt ons niet besweecken,

 

Die Vyandt moest ruymen tveldt.

149 vlgg. Zie Eikelenberg, Alkmaar en deszelfs Geschiedenissen, bl. 275: ‘Want terwyl de Vyand belaglyk talmde in het uitleggen van zyne stormbruggen, draeide de wind, die hem eerst meê was, waarom hy sterk met stroo smookte, tot zyn nadeel, en was ons gunstig, hier by had men doorgaens storm en reegen, die den vyand niet weinig ophielden.’ Men ziet hieruit, dat het gebruik van gaswolken geen uitvinding van de allerlaatste tijd is.

155. verschoven: verworpen.

160. pracht: pralen.