Geuzenliedboek

[p. 130]

58.
Een Liedeken van den gantschen handel der Nederlanden, ende vanden val Babylons. ⁺

Op de wijse: Engelenborch is een Bordeel, Engelenborch is, etc.

Hoort, Paus, ghy grooten Antechrist
U helsche Enghelen vol van twist,
Sy roepen sterck: Vive Papist:
Maer tmach haer al niet baten,
Want u Rijck al, crijcht eenen Val:
Tvolck maeckt gheschal, groot ende smal,
En noemen u Papen Sot en mal:
De Kinders vander straten.

Ghy Nonnen, Bagijnen maeckt eenen dans
Neemt oorloff aen u Heylighe mans,
Ghecleet wit, swert, grau als een gans, ^11.
Met Caproens sonder Bellen: ^12:
Sy decken thoot, haer cruynen groot,
Want Caes en Broot, is op, tis noot,
Sy vluchten wech reyckt hen den poot,
Segt adieu metghesellen.

Haer craem geciert met Goden schoon,
Van gout silver ghestelt ten thoon,
Veel offerghelts was haren loon,
Men sachse vry hoereren,
Veel Vorsten hoort, droncken versmoort, ²¹
Haer zielen voort, werden vermoort,
Hierom is Godt op hen verstoort,
En wilse ruineren.

Monck, Prior, Abt, en broer Lollaert ^25.
Tconcili van Trenten heeft noyt verclaert
Dat ghy sout laten wassen den Baert, ^27.
Maer yeder een bedinghen ^28.,

+ No. 58. Naar A, reeds opgenomen in φ. Ook in alle andere, behalve S. V. Bij V.L. LVI; Van Vloten II, 24; Wackernagel n^o 90.
De tijd van vervaardiging valt in het eind van 1572, want vs. 121 wordt van de terugkeer van de Prins in Holland gesproken, en die viel in het laatst van October.

11. Verschillende soorten van monniken.

12: Zotskappen, al zitten er geen bellen aan.

21 vlgg.: De zielen van vele vorsten, die geheel (door de dwaalleer der papisten waarsch.) beneveld zijn (smoordronken), werden in het verderf gestort.

25. broer Lollaert. De Lollarden, ongeordende geesteliken, hadden bij de geestelikheid een slechte naam als ketters en vrijdenkers, maar waren niettemin ook bij het volk gehaat Hier worden zij met de andere geesteliken in één adem genoemd.

27. Vgl. Mnl. Wdb. I, 521: Weel een baert laet wassen, die heft een schalckheyt gedaen, oft heft eene in den wille.

28. bedinghen, waarschijnlik: opeischen, bepraten. Dit is de lezing van A-C; alle andere hebben bedwinghen, wat misschien begrijpeliker, maar toch wel niet de juiste lezing is.

[p. 131]

 

Tot hout en steen, het volck ghemeen:

30

Wie niet onreen, u Goeykens cleen,

 

En eerde boven Godt alleen,

 

Die sout ghy doen ombringhen.

 

 

 

Den Adeldom van tNederlandt,

 

Wou meer gheen Christens hebben ghebrant

35

tPlaccaet moest wech, dit was tverstant ^35.,

 

Sou tvolck peyslick leven,

 

Madamme loos, dit oock vercoos, ^37:

 

Ou wast ^38: altoos, was haren voos,

 

Sy wilden met die Papen boos,

40

De Christens hebben verdreven.

 

 

 

Men preeckte Gods Woort suyver ende claer

 

Dafghoden vielen vanden Altaer,

 

Tdrencken tmoorden was gheen ghevaer,

 

Elck mocht leven int sijne,

45

Maer tpaeps ghesanck, gholt loon noch danck, ^45.

 

Want hen ontfanck, die was seer cranck,

 

Tvolk was los uut haer bedwanck,

 

Dit dede hen groote pijne.

 

 

 

Den Paus, Granvelle principael, ^49:

50

Wou sulck keeren als Cardinael,

 

Ontboot Duckdalbe tPaus Vassael,

 

Wevers waren sijn Elen, ^52.

 

Om dLant ydoon, te maken schoon, ^53.

 

Des Conincks croon, waer synen loon

55

Want moordery was hy ghewoon,

 

Rooven ende stelen.

 

 

 

Sint Truyen ^57. en te Willebroeck,

 

Vergaerden veel Lants Heeren cloeck,

 

Zy wisten uut des Paeps versoeck ^59.

60

Datmen hen sou verjaghen,

35. tverstant: de bedoeling.

37: Madame deed listig, alsof zij dit ook wenste.

38: Zij zeide altijd ‘ou wast’. Dit zal wel zoogenaamd een vaste uitdrukking van Margareta geweest zijn, verhaspeld uit b.v ou wat! H-M maken er En wast van; N-Z. BB Onvast; AA. CC. DD Ontvast.

45. Maar voor het zingen der priesters werd niets meer gegeven, men ontving hen in 't geheel niet vriendelik meer.

49: De Paus en vooral ook Granvelle.

52. De bedoeling moet ongeveer zijn: Zo heer, zo knecht. Maar hoe het spreekwoord te verklaren is, weet ik niet.

53. Voor het (van ketterij) reinigen van het schone land zou aan Alva een koningskroon worden geschonken. — Vermoedde men, dat Alva, wanneer hij slaagde met het invoeren van een consequent gecentraliseerd bestuur, onderkoning zou worden? Mogelik ook, maar niet waarschijnlik, wordt gedoeld op de gewijde hoed, die Alva in Mei 1569 van Pius V ontving.

57. Sint Truyen: de vergadering van 13 Juli 1566, waar door een deel der Edelen van het verbond radicale besluiten van verzet werden genomen, die echter niet werden uitgevoerd. — Willebroeck de bijeenkomst van Egmond en Oranje in April 1567, waar de Prins zijn voornemen om naar Duitsland te vertrekken meedeelde, en te vergeefs Egmond hetzelfde ried.

59. Zij wisten, dat men hen op aandrang der priesters (of van de Paus) zou verdrijven.

[p. 132]

 

Twert onghemack ^61., doen Egmont sprack,

 

Tverbont dat brack, de Prins vertrack,

 

Tghemeyn volck was doen veel te swack

 

De Spaengiaert wech te slaghen ^64..

 

 

65

De Papen songhen: Gloria laus,

 

Ter eeren die hulp al van den Paus,

 

Dalbanen deden tvolck veel raus ^67.,

 

Tspel hiet hen al ghewonnen, ^68:

 

Men sochter tghoet, men stortter bloet,

70

Tpaeus ghebroet, creech eenen moet,

 

Veel duysent menschen metter spoet,

 

Vluchten wech soo sy connen.

 

 

 

Sy vinghen en dooden den Egmont,

 

Den Graef van Hoorn in eender stondt,

75

Oock veerthien Edlen van tverbondt,

 

Ghevanckelijck behouwen,

 

Diemen oock sach, gheven den slach,

 

Met groot geclach, op eenen dach,

 

Den Bloetraedt diet ghedencken mach, ^79:

80

Twert hen noch wel vergouwen.

 

 

 

Sy maeckten weer nieu Goden fris,

 

Koster, Bagijne, elck luyde Mis,

 

Veel Huychelaers hielpen ghewis,

 

Daltaren nieu oprichten,

85

Het vaghevier heet, wert weer verbreet ^85.,

 

Voor tzielen leet, vontmen bereet,

 

Sielmis, pardoen, al tPaus bescheet ^87.,

 

Men gaf weer ghelt van biechten.

 

 

 

Mijn Heer de Prins een vromer Helt,

90

Quam by Maestricht met groot ghewelt,

 

Om slaen Duckdalbe, die bloot int velt,

 

Hem schandich had begraven,

61. Twert ongemack: het liep mis, het werd hommeles.

64. slaghen: slaan.

67. rau: leed. De Albanen, die naast Spanjaarden en Walen onder de troepen van Alva gevonden worden, worden gewoonlik als de ergste en gevaarlikste der vijanden beschouwd. In de Politieke Refereynen der XVIe eeuw (Vlaemsche Biblioph. II S. 7) staat o.a. blz. 185

Vechtende zaeghe ic liever thien Spaignaerden
Dan eenen Albanoys, 't en schijnen geen liên,
De baerlike duyvel zouder af vliên;
Naer dat ick ze can anmercken en zoude wanen
Dat dheelft zijn wel geboren Italiaenen.

Blijkbaar worden hiermee de oudgedienden van de soldaten van Alva bedoeld.

68: Het spel was in hun oog al gewonnen.

79: De Bloedraad mag het wel in herinnering houden: de wraak zal nog komen.

85. verbreet: gepredikt.

87. al tPaus bescheet: al datgene, wat door de paus wordt als waar verkondigd.

[p. 133]

 

Hy vreesde seer, den vromen Heer,

 

Die doen dafkeer, nam veel te meer,

95

Deur Brabant, Vranckrijck, want met eer

 

Wou hy zijn vyant straven ^96..

 

 

 

De crijch was uut, elck Paep sprong locht ^97.,

 

Duckdalbe heeft flocx zijn loon ghesocht,

 

Hy heyschte meer, dan tvolck vermocht,

100

Paep hadt hem toegheschreven:

 

Het thiende deel, van elck Juweel ^101.,

 

Twert al crackeel, dlant socht appeel ^102.,

 

In thien Jaer creech hy trestken heel,

 

Hadden syt willen geven.

 

 

105

Maer Lant en Luyden worden gram,

 

Sy riepen den Prins, diet haest vernam, ^106.

 

Om hulp die weer gheweldich quam

 

Den Lande assisteren:

 

In Henegou, als Krijsman bou,

110

Voor dlant getrou, hy vechten wou,

 

Duckdalf dorst noyt voor zijn aenschou ^111.,

 

Met macht ^112. hem recontreren.

 

 

 

Maer met verraet, is hy te sterck,

 

De Fransche moort ^114. was wel sijn werck,

115

Sy meynden also int Brabants perck,

 

Die Edel Prince tomringhen:

 

Tfrans volck planteyt ^117., hen toegheseyt,

 

Was neergheleyt, doen bleeck wel tfeyt,

 

Ten docht den Prins daer niet ghebeyt, ^119.

120

Godt wouts oock niet ghehinghen.

 

 

 

Naer Hollant hy trock, syn was den Briel

 

Vlissing, der Veer hem oock toeviel,

 

Opdat ^123. elck Stadt haer goet behiel,

 

Haer Recht en Statuyten,

96. straven: straffen.

97. locht: luchtig, vlug, vrolik.

101. Juweel hier blijkbaar in zeer algemene zin: alles wat van waarde is.

102. dlant socht appeel: het land zocht herziening van de beslissing. De volgende regels betekenen: Hadden zij de belasting betaald, dan zou hij in tien jaar alles hebben gehad.

106. vlgg. Dit slaat op de tweede tocht van Oranje, in 1572. Van daar: In Henegou, omdat Oranje het belegerde Bergen trachtte te ontzetten.

111. voor zijn aenschou: onder zijn ogen, voor zijn aangezicht, openlik.

112. Met macht: in (openlike) strijd, gesteld tegenover verraet in het volgend koeplet.

114. De Fransche moort: de Bartholomeusnacht.

117. planteyt: in overvloed. De aan Lodewijk van Nassau te hulp gezonden Hugenootse troepen onder Genlis werden in Julie in de buurt van Bergen vernietigd.

119. De Prins achtte het niet geraden langer te toeven.

123. Op dat: op voorwaarde dat.

[p. 134]

125

Zy kenden wel, Duckdalfs opstel ^125.,

 

Als slaven snel, sou hyse fel,

 

Met Dinquisiti doen ghequel,

 

Twas tijt hem houwen buyten.

 

 

 

Hier viel door ^129. Pausdom, tgroot abuys,

130

Claris noch Nonne en bleeffer thuys,

 

Oock Monck, Canonick en wou confuys ^131.,

 

Voor tPaeus gheloof niet hanghen,

 

Elck is ghewent, uut zijn Convent:

 

Den Graef bekent, met Bartellent, ^134.

135

Wouden nemen die Papen blent,

 

In haer self strick ghevanghen.

 

 

 

Ghy Papen nu, val op den cop, ^137:

 

Den steen van u, gheworpen op,

 

Men hangt u vrijlick ^139. by den crop,

140

U en baet Cruyn noch salve ^140.,

 

Want Vivele Geus, is nu die Leus,

 

Bercht uwen neus, theel aenschijn preus ^142.

 

Tvoorsitten is ghedaen pompeus,

 

Gaet claghet vry Duckdalve.

 

 

145

U quispel ^145., u water, wort niet begheert

 

U Olie oock aen u Lappen ^146. smeert,

 

Blijft vrij thuys met uwen Weert,

 

In die halve Mane,

 

Want tvolck propijs, ist worden wijs, ^149:

150

Dat al u spijs, is groot afgrijs,

 

Dus schrijft altsaem, voor een devijs,

 

Wech vuyl Paep, ruymt de bane.

I. VANDER VOORT. ⁺

125. opstel: toeleg.

129. Hier viel door is de lezing van A. B. O. In C. D. F-M Hier door viel; N-DD Hier viel voort.

131. confuys: in hun angst.

134. Lumey en Barthold Entens.

137: nu valle de door u in de hoogte geworpen steen op uw eigen hoofd, nu moet gij uw treken thuis krijgen.

139. vrijlick: ongehinderd.

140. cruyn noch salve: de priesterlike wijding.

142. preus: hoogmoedig.

145. quispel: wijwaterkwast.

146. Lappen. I. J. L-O. Q-CC Lampen.

149: Want het vroeger zo meegaande volk is er achter gekomen.

+ I. vander Voort, factor van rederijkerskamers te Lier en te Antwerpen, woonde later in Vlissingen en Den Briel. Over hem zie Te Winkel, Ontwikkelingsgang I, 261, V, 57, tweede druk, II, 497.