Geuzenliedboek

[p. 117]

54.
Van Bergen in Henegouwe, Hoe Graef Lodewijc dat met listicheyt ingenomen heeft. ⁺

Lofsangs wijse ghedaen, op de wijse vanden lxviij. Psalm: Staet op Heer, toont u onvertsaecht: oft, Ydt zijn doch salich alle die.

Coemt al ghy Geuskens hier ontrent,
En laet ons singen pertinent
En met vreucht jubileren:
Van Bergh in Henegouwen hoort
Singen wy nu met blijdt accoort,
Om vreucht nu gaen vermeren:
Twaelf Hooflinghen Coopmansche wijs
Trocken daer in, hoort mijn avijs ^8.,
Tsavonts in haer Logijsen,
Haer Sinckroers leyden sy van haer
En spraken met den Weert aldaer,
Sy moesten vroech op rijsen.

Segt ons doch nu, heer Weert seer coen
Wat ure men smorgens gaet op doen
De Poort van deser Stede:
Twee Waghens met Wijnen seer goet,
Sullen daer staen, na mijn ghemoet ^17.
Voor die Poort al ghereede:
Voor den opganck der Sonnen claer,
Wild ick wel datmen mocht voorwaer
De Poort vroegher op sluyten,
Eer de cracht des Sons haer beschijnt, ^22.
Op datse niet gantslick verdwijnt
Mochte comen van buyten.

Die Weert antwoord in corter stont,
Meynde dat hy Wijncoopers vont,
Smorghens ontrent vier uren
De Poortier gaet, ende ontsluyt
Die Poorten, als de Clocke luydt,

+ No. 54. Naar A, reeds in φ. Verder in alle, behalve S. V. Bij V.L. LIV; Van Vloten II, 13.
Het gedicht is blijkens het laatste koeplet gemaakt naar de mededelingen van een ooggetuige, die de verrassing aan de Prins moest berichten. Het schijnt, dat de dichter intussen niet bij Oranje zelf verkeerde, maar de verhalen heeft gekregen van de boodschapper, als het ware op zijn doorreis (vs. 137). Dus einde Mei 1572, want de verrassing had 23 Mei plaats.
De psalmaanwijzing is naar Datheen.

8. avijs: mededeling.

17. na mijn ghemoet: naar mijn meening; een stoplap.

22. haer is blijkbaar de wijn, dat ook blijkens datse op de volgende regel vrouwelik wordt genomen. Verdwijnt zal wel verleden deelwoord van het transitieve verdwijnen zijn: opdat de wijn niet geheel (door de zon) bedorven in de stad moge komen.

[p. 118]

30

Sonder eenich ghetrueren:

 

Wilt ghy dat hy vroegher op stoet,

 

Een gheschenck gheeft uut uwen goet,

 

Hy sal hem laten vinden,

 

En sal u Wijnen excellent

35

Inlaten, seer by u bekent, ^{35, 36.}

 

So goet als eenre kinde.

 

 

 

Smorgens vroech zijn sy al ontwaect,

 

En by de Poort vlijtlick ghenaect,

 

Een geschenck sy hem schencten:

40

Die Poort worde daer op ghedaen,

 

Met eenre Sinckroer wel ghelaen,

 

Daer sy hem mede krencten ^42.:

 

De Sleutelen al van de Poort

 

Namense hem af, gaet singt het voort,

45

En sy die wel bewaerden

 

Graef Lodewijck met veertich Man,

 

Kennis hebbende ^47., reedt hy an,

 

Wel toegherust met swaerden.

 

 

 

Graef Lodewijck cloeck int verstant,

50

Een wijsen Vorst, end oock vaelliant,

 

Quam daer in met zijn knapen:

 

De straten heeft hy soo beset,

 

Niemant en heeft daer op ghelet,

 

So dat hy haer ginck drapen ^54.:

55

Rennende door de gantsche Stadt,

 

End wie buyten der Deuren tradt,

 

Een loot ginck hy haer gheven: ^57:

 

Vrijheyt (riep hy) is u ghegunst,

 

Was dat niet een aerdighe kunst

60

Van sulcken Vorst bedreven?

 

 

 

Van vier uren, end vijf, end meer,

 

Van ses, end seven, hoort mijn leer,

 

Rende hy door de strate:

 

De Prince van Orangien bout,

65

Met een ghedruys so coemt hy stout, ^65.

 

Riep hy, coemt u te bate:

 

Vrijheyt vrijheyt sal met u zijn,

 

Ghy wort verlost op dit termijn,

35, 36. Waarschijnlik: alsof hij zeer met u bekend was, zoodat een kind hem zou kennen. Het zijn bijna twee gehele regels, alleen om de strophe vol te maken. Wij zouden hier van stopregels kunnen spreken.

42. krenken: doden, of wonden.

47. kennis hebbende: vernomen hebbende, nl. dat men zich van de poort had meester gemaakt.

54. drapen: verschalken. Deze betekenis is ons overigens onbekend. Waarschijnlik zijn hier en elders drapen en trapen met elkander verward.

57: daarop werd geschoten.

65. Deze regel is als tussenzin op te vatten en slaat op Lodewijk.

[p. 119]

 

Den thienden Penninck clachtich

70

Wil hy af keeren nu ter tijt,

 

En bevrijen u in dit crijt ^71.,

 

Van sConincx weghen machtich.

 

 

 

Dat maecten een so groot gheschal

 

Recht of daer was een groot ghetal

75

Van Ruyters ende Paerden:

 

Wie zijn deur op deed ende glas,

 

Daer schoten sy een loot in ras,

 

So dat sy haer vervaerden:

 

Vijf uren lanck reden sy seer,

80

Gheen ontset en quam daer noch meer, ^80.

 

Den Graef ghinck uut rijden,

 

Naer tBosch, daer sy waren verdwaelt,

 

Graef Loodwijck keerde weer ongefaelt,

 

Om dander te verblijden.

 

 

85

Vijf hondert Ruyters jent ^85. en reyn,

 

Comen daer heen springhen certeyn, ^86.

 

Met een Hakenschut ^87. achter:

 

Sy renden met vlieghende macht ^88.

 

Al na die Stadt, hebt hier op acht,

90

Om tontsetten den Wachter: ^90.

 

Ghevloghen zijn sy door en weer ^91.,

 

Wat seltsaem Wonder gaf de Heer,

 

Het Raedthuys sy aenvingen, ^93.

 

En stelden haer in een Slachoort,

95

En mochtent hebben al vermoort,

 

Maer ghinghen hen ^96. bedwinghen.

 

 

 

Gods wonder werck wort hier verclaert ^97.

 

Door dEdele Grave wel vermaert

 

Met veertich Ruyters vloghen,

100

En renden soo die straten door,

 

Dat niemant dorste comen voor,

 

Want sy waren bedroghen:

71. crijt: benarde toestand; vgl. Mnl. Wdb. III, 2103.

80. Lodewijk had de stad met een kleine troep verrast en wachtte nu op de hoofdmacht. Toen die niet kwam opdagen, is Lodewijk haar te gemoet gereden en vond haar verdwaald in het bos.

85. jent: keurig.

86. A hem, drukfout. B verbeterd in heen springhen, I in aenspringhen, N. Q zet kortaf springhen, O heeft daer en spr.

87. hakenschut: haakbusschieter, arquebusier.

88. met vlieghende macht; macht in de zin van snelheid.

90. De bewaker van de brug nl., waarover de ruiters de stad moesten binnenkomen.

91. door en weer: de stad door en weer terug.

93. Zij bezetten het Raadhuis.

96. hen: zich.

97. verclaert: getoond. Lodewijk toont in hetgeen hij doet, de wonderkracht Gods.

[p. 120]

 

Men vont aldaer des Alfs gheschat ^103.,

 

Sijn leren, Schuyten, ist niet wat?

105

Sijn Brugghen oock daer neven:

 

Oock Noortcarmens vergaerde ghelt

 

Worde daer oock al onghetelt

 

Den Ruyters om ghegheven.

 

 

 

De Bisschops Staven, Mijters mee,

110

Vantmen oock aldaer ontrent ^110. ree ⁺,

 

Melis huysen ^111. by hoopen

 

Uut gout ende silver wel ghemaeckt.

 

Kelcken en Pullen wel geraect ^113.,

 

Daer sachmen Papen loopen:

115

Arcken van gout en silver fray,

 

Sijn daer gebrocht al in de May, ^116.

 

Met Cruycifixen mede,

 

En Mariens Beelden meer met

 

Anderen oock aldaer int net ^119.,

120

Van silver groot en breede.

 

 

 

Hierom O Godt, u Moghentheyt

 

Wort ons vertoont in een claerheyt,

 

In aller menschen ooghen:

 

Ghelovet zijt ghy taller stont,

125

Dat wy u reyn van hertsen gront

 

Loven en prijsen moghen:

 

Ghy zijt alleyn victorieus,

 

Waghen noch Ros en helpt den Geus,

 

Noch can niet uut gaen rechten:

130

Maer ghy hebt ons Vyant seer snel,

 

Gestouwet ^131. als den Pharo fel,

 

Die niet dan moorden plechten ^132..

 

 

 

Prince dit is ons aenghedient

 

Van eenen goeden vromen Vrient

135

Vanden Graef afghesonden,

 

Aen zijn Broeder Oraengie fier,

 

Die vertrocken is al van hier,

103. des Alfs gheschat; gheschat schijnt òf voor schat óf voor schatting te staan. Alfs met de gewone woordspeling voor Alva. Wat verder genoemd wordt, zijn natuurlik krijgsbenodigdheden. Bor zegt I, 377 alleen: ‘In der Stad vonden zy geweer en wapenen genoeg, ook groote schat van gelde, doch niet veel proviande, daer waren in der Stad veel gulden en silvere vaten, Ciborien, Kelken van goud en silver, Marienbeelden, silvere Apostelen, en andere silvere Beelden en Santen, dewelke daer in de Stad bewaert werden van alle de rijke Cloosters en Abdien die daer rondsom leggen, die 't binnen Bergen als in goede bewaringe gebracht hadden, als sy hoorden dat de Heere van Lume in den Briel was,’ enz. Dit een en ander vinden we in het volgende koeplet nauwkeurig terug.

110. aldaer ontrent: in die buurt;

+ — ree: gereed, bij de hand, in voorraad.

111. Melishuysen: ciboria, zie de aanhaling uit Bor.

113. wel gheraect: mooi bewerkt.

116. Dit was alles daar in Mei gebracht, zie de aanhaling uit Bor.

119. int net: buit gemaakt, in beslag genomen.

131. gestouwt: tegengehouden.

132. plechten: pleegden.

[p. 121]

 

En was hier niet ghebonden:

 

Neemt dit hen op ^{139. +} in danckbaerheyt,

140

Hier in hebt ghy nu alle bescheyt,

 

En gatet overlegghen ^141.:

 

De Heer heeft tRadt al omghewent,

 

Hy treedt met ons nu inden Tent: ^143.

 

Meer can ick nu niet segghen.

139. hen op. Waarschijnlik hebben we hier het meer voorkomende Duitse hin en hebben we te denken aan hinnehmen, waar dan ons opnemen in dezelfde zin mee is samengevloeid.

+ I. J. L. M lezen doch op; O. P alleen doch; N. Q-DD toch of doch, en laten in weg.

141. overlegghen: overwegen, ter harte nemen.

143. Hij maakt woning bij ons, zoals een andere oud-testamentiese uitdrukking van gelijke betekenis luidt. Voor deze vgl. bijv. Gen. VII, 29: ‘God breide Jafeth uit, hij wone in Sems tenten’, d.w.z. hij begunstige Sem.