De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

(1982)–Anoniem Gentse Spelen, De– rechtenstatus



[pagina 575]

Edijnghe. Prologhe. In dit spel zijn vijf personagen: Mensche, Vernuftheyt, Schriftuere, Wet, Evangelisch leeraer. De mensche. De heere die zijn waercken waerct naer dwenschen, Hem danckic van zijnder beneficye, Dat ic niet en ben als veil ander menschen, Gheen roover, bedriegher vul malicye, 5[regelnummer] Gheen overspeilder, verdient punicye. Ga naar voetnoot1-5 Ic vaste den Saboth, ken storte gheen bloet, Ic gheif thiende in rechter iusticye God en den Keyser van alle mijn goet. Ga naar voetnoot6-8 Ga naar margenoot+ Smenschen vernuftheyt. U goede waercken zijn van rueke zoo zoet, 10[regelnummer] Dat u God es zijn hemelrijcke schuldigh. Wie esser die zoo godlic leift als ghy doet? Dus blijft vast in u gheloove verduldigh. Ga naar voetnoot11-2 Mensche. Vader, moeder ben ic altijts ghehuldigh; Ic doe alle menschen dueght die my doen dueght; 15[regelnummer] Aelmoessen voor mijn duere menighvuldigh Gheif ic; dies duer mijn waerc my therte verhueght. Ga naar voetnoot13-6 Vernuftheyt. Gherust in coussen en schoen ghy staerven mueght Ga naar voetnoot17 Duer u verdiente, zonder Gods ghenade.
[pagina 576]
Mensche. Ic noode die my nooden, dats my een vruecht; 20[regelnummer] Ic hoor misse, vesperen, vrouch en spade; Ic volghe goet ronts mijn ouderen pade; Veil schriften te lezen stellic by zye, Ga naar voetnoot21-2 Tdijnct my ketterye, ic en wil niet dolen. Vernuftheyt. Dat waer u een groote zotternye! 25[regelnummer] Laetze doch lezen dieze zijn bevolen. Wat willen die noyt en ghijnghen ter scholen Schriften polen; God zeyt op een passage: Hy houdet voor swaerels wyze verholen. Mensche. Ic verdien aflaet, ic ga pilgrymage; 30[regelnummer] Ic leene tvolc gaut, zelver om goe gage; In veil broerschapen staet mynen naem gheschreven. Ga naar voetnoot30-1 Vernuftheyt. Daer om zydy van der waerelt verheven; In huzen, in straten, elc biedt u eere. Mensche. Naer de costume vander kaercken ghegheven, 35[regelnummer] Gae ic te biechten en ooc tonzen heere; En op heligh daghen ic nemmermeere En coopmanschape, contzie my der zonden. Ga naar voetnoot34-7 Vernuftheyt. Rechtvaerdigh zydy duer u waerc bevonden. Ghy houdt Gods ghebod, ghy zijt zijn kint clare.
[pagina 577]
Mensche. 40[regelnummer] Ooc coopic goet gaut en zelver; ic gare, Teghen mijn oude daghen om te maken groot Ga naar margenoot+ Mijn kinders, dat zy zouden gheraken bloot Ga naar voetnoot40-2 An goe huwelicken en hooghen state. Vernuftheyt. Ghy zijt een fynaert, naerstigh vrouch en late; 45[regelnummer] Noch rijck zuldy werden, crijghdy spacye. Ga naar voetnoot44-5 Mensche. Ic dancke den heere die my gheift gracye Zijn heligh ghebod en wet te vulbrijnghen. Ic ben gherust, my en qwellen gheen dijnghen. Als wel ghetroost ga ic op en neder. Ga naar voetnoot46-9 50[regelnummer] Die my lief hebben, beminnic wedere. Ga naar voetnoot50 Die my daeren, en can ic verdraghen niet. Ic zouder liever tlichaem om waghen, ziet, Bylo, alst gaet mijn eere te naer nare. Ga naar voetnoot53 Vernuftheyt. Zoudy niet, elc zou zegghen datt waer ware 55[regelnummer] En al waert zoo, ghy behooret te doene. Ga naar voetnoot54-5 Mensche. God gheifs dat ic altijt, avondt en noene, Nu in goede waercken magh voorts herderen. Ga naar voetnoot57 Best ic mynen tijt, naer swaerels zayzoene, Inden eyghen lusthof ga voorts fineren, 60[regelnummer] Als op my zelven staende vruecht uzeren, Ga naar voetnoot58-0 Mynen troost vast op mijn verdiente legghen, Dat my God niet en magh zijn rijck ontzegghen. Ga naar voetnoot61-2
[pagina 578]
Vernuftheyt. Duer bosschen, hegghen, volghic mijn meestere, Niet vreezende wat magh messchien ons tweestere. Ga naar voetnoot63-4 Schriftuere. 65[regelnummer] Ic ben gheschepen inden helyghen gheest Van tbeghinsel alder waerelt te voorne; Ic ben wt den mont die daer es alder meest Voor alle vleesch de eerste gheboorne; Ga naar voetnoot65-8 Ic werde gheschoncken den wtvercoorne; 70[regelnummer] Mijn fonteyne es ‘thooghe Gods woort’ ghenaemt. Ga naar voetnoot70 Wie zijn ooren opent om my te hoorene Zal inder eeuwigheyt niet wezen beschaemt; Ga naar voetnoot72 Alle die my beghaeren, by my verzaemt En werdt vervult van mijn generacyen; Ga naar voetnoot73-4 75[regelnummer] Die in my waerct, werdt van zonden ongheblaemt; Ga naar voetnoot75 Die my nutten in reynder contemplacyen Zullen hongheren, tzy van wat nacyen, Ga naar margenoot+ Weder dorstyghen, die my eens zult drijncken. Ga naar voetnoot76-8 O Mensche, hoort mynen voys vul gracyen: Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] Wat ghy niet en hebt, dat wil ic u schijncken; Veriaeght vernuftheyt, laet my in u zijncken, Want boven gaut behoort ghy my te minnen. Mensche. Mijn zinnen binnen hoe beroert zy blaken, De zaken my dijncken vremt zijn om verstaen: 85[regelnummer] Vergaen, ey lacen, zo willen mijn spraken, Ghenaken hoe zal ict dan? ic ben bevaen, Belaen met zwaerheyt, mijn ooghen al een traen. Ga naar voetnoot83-7 Zo zaen verandert, ey lacen, ic enweet
[pagina 579]
Bescheet hier af, noch ooc eenigh cleyn vermaen. Ga naar voetnoot88-9 90[regelnummer] Beraen, wie moght my och nu ter waerelt vreedt? Ga naar voetnoot90 Sweet en bloet duer des voys hooren my af gaet. Hier staet de vrauwe op een ooghenblicke. Ic verschricke en duchte, dat my bereedt Es groot leet ofte schaemte in dezen sticke. Ga naar voetnoot91-4 Schriftuere. 95[regelnummer] Zijn zonden dobbeleren, even dicke Zie ic den mensche inden eyghen lusthof. Zijn selfs bloot verstant hem houdt inden stricke, Ga naar voetnoot95-7 Hem verheft in zijn eyghen waerc qwaet en grof, Ga naar voetnoot98 Stelende daer in God zijn glorye, zijn lof, 100[regelnummer] Dwelc hem nu van my zaen zal werden vertelt. O Mensche, cranc vaetkin vander aerden stof, Waer om u herte tot eyghen eere helt? Ga naar voetnoot101-2 Mensche. Wie zydy, die my inden lusthof dus qwelt En comt onverzints my op dlijf ghevloghen? Ga naar voetnoot104 Schriftuere. 105[regelnummer] Ic ben Schriftuere, van God u hier ghestelt En ghegheven om claer u te betoghen, Hoe u selfs vernuftheyt u heift bedroghen Ga naar voetnoot105-7 En ongheloghen in u waerc te berommen, Ga naar voetnoot108 In blazende, dat ghy daer duer zoudt moghen 110[regelnummer] Den hemel winnen en u Gods kindt nommen. Mensche. Hoe, zal ic dan niet inden hemel commen Duer mijn verdiente, wat wildy veil praten? Schriftuere. Ghy en deidt noyt waerc, ten was waerdt tverdommen, Ga naar margenoot+ Ja, wt u zelven, wilt wel mijn woordt vaten. Ga naar voetnoot113-4
[pagina 580]
Mensche. 115[regelnummer] Rust u hooft; ghy moght willen, tzou u baten, Ga naar voetnoot115 Dat ghy hadt ghedaen zo veil goede waercken. Ic heb verdiensten, zacken vul aflaten; Ic ben een goet kindt der helygher kaercken; Ic vulbrijnghe Gods wet, tes goet te maercken, Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] Hoe wel, naer dat my dijnct, ghijt niet veil en acht. Maer men kent den voghel best an zijn vlaercken, Ga naar voetnoot121 Dus ziet dat ghy my iet te messegghen wacht. Ga naar voetnoot122 Schriftuere. Zeght my een cleen ghebod welc ghy hebt vulbraght, Ic zal u paeyen, al blijfdy stantachtigh, Ga naar voetnoot124 Mensche. 125[regelnummer] Ic gheloove wt alder mijns herten craght En ziele in eenen mynen God almaghtigh. Ga naar voetnoot125-6 Schriftuere. Dat ghy daer zegh, Mensche, es niet warachtigh; De reden waer om, zal ic u ontsueren. Ga naar voetnoot128 Hebdy noyt, als ghy waert in noodt onzaghtigh, 130[regelnummer] Heel uwen troost ghestelt an creatueren, In u goet, u zelven oft in figueren, Ga naar voetnoot129-1 Waer by ghy afgoderye hebt bedreven? Mensche. Ic ghevoel mijn conscyencye rueren, Daer accuserende niet recht mijn leven. Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] O Schriftuere, goddinne hoogh verheven, Es mijn leven qwaet? o stelt my te vreden. Schriftuere. Inden zaulter David vindy gheschreven: God van boven zagh ter aerden beneden,
[pagina 581]
Ofter yemant goet de van Adams leden. 140[regelnummer] O ziet, daer en es rechtvaerdigh niet eenen; Ga naar voetnoot137-0 Daer en es ooc niemant die God zouct meden; Zy zijn al afghekeert, verhardt als steenen, Onnuttigh gheworden, verstaet mijn meenen; Niemant en esser nu die goetheyt hanteirt; 145[regelnummer] Zeer light tot bloetstortijnghe zijn haer beenen; At tzamen zijnze ooc tot qwaetheyt verneirt; Huerlier mont al malediccye verzeirt; Huer storten open graven ongheloghen; Huer tonghen boos, lippen met venijn ghesmaert, 150[regelnummer] Gheen vreeze Gods en es voor huerlier ooghen. Ga naar voetnoot140-0 Ga naar margenoot+ Wat willic u veil meer te zegghen pooghen? Alle vleesch es waerdigh tzijn vermaledijt. Mensche. Van die woorden my daderen verdrooghen, Ghezooghen waer zal ic om troost ter waerelt wijt? Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] Conscyencye teghen my nu zoo strijt, Dat benautheyt en druc my therte duerboort, My cnaghende zwaer, als eender slanghe bijt. Ey laes, wie zal nu wezen mijn troost en confoort? Ga naar voetnoot157-8 Schrifture. Noch zegh ic u, Mensche, hoe ghy u verstoort, Ga naar voetnoot159 160[regelnummer] Ten es niet wt alder uwer maght in u Te doen voor God een cleen goet waerck zoot behoort. God es een gheest en ghy maer een cranc vleesch, fu. Ga naar voetnoot162 Dus concluderic als dat schriftuere nu Hevet al onder de zonde besloten. Ga naar voetnoot163-4 Mensche. 165[regelnummer] Wee my, hoe werden mijn zinnen duerschoten, Vol drucx duergoten! O consciencye, Onrustigh zydy, al tooghdy silencye; Ga naar voetnoot167 Tweedrachtigheyt ooc ghy baert in mijn ziele Ga naar voetnoot168
[pagina 582]
Tusschen vleesch en gheest; ic my nu verniele. 170[regelnummer] Och, wat doe ic el, van moeder gheboren, Ga naar voetnoot170 Dan Gods tooren op my, eeuwigh verloren? Vermaledijt waerelt en uwen raedt boos! Vermaledijt vernuftheyt, van my gaet boos! Ga naar voetnoot173 Cranc toeverlaet koos ic tot mijnder bate, 175[regelnummer] Duusterheyt en nacht moet wezen mijn zate, Ga naar voetnoot175 Verdomt ey lacen, tot eeuwyghen daghen. O conscyencye, donrustigh cnaghen, Mijn leven zijnde boos eyzelick betuught. Ga naar voetnoot178 Schrifture. Dat u waercken zijn qwaet, (u verstant nu buught, 180[regelnummer] Mijn woordt zuught), willic u tughen byder wet; Gaen wy tot haer inden dienstbergh onghelet Ga naar voetnoot181 En hoort wat u van haer werden ontcnocht zal, Die u vermeit dat ghy heel hebt vulbroght al, Ga naar voetnoot182-3 Van minsten totten meesten, al huer beghaeren. Mensche. 185[regelnummer] Op aventuere of zy moght verwaeren Mynen druc harderen, zoo in u reden Ga naar margenoot+ Stellic mynen wille en ben te vreden Tot haer te gane; ancxt doet my tbenauwen. Ga naar voetnoot185-8 Schrifture. Nu Mensche comt, wilt hier de Wet anschauwen, Ga naar voetnoot189 190[regelnummer] Tert vry naerder in, maect u verstant vlugghe. Ga naar voetnoot190 Mensche. Es dit de Wet, die my dus keert den rugghe, Ligghende cranck, hebbende daenschijn bedect? Ga naar voetnoot192
[pagina 583]
Schrifture. Kendyze niet bet, die u vermeit en zect Dat ghyze wel kent en hebt heel voldaen haer? 195[regelnummer] Ghen zaeghze noyt anders (willet verstaen claer) Wt u zelven, dan bedect en van achter. Ga naar voetnoot195-6 Mensche. Mynen druc wast my lanx zo meer onzachter; Ga naar voetnoot197 Och, zeght my redene, waer om en waer by? Schriftuere. Ic zalt u zegghen, hoort Mensche schaerp naer my: 200[regelnummer] Al die dijncken in haer zelfs waerc rechtvaerdigh Ga naar voetnoot200 Als de Joden, en meenen zy zijn waerdigh Daer duer den hemel te cryghen, zulcke lien Dat zijn die de wet maer van achter anzien. Ga naar voetnoot203 Zeght my Mensche, zaeght ghyze noyt van vuere? Mensche. 205[regelnummer] O, blent es mijn verstant, vervalst mijn natuere! Waer om, want mijn zinnen naer dadvijs haken, Ic de Wet bedect zie, wilt my wijs maken, Ga naar voetnoot207 Die ic volbraght dochte op mynen dume. Schriftuere. Al zaeghdy de Wet, ghy zaeght niet haer crume. 210[regelnummer] U docht, als ghy u handen const bedwijnghen Ga naar voetnoot209-0 Gheen dootslagh noch overspel te volbrijnghen, Ghy meendet dan, dat ghy haer heel hadt vervult; Maer die beghaerte, welc was de meeste schult. Dat zy u die heeschste, hebdy noyt bemaerct. Ga naar voetnoot213-4 215[regelnummer] Als met pharyzeeusche doctryne gheclaerct Hebt haer ghegheven alleen dwaerc wtwendigh. Ga naar voetnoot215-6
[pagina 584]
Mensche. Dat en verstondic noyt, mensche allendigh, Die beghaerten, ghedachten, en noyt zo mespaeyt. Ga naar voetnoot217-8 Schriftuere. Den heesch hier af staet u inde wet ghezaeyt, 220[regelnummer] In menigh passage, ia waudijt vaten: Ga naar margenoot+ Ghy en zult u broer int herte niet haten, Besnijdt ws herten voorhuut, al eyst een cruus, Ghy en zult niet beghaeren ws naesten huus, Zijn huusvrauwe, zijn knecht, en duzent meere. Ga naar voetnoot221-4 Mensche. 225[regelnummer] Och, hoe verdoolt vindic my buten keere, Verre van huus, daer ic meende te zijn by! O Schriftuere, eil vrauwe gheprezen, ghy Ga naar voetnoot225-7 Zeght my, waer om hier de Wet nu leyt dus cranc? Schriftuere. Mensche, u es de schult, u es den ondanck. Ga naar voetnoot229 230[regelnummer] God stelde de wet zeer heligh in oorden, Maer zy es dus heel cranc duer tvleesch gheworden, Ga naar voetnoot230-1 Datter gheen zaligheyt wt en magh leken; Ga naar voetnoot232 Niet te min ghy, Mensche, gaet, hoortze spreken, Al vertreckic, en maect ghy gheen deyzijnghe. Ga naar voetnoot234 Mensche. 235[regelnummer] Ic ghevoele in my zulck verheyzijnghe, Nochtans duer de hope zal ict anverden. Of my van haer moght eenigh troost ghewerden? Vreeze en ancxt brijnght my, hier toe ghedreven, In Synay den baergh, o Wet verheven, Ga naar voetnoot235-9 240[regelnummer] Van God ghegheven, in tafelen gheschreven, Ga naar voetnoot240
[pagina 585]
Reghele des levens, wilt my, aerm wulpen, Den druc nu stulpen, wt mynen ancxt hulpen, Ga naar voetnoot241-2 En zeght wat my van doen es nootzakelic, Dat ic de qwa doot niet en zy smakelic, 245[regelnummer] Noch vanden helschen gheest niet ontschakelic, Maer gherakelic by God in glorye. Ga naar voetnoot244-6 De wet. Houdt altijt vast in uwe memorye Alle mijn gheboden en ooc des wets bouck; Ga naar voetnoot247-8 Wilter nacht en dagh in dijncken met bezouck 250[regelnummer] En vulbrijnghen al dat hy zal leeren u, Ga naar voetnoot249-0 Noch rechts, noch slijncx en wilter afkeeren u, Want voorwaer, vermaledijdt die niet en blijft In al dat hij beveilt en van my ooc schrijft, En zal eeuwelic den hemel daerven; Ga naar voetnoot251-4 255[regelnummer] Ia, de ziele die zondight moet daer staerven, Ga naar voetnoot255 Zonder eenyghe ghenade oft ontfermen. Ga naar margenoot+ Mensche. Och, hoe de woorden my therte duerzwermen! Ga naar voetnoot257 Wee my, lacen, ey lacen, noyt meerder noot. Noyt donder, blixem zo een herte duerschoot, 260[regelnummer] Och, half doot, verbaest, als dede dien voys! Ga naar voetnoot260 Daer ic troost hoopte, vindic my troosteloos. Och, waer ic weir in mijns moers buuc ghecropen! Ic duchte, deis persse zal my doen meshopen. Best zit ic neder, wies mijns ghedijncken zal, Ga naar voetnoot263-4 265[regelnummer] Eer ic levende ter hellen zijncken zal. Mijn ziele verdriet my mijns levens verlanghen, Vol myzerye en allenden verzaet, Ga naar voetnoot266-7
[pagina 586]
Wats een mensch van eender vrauwen ontfanghen, Die hier een cleen tijt der allenden duerslaet? 270[regelnummer] Zijn incomst es als een blomkin en vergaet, Als een schaduwe, o nemmermeer gherust. Ga naar voetnoot268-1 Wie moght my nu dan troosten, half desperaet? Och, dat Gods toren van my werdt ghesust, En mijn verdommenesse werdt gheblust! Ga naar voetnoot273-4 275[regelnummer] Conscyencye cnaeght therte zo zeere En swaerels schijn heift my in bedrogh ghecust, En blent verstandt verleydt my buten keere. Ga naar voetnoot276-7 Evangelisch leeraer. Glorye en virtuut, lof, prijs en eere Zy in dalder hooghste Gode den heere, ☞ Hier zijnght Evangelijs Leeraer een Liedekin. 280[regelnummer] En hier beneden zy paeys inder erden Den mensche, die staet goetwilligh te werden. Ga naar voetnoot278-1 Verhueght, verblijdt, al redelicke dieren, Ghy menschen ligghende vul zonden belaen, Een bootschap commic u lieden cryieren, 285[regelnummer] Zeer groot, ia gheen meerdere, willet verstaen! De welcke bootschap gaet alle volc aen, Want u es de zalighmakere gheboren, Ga naar voetnoot282-7 Die eens knechts vorme om u heift anghedaen, En wilt repareren dat es verloren. Ga naar voetnoot288-9 Mensche. 290[regelnummer] Och, wat magh dat zijn, tdocht my sangh int horen, Eyst die doot, och iaet, die my comt bestryen? Nochtans, tscheen blijschap, vruecht om drucx verstoren, Tgheluut des voys tuught wtwendigh verblyen. Och, waert toch troost, om my een staerc bevryen, Ga naar voetnoot292-4 295[regelnummer] Maer wie zoude mijnre ghedachtigh wezen?
[pagina 587]
Ga naar margenoot+ Evangelisch leeraer. O Mensche, en verwerpt u niet in tlyen, Maer bidt den heere, hy zal u ghenezen. Ga naar voetnoot296-7 Mensche. Ken kenne u niet, wie zydy, vriendt gheprezen, Brijnghdy my troost, staervende in des doots bant? Ga naar voetnoot299 Evangelisch leeraer. 300[regelnummer] Ia ic, Mensche, maer weist eerst recht gherezen; Ga naar voetnoot300 Ic zal u opheffen, her, gheift my u handt. Mensche. Waer es de Wet dan, die sprac als een tyrant? Och, twas al ‘vermaledijdt’ dat zy zeye. Ga naar voetnoot303 Evangelisch leeraer. Ia Mensche, wat coopt ghy nu met zulcken pant? 305[regelnummer] Wildy een schaep blyven van haerder weye, Zo naect u noch zo langhe druc, ancxt, gheschreye. De wet en es u niet meer van noode. Ga naar voetnoot304-7 Die onder de wet haer waercken fijn, beye, Zijn onder de vermaledydde snoode. Ga naar voetnoot308-9 Mensche. 310[regelnummer] Zeght my dan, die de wet cleyn acht en bloode, Ga naar voetnoot310 En es de rechtvaerdigheyt niet wt de wet? Evangelisch leeraer. Neent Mensche, zy es maer van ghaersten broode, De rechtvaerdyghe leift wt dat gheloove net Ga naar voetnoot312-3 Mensche. Waer om es de wet dan onslieden ghezet?
[pagina 588]
Evangelisch leeraer. 315[regelnummer] Om der boozer menschen overtredijnghen, Tot dat dat zaet en de vrucht zou commen net, Diet God belooft hadde naer zijn ghehijnghen; Ga naar voetnoot314-7 Ende ooc om de qwade daer duer te dwijnghen Ga naar voetnoot318 Wt bedwanghe, ancxt, vreeze, loon of pyne. 320[regelnummer] Zy can kennesse der zonden voortbrijnghen, Maer gheen aerfghenaemheyt haer volght ten fyne. Ga naar voetnoot320-1 Mensche. Zo zeght my, die my leert deis nieu doctryne, Contrarye de myne, uwen name, Die zeght dat ghy troost brijnght en medicyne, 325[regelnummer] Waer duer verlichtheyt in mijn herte prame. Ga naar voetnoot324-5 Evangelisch leeraer. Mynen name ic voor gheen princen en schame: Ga naar voetnoot326 Ic ben des woordts Evangelischs Leerare, Ga naar margenoot+ Welc woordt es een middel, wegh, u beqwame Ga naar voetnoot327-8 En troost om te commen by God den vare. Mensche. 330[regelnummer] Dwoordt der evangely, es dat nieumare? Wat woordt es datte, willet my oorconden. Ga naar voetnoot330-1 Evangelisch leeraer. Tes de belofte der gracyen clare, Ia, Christus, Gods zone, in twoordts vermonden. Ga naar voetnoot333
[pagina 589]
Mensche. Maer wat troost zalt my zijn, die ben vol zonden? 335[regelnummer] Willet my zegghen, Leeraer, en ghijt vermooght. Ga naar voetnoot335 Evangelisch leeraer. In dwoordt wert ghifte, gracye bevonden, Ga naar voetnoot336 Daer de wet teghen heescht en de zonden tooght; Ga naar voetnoot337 Ghelijc de wet de ziecte te baren pooght, Ga naar voetnoot338 Zo doet dit goddelic woordt troost en confoort; 340[regelnummer] Ghelijc de wet es des doots dienstbo en vooght, Zo es des levens, des paeys dienstbo, dit woordt; Ga naar voetnoot340-1 Ghelijc de wet es der zonden cracht en poort, Ga naar voetnoot342 Zoo es dit godlic woordt een cracht Gods alleen Der zaligheyt, die zijn met gheloof ghegoort, Ga naar voetnoot343-4 345[regelnummer] Om u, Mensche, met Gode te maken een. Mensche. O crachtigh woordt, dat afsneet my alle ween, Ga naar voetnoot346 Alle mijn benautheyt en heel mijn zuchten! Och, wilt my voorts informeren, Leeraer reen, Dit woort, wat cant my vortghebrijnghen vruchten? Evangelisch leeraer. 350[regelnummer] Het zal al ongheloovigheyt en duchten Wt u roeyen en gheloove inhechten; Ga naar voetnoot351 Tgheloove, ghenade, dat gheen gheruchten Svyants, svleeschs, sdoots, swets, duer staerc bevechten Ga naar voetnoot352-3 U zullen daeren; daer ghy vanden knechten 355[regelnummer] Maer nu een en zijt, zal u dwoordt maken vry.
[pagina 590]
Mensche. O Goddelic Leeraer, wilt my voorts berechten, Ga naar voetnoot356 Wat dat dan een levende gheloove zy? Evangelisch leeraer. Dat es al heel u waercken te gaen voor by, Gheen respect opslaende, alleen tanhanghen Ga naar voetnoot358-9 360[regelnummer] Dontfermertigheden en ghenaden Christi, Oft zo Paulus brief houdt doncker bevanghen, Ga naar margenoot+ Eyst een wezen, dwelc duer hopich verlanghen Wert zeer vast ghehoopt, nochtans men niet en ziet. Ga naar voetnoot361-3 Mensche. Die woorden mijn zinnelicheyt zo banghen; Ga naar voetnoot364 365[regelnummer] Naer dat ghy zeght, zo en werter niemant niet Gherechtvaerdight duer zijn waerc, dwelc ic my liet Ga naar voetnoot365-6 Dijncken; och, mijn verstant heift my zeer verblent. Evangelisch leeraer. Noyt propheit of patryarck zo heligh hiet, Die verdiende duer zijn waerck shemels convent, Ga naar voetnoot368-9 370[regelnummer] Welc erruer in veil menschen leyt staerc gheprent, Ga naar voetnoot370 Leist tvijfthienste inder apostolen waerc; Ga naar voetnoot371 Zo waer te vergheifs, ia te nieten gheschent De belofte en dat cruce Christi staerck. Ga naar voetnoot372-3 Mensche. Dit werdt duer tgheloove, Gods Leeraer en claerc, Ga naar voetnoot374 375[regelnummer] Van my ontfanghen, wat zalt in my brauwen?
[pagina 591]
Evangelisch leeraer. Tzal gheven eender ghetughenesse maerck Van Gods goetheyt, op hem een vast betrauwen, Dat hy op u zijn ghenade zal dauwen, Ga naar voetnoot376-8 Condy op dwoordt rusten, daer in verblyen. Mensche. 380[regelnummer] Och, iet zijns waerdigh en es niet tanschauwen In my, niet meer dan in stijnckende pryen. Ga naar voetnoot381 Evangelisch leeraer. Om dat ghijs niet waerdigh naer u belyen En zijt, zo wilt hy u dies waerdigh maken. U zonden zullen zijn zonden ghebyen, 385[regelnummer] Zijn gherechtigheyt zal hy voor u staken. Ga naar voetnoot384-5 Mensche. O zaligh woordt duer u troostelic daken! Ic zie wel: staervende en zal ic niet staerven, Maer leven en vertellen sheeren spraken, Zijn waercken die my nu doen troost verwaerven. Ga naar voetnoot386-9 390[regelnummer] Castyende, niet latende bedaerven, Heift my God ghecastijt, maer niet ghegheven Inde doot, o woort, staerc, zoet als consaerven! Ga naar voetnoot390-2 Hadt ghy my niet gheholpen, ic warer bleven, Mijn ziel inder hellen woonst ghedreven, Ga naar voetnoot393-4 395[regelnummer] Daer ic nu gaen zal der gherechtigheyts duere, O, duer dit woordt der gracyen beseven! Ga naar voetnoot395-6 Ga naar margenoot+ Wat zal ic den heere schijncken hier vuere? Ga naar voetnoot397
[pagina 592]
Evangelisch leeraer. God en beghaert niet el van u figuere Dan eenen bedroufden gheest voor u mesdaet, 400[regelnummer] Een goetwilligh herte, al vallet zuere, Te laten de zonden en de boosheyt qwaet En een ziele die honghert, dats die daer gaet Vuldoen Gods wille in liefden ongheveyst. Ga naar voetnoot398-3 Mensche. Och, hoe cleenen heesch voor zulc grote schult staet! 405[regelnummer] O mijn ziele, verhueght nu, niet meer en deyst! Ga naar voetnoot405 Evangelisch leeraer. O Mensche, ten es niet ghenouch, dit wel peyst, Dat ghy zegt: ‘ghelijc mijn ouders voorzaten Gheloovic’; o, God al veil meer van u eyst! Ga naar voetnoot407-8 Of dat ghy veil cont van tgheloove praten, 410[regelnummer] Zegghende (en wilt u daer op verlaten): Ga naar voetnoot410 ‘In de helyghe kaercke gheloove ic Oft historywijs’, ten magh al niet baten, Ga naar voetnoot412 Die duvelen ghelooven ooc tzelve stick. Ga naar voetnoot413 Mensche. Daer valt tverstant tonder op een ooghenblick. Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] Die redene waer om moet ic u vraghen. Evangelisch leeraer. Tes den volwassen een belaeghdigh strick: Ga naar voetnoot416 Elc moet God duer zijn gheloove behaghen.
[pagina 593]
Zulc als u tgheloove tot God can draghen, Zulc zal hy bevallen; God niet en verkeert. Ga naar voetnoot417-9 Mensche. 420[regelnummer] O Leeraer, my toch voorts en voorts altijt leert, Op dat ic, gheropen, magh zijn vercoren. Ga naar voetnoot421 Evangelisch leeraer. Nu moet ghy zijn heel vernieut en erboren En gaen anvaerden nieu leven, nieuwen zin. Ga naar voetnoot422-3 Mensche. Hoe zou dat moghen wezen, zeght my tbeghin, 425[regelnummer] Op dat ic in dwoordt moghte troost verwaerven. Evangelisch leeraer. Ghy moet eerst der wet, naer de wet, nu staerven, Dats gheheel der zonden staerven te zegghen En u laten met Christo in tgraf legghen En zo verryzen met Christo opstaende Ga naar margenoot+ 430[regelnummer] En dan inden gheest ws ghemoets ontfaende Een nieu leven, nieu mensche naer Gods beilde. Dan zuldy (tzy in aermoede of weilde) Ghy nu leven, niet ghy, maer Christus in u En tleven dat ghy leift inden vleesche nu, 435[regelnummer] Dat zulde ghy duer den gheloove leven. Ga naar voetnoot426-435 Al dit magh u dwoordt duer tgheloove gheven. Ziet welcken troost, Mensche, u werdt gheschoncken. Mensche. Ghy maect my inden wijn der liefden droncken, Christe vader, mijn broeder, mijn advocaet, Ga naar voetnoot439-447 440[regelnummer] Vermeert mijn gheloove, op u mijn troost staet, Ghy zijt mijn glorye en mijn berommen. Die in u es, hem en es gheen verdommen. O zydy met my, wie moght my dan daeren!
[pagina 594]
O mijn verzoender, die my zult verwaeren, 445[regelnummer] Wie zal my dommen, en voor my roupt ghenade U bloet; al commic inden avondt spade, Ga naar voetnoot440-6 Dwoordt int gheloove tuught, ken can niet falen. Ga naar voetnoot447 Evangelisch leeraer. Nu Mensche, als dit woordt in u zal dalen, Dry schoon zaken in u zalt waercken binnen: 450[regelnummer] Tzal doen nemen gheheel alleen u zinnen Op Christum heel een verblyen en ruste; Ga naar voetnoot450-1 Tzal in u doen staerven tvleesch en den luste; Ga naar voetnoot452 Die liefde, die maer en cost tot u strecken, Zal nu heel tot uwen naesten wtrecken, Ga naar voetnoot453-4 455[regelnummer] En die daer dienden der boosheyt u leden, Zullen huer inden dienst des gheests besteden, Ga naar voetnoot455-6 Zoo dat die wet zal zijn volbraght in liefde. Ga naar voetnoot457 Mensche. O Leeraer, ent u nu niet en mesgriefde, Want ghy my staervende wt svyants ghewelt 460[regelnummer] Hebt ghetrocken en mijn ziele nu ghestelt In trooste, zo biddic u noch een bede, Want tvleesch tot vallen heift gheneghenthede: Ga naar voetnoot458-2 Wilt my tooghen een teecken oft figuere Welc in my vessemen zal u structuere, 465[regelnummer] Op dat zy my niet haest en werde ontwaert. Ga naar voetnoot463-5 Evangelisch leeraer. O Mensche, waer om ghy een teecken beghaert, Die verzekert zijt duer tgheloove int wort, Bezeghelt met den bloede om u ghestort En hebt bevestight met zijnder bitter doot 470[regelnummer] En een achterghelaten testament groot, Ga naar voetnoot467-0 Tot verghevenesse al uwer zonden?
[pagina 595]
U en werdt anders gheen teecken ghevonden Dant teeckin van Ionas; dat zal ic tooghen. Ga naar voetnoot472-3 Ziet Mensche, doet open ws herten ooghen. Figuere. ☞ Hier tooght men de verryzenesse. 475[regelnummer] Dits Christus, God en mensche u gheboren; Dits dwoordt, uwen eenyghen troost vercoren, Waer duer ghy staervende in dat leven leift; Ga naar voetnoot476-7 Dits die den vader voor u ghegheven heift In de doot, welc was tgoddelic wezen, Ga naar voetnoot479-1 480[regelnummer] En es u tot een glorye verrezen, Die nu voor u zynen vader advocaeyt. Ga naar voetnoot481 Mensche. Wat moght my nu van zijn liefde onverzaeyt Ghetrecken, hongher, druc, leven, doot, cauwe, Och neent, noch zwaert, pyne, ancxt noch rauwe; Ga naar voetnoot382-4 485[regelnummer] Al zaghic de doot, ken zou niet vervaeren, Ga naar voetnoot485 Gheen haercrachten en moghen my nu daeren! Ga naar voetnoot486 Waer om en es niet ontbonden dlichame, Op dat met Christo moght zijn mijn verzame? Ga naar voetnoot487-8 O heere, laet nu uwen knecht in vrede 490[regelnummer] Naer dijn woordt, want ic zie mijn zalighede Ga naar voetnoot489-0 Nu in u heiligh woordt, duer tgheloove meest; O lof vader, lof zone, lof heligh gheest! Ga naar voetnoot492 Ga naar margenoot+ Finis.	voetnoot1-5 nae dwenschen, op volmaakte wijze; beneficye, voorrecht; malicye, boosaardigheid; verdient punicye, straf verdienende. voetnoot6-8 ken, ic en, 298, 447, 484; in rechter iusticye, volgens wettig recht, zoals het hoort. margenoot+ KK 2 v. voetnoot11-2 godlic, vroom; verduldigh, standvastig; vast, steeds. voetnoot13-6 gheduldigh zijn, eren; dueght doen, weldoen; voor mijn duere-bede-laars wachtten voor de huizen van welgestelden op aalmoezen; duer mijn waerc, op grond van mijn levenswijze. voetnoot17 in coussen en schoen, reisvaardig, zie Axcele 84. [tekstkritische noot]24 waer een voetnoot21-2 goet ronts, eenvoudigweg; mijn ouderen pade, de weg van mijn voorouders; veil, veel, adverbium; schriften, de bijbel; dieze zijn bevolen, degenen voor wie ze bestemd zijn, de geestelijken; polen, zich verdiepen in-deze betekenis alleen hier; op een passage, ergens, bijv. Matth. 9:25. voetnoot30-1 om goe gage, tegen flinke betaling, hoge rente; broerschap, broederschap, geestelijke of wereldlijke vereniging, in de middeleeuwen ook in het laatste geval aan de kerk verbonden-zie broer 221 en Cortrijcke 409. voetnoot34-7 costume, gebruik met kracht van wet; tonzen heere gaen, deelnemen aan het sacrament van het altaar; coopmanschapen, handeldrijven; hem ontzien + genitief, bang zijn voor. margenoot+ KK 3 r. voetnoot40-2 garen, verzamelen, oppotten; bloot, rijmlap; groot, rijk. voetnoot44-5 fynaert, slimmerd; spacye, tijd van leven. voetnoot46-9 gracye gheven, vergunnen; als wel ghetroost = wel ghetroost, vgl. 60, vol vertrouwen; op en neder gaen, zijn gang gaan. voetnoot50 Zie Matth. 5:46. voetnoot53 te naer nare gaen, te zeer te na komen. voetnoot54-5 anders zou men zeggen dat 't waar was en al was dat zo, dan moest ge 't toch doen. voetnoot57 herderen, volharden, 186. voetnoot58-0 den tijt fineren, het leven eindigen; swaerels zayzoen, de gesteldheid op aarde, het werelds gebruik; staen op, vertrouwen op; (vruecht) uzeren, genieten. voetnoot61-2 troost (dat my ...) vast legghen op, volledig vertrouwen op; verdiente, goede werken, 112. [tekstkritische noot]64 misschien voetnoot63-4 hegghe, haag, struikgewas; messchien, overkomen, treffen; ons tweestere, ons beiden. voetnoot65-8 Joh. 1:1; te voorne vant beghinsel, voor het begin. voetnoot70 mijn fonteyne, het water dat ik te drinken geef. voetnoot72 1 Petr. 2:6. voetnoot73-4 by my verzaemt, kom tot mij; mijn generacye, wat ik voortbreng, schenk. voetnoot75 die in my waerct, wie in gemeenschap met mij leeft; werdt ongheblaemt, zal niet bezoedeld worden. margenoot+ KK 3 v. voetnoot76-8 Joh. 6:35, 4:14; nutten, eten; tzy van wat nacyen, wie ze ook zijn; weder, noch. voetnoot79 voys, stem, 260. voetnoot83-7 beroert, hevig bewogen; sprake, woord, 388-willen is omschrijvend gebruikt; ghenaken, tegemoet treden; bevaen, belaen met, vervuld van; al een traen, vol tranen. voetnoot88-9 zaen, snel; verandert, van zijn stuk gebracht; bescheet van, verklaring voor; vermaen, iets om in het midden te brengen. voetnoot90 beraen, raad geven. voetnoot91-4 afgaen, uitbreken; Luc. 22:44; op een ooghenblicke, ineens; schaemte, schande; in dezen sticke, in deze zaak. voetnoot95-7 dobbeleren, twee maal zo groot worden, toenemen; even dicke, voortdurend; bloot, armzalig. voetnoot98 (hy) hem verheft in, verheft zich op; grof = qwaet, zondig. voetnoot101-2 cranck vaetkin, zwak wezen-zie vas, vasculum, Act. 9:15, 1 Petr. 3:7; hellen tot, neigen tot. voetnoot104 onverzints, onverwacht. voetnoot105-7 stellen = gheven; betoghen, aantonen; hoe, dat; bedrieghen, misleiden. voetnoot108 te, lees de, deed-ook 139; (u) de berommen in, u liet roemen op; ongheloghen, nota bene. margenoot+ KK 4 r. voetnoot113-4 ten was, of het was, dat niet was; wel vaten, goed begrijpen. [tekstkritische noot] 127 segt 137 Souter voetnoot115 rust u hooft, kalm een beetje. voetnoot119 te maercken, hierop te letten. voetnoot121 men kent den voghel best aen zijn vlaercken, spreekwoord. voetnoot122 messegghen, beledigen; wachten, zorgen dat niet. voetnoot124 paeyen, tevreden stellen, antwoorden, 136; al blijfdy stantachtigh, wanneer ge volhardt. voetnoot125-6 Het eerste artikel van de apostolische geloofsbelijdenis. voetnoot128 ontsueren, duidelijk maken. voetnoot129-1 onzaghtigh, hard; troost stellen an, in = legghen op 61; figuere, (heiligen) beeld. voetnoot134 niet recht mijn leven, dat mijn leven niet is zoals God het wil. [tekstkritische noot]162 ru voetnoot137-0 Ps. 14:2, 3; zaulter, boek der psalmen; David, van David; de, deed. voetnoot140-0 Naar Rom. 3:10-18; meden, rijmvorm van mede; afkeren, afwijken; licht, snel; verneren, afzakken; verzeirt, lees uzeirt; malediccye uzeren, vloeken; stort, strot, keel. margenoot+ KK 4 v. voetnoot154 ghezooghen, lees ghevloghen van vliegen of vlien-waer zal ic ghevloghen, waarheen zal ik vluchten. voetnoot157-8 cnaghen, kwellen; (eender slanghen)bijt, rijmvorm van beet??-of haplologisch voor eender slanghen ghebijt; troost = confoort. voetnoot159 hem verstooren, ontstellen. voetnoot162 Joh. 4:24; fu, foei (var. ru, lomp). voetnoot163-4 Gal. 3:22; als dat, dat. voetnoot167 druc, smart; silencye tooghen, zwijgen. voetnoot168 tweedrachtigheyt, strijd; hem vernielen, ten onder gaan. voetnoot170 wat doe ic el, wat veroorzaak ik anders; van moeder gheboren, sterfelijk, Job 14:1, ook 268. voetnoot173 Identiek rijm-boos, lees vloos = vloochs, vloges, snel. voetnoot175 Job 17:13, de duisternis van de nacht (het graf) zal mijn huis zijn. voetnoot178 betughen = tughen, 180, bewijzen; eyzelick, op verschrikkelijke wijze. voetnoot181 inden dienstbergh, hapax, Sinaï 239-zie Ex. 20, Deut. 5; onghelet, onverwijld. voetnoot182-3 ontcnopen, uiteenzetten; hem vermeten, durven beweren-zie 193 u vermeit en zect, durft te zeggen. margenoot+ LL 1 r. voetnoot185-8 op aventuere of, in de hoop dat; verwaeren mynen druc(te) harderen, tegengaan dat mijn smart zo hevig blijft; in u reden stellic mynen wille, op uw woorden ga ik af; te vreden, bereid; benauwen, nood, kommer. voetnoot189 Een gordijn wordt weggeschoven; de Wet ligt in een kamertje of onder het balcon op een verhoging. voetnoot190 tert naerder in, ga naar binnen; maect u verstant vlugghe (wakker), let goed op. voetnoot192 aenschijn, gezicht. [tekstkritische noot]193 vermeet voetnoot195-6 ghen, ghy en; bedect, verhuld. voetnoot197 lanx zo meer onzachter, hoe langer hoe heviger; redene zegghen, verklaren. voetnoot200 (hem) rechtvaerdigh dijncken, zich rechtvaardig achten. voetnoot203 de wet van achter anzien, niet op het belangrijkste van haar letten. voetnoot207 iet wijs maken, over iets inlichten; op zynen dume, precies. voetnoot209-0 crume, het beste, de kern; bedwijnghen, dwingen. voetnoot213-4 schult, zonde; heeschen, ten laste leggen. voetnoot215-6 als ... gheclaerct, doordat ge in de leer van de farizeeën onderricht zijt; hebt (ghy); dwaerc wtwendigh, uiterlijkheden. [tekstkritische noot]219 eysch 235 vereysinghe voetnoot217-8 en noyt (was ik) zo mespaeyt (bedroefd). margenoot+ LL 1 v. voetnoot221-4 Lev. 19:17-Jer. 4:4-Ex. 20:17, Deut. 14:21. voetnoot225-7 buten keere, ten einde raad; by, dichtbij; eil, edel. voetnoot229 ondanck, gebrek aan waardering, misnoegen. voetnoot230-1 in oorden stellen, vaststellen; dus ... dat, zo ... dat; cranc duer tvleesch, Rom. 8:3. voetnoot232 Gal. 2:16; leken, vloeien, voortkomen. voetnoot234 deyzijnghe maken, van deyzen (deinzen), teruggaan, weggaan. voetnoot235-9 sulc verheyzijnghe, een zeer sterke tegenzin; duer de hope of, in de hoop dat; t anverden, het ondernemen. voetnoot240 Ex. 31:18 en overeenkomende plaatsen. voetnoot241-2 wulpen (welp) kerel; stulpen, stelpen; (my) wt mynen ancxt hulpen, samengetrokken bij functieverschil. voetnoot244-6 smakelic en gherakelic zijn, actief, smaken en geraken; ontschakelic zijn, passief, ontvoerd kunnen worden. voetnoot247-8 des wets bouck, zie Deut. 29:21; memorye, binnenste. voetnoot249-0 dijncken in (ongewoon voor an), zich verdiepen in; met bezouck, onderzoekend; hy, des wets bouck. voetnoot251-4 Deut. 28:14 vlg.-zie 303; van my, over mij, de wet; en (hy) zal. voetnoot255 Ez. 18:20. margenoot+ LL 2 r. voetnoot257 (therte) duerswermen, geen rust laten-WNT doorboren. voetnoot260 verbaest, verbijsterd; daer, terwijl. voetnoot263-4 persse, angst; meshopen, wanhopen; wies mijns ghedijncken zal, voor geval iemand zich mijn lot zal aantrekken. voetnoot266-7 Job 10:1. De zin lijkt ontstaan door contaminatie van (my verdriet) en (mijn ziele) verdriet mijns levens verlanghen, verlenging; vol ... verzaet, overvol van, bep. bij leven. [tekstkritische noot]285 Zeer goet ya 291 Ist die voetnoot268-1 Job 14:1, 2; (tijt) duerslaen, doorbrengen; incomst, begin; en (hy); nemmermeer gherust, geen ogenblik rustig. voetnoot273-4 toren, toorn; op my, over mij; blussen, doen ophouden. voetnoot276-7 in bedrogh, misleidend; custen, paaien, gerust stellen; buten keere verleyden, op de verkeerde weg brengen. voetnoot278-1 Parafrase van de engelenzang uit Luc. 2:14; staen te, zullen. voetnoot282-7 Naar de engelenboodschap uit Luc. 2:10, 11; al redelicke dieren, alle mensen; cryieren, verkondigen; groot, lees goet (var.). voetnoot288-9 Fil. 2:7-Luc. 19:10; repareren, verlossen. voetnoot292-4 om drucx verstoren, tot verlossing uit ellende; wtwendigh verblyen, openlijke blijdschap; om my een staerck bevryen een krachtige bescherming rondom mij. [tekstkritische noot]308 sijn margenoot+ LL 2 v. voetnoot296-7 hem verwerpen, de moed verliezen; ghenezen, redden. voetnoot299 in des doods bant, als gevangene van de dood-Ps. 18:5, 116:3. voetnoot300 weist recht gherezen, sta op; her, kom. voetnoot303 vermaledijdt, zie Deut. 28:16-19, met ‘maledictus’ beginnend. voetnoot304-7 pant, waarborg, zekerheid; van haerder weye tegenover van Gods weye, Ps. 100:3; noch zo langhe, nog veel langer; van noode, nuttig. voetnoot308-9 Gal. 3:10; fijn, lees zijn, verlezing van een lenge s in het hs.; beye, wacht, als tussenwerpsel; zijn onder, behoren tot. voetnoot310 bloode, zwak. voetnoot312-3 Hab. 2:4, Rom. 1:17, Gal. 3:11; gaersten broot, anders dan in het O.T. minderwaardig brood. voetnoot314-7 Gal. 3:19; ghehijnghen, wil. voetnoot318 Vgl. Gal. 3:24; bedwanc, nood; ancxt, benauwdheid; wt loon, met het oog op beloning; pyne, straf. voetnoot320-1 Rom. 3:20, 4:13, 14; aerfghenaemheyt, hapax, erfgenaamschap; ten fyne, tenslotte, bij de dood. voetnoot324-5 (ghy) die zeght; troost en medicyne, een versterkend geneesmiddel; waer duer, opdat daardoor; verlichtheyt, hapax, verlichting, vertroosting; pramen in, doordringen in. voetnoot326 Zie Rom. 1:16a; schamen, intransitief = reflexief. margenoot+ LL 3 r. voetnoot327-8 des woordts Evangelischs Leerare, waarschijnlijk uit des woordts des evangelies L. (in 330 hervat met dwoordt der evangely) en de eigennaam. Dwoordt, dit goddelic woordt 339, de belofte der gracyen 332, dwoordt der gracyen 396, het Nieuwe Testament. Pas in 475-6 krijgt het nadrukkelijk de betekenis ‘Christus’: Dits Christus, Dits dwoordt. De tekst praeludeert daarop met middel, middelaar en wegh 328. Openlijk, maar volgens de loop van het betoog veel te vroeg, staat de gelijkstelling in 333. voetnoot330-1 nieumare, nieuwe boodschap; oorconden, vertellen. voetnoot333 in twoordts vermonden, naar het evangelie zegt. [tekstkritische noot]337 eyscht voetnoot335 en, indien. voetnoot336 bevinden, vinden; ghifte, gracye, een geschenk, nl. Gods genade. voetnoot337 daer teghen, waartegenover; heesschen, aanklagen; toghen, aanwijzen. voetnoot338 te baren pooght, openbaart-zie voor het omschrijvend gebruik van pogen ook Leffijnghe 151 en Wynoxberghe 360. voetnoot340-1 zoals de wet met haar gezag de dood dient, zo dient het evangelie het leven in vrede met God. voetnoot342 1 Cor. 15:56b; de wet leidt tot zonde en geeft haar kracht. voetnoot343-4 Rom. 1:16b; (een cracht) der zaligheyt, tot zaligheid; (voor hen) die zijn; met gheloof ghegoort, gesterkt door geloof-gorden betekent in bijbels spraakgebruik kracht geven, zie Jes. 45:5. voetnoot346 ween, droefenis. voetnoot351 roeyen (rooien), (uit) trekken; inhechten, inplanten. voetnoot352-3 tgheloove, ghenade, het vaste vertrouwen, als genade; gheruchten svyants, moeilijkheden van de kant van de duivel. voetnoot356 berechten, onderichten. voetnoot358-9 opslaende, lees op slaende; al heel, geheel en al; gheen respect slaen op, geen rekening houden met. margenoot+ LL 3 v. voetnoot361-3 Hebr. 11:1; bevanghen houden, inhouden; doncker, op een wijze die moeilijk te begrijpen valt; een wezen dwelc, iets waarop; hopich, hoopvol. voetnoot364 zinnelicheyt, menselijke aard; banghen, bang maken; zo, zeer. voetnoot365-6 Zie 320-1-Mensche citeert Rom. 3:20 precies. voetnoot368-9 zo heligh hiet (heette) die, was zo heilig, dat hij; shemels convent, de hemel. voetnoot370 gheprent ligghen, ingedrukt, als vaste overtuiging aanwezig zijn. voetnoot371 der apostelen waerc, Handelingen (15:5). voetnoot372-3 Gal. 2:21; zo waer, anders was; schenden, te niet doen; dat cruce Christi staerck, het bitter lijden van Christus. voetnoot374 Dit werdt, lees Werdt dit (Mensche is nog niet zo ver, zie 440); Gods leeraer en claerc, kundige vertolker van Gods bedoeling, apostel. [tekstkritische noot]384 ghedijen voetnoot376-8 eender ghetughenesse maerck, als teken dat getuigt van-vgl. 1 Joh. 5:10, Die gelooft, heeft de getuigenis in zichzelf; dauwen, doen neerdalen. voetnoot381 pry, prij, kreng. voetnoot384-5 u zonden zullen zijn zonden ghebyen. Van Dis wilde lezen zonder ghebyen (gebiden), zonder toekomst(?). Zijderveld nam zonder over en zag in ghebyen een vorm van gebieden (L. Ts. 57-1938-blz. 318), maar de rijmen wijzen op een andere klinker. De nadruk verving ghebyen door ghedyen; dit zal de juiste lezing zijn: uw zonden zullen zijn zonden worden, hij zal ze op zich nemen: staken, buiten werking stellen. Dan werd het woord ook in het zotte refrein verlezen: ‘Wat zietmen ter waerelt al zotternyen Ghebyen daghelicx duer tsvolcx bedrijven’-ghebyen, lees ghedyen, gebeuren. voetnoot386-9 Ps. 118:17; troostelic daken, vertroostende komst; sprake, woord. voetnoot390-2 Ps. 118:18; bedaerven, verloren gaan; consaerven, geconfijte vruchten. voetnoot393-4 ic warer bleven, ik zou gestorven zijn; der hellen woonst, de hel. voetnoot395-6 Zie Ps. 118:19; gaen, lees ingaen; beseven, rijmlap. margenoot+ LL 4 r. voetnoot397 Ps. 116:12. [tekstkritische noot]412 in de 4 editie staat: hisbrywijs; 416: beladich voetnoot398-3 Zie Ps. 51:19; niet el, niets anders; u figuere, u; een bedroefden geest, berouw; een goetwilligh herte, bereidheid; zuere, moeilijk; dats, namelijk; ongheveyst, oprecht. voetnoot405 deyzen (deinzen) aarzelen, 234. voetnoot407-8 peyzen, bedenken; ouders voorzaten, voorgeslacht. voetnoot410 en wilt u daer op verlaten, verlaat u niet daarop. voetnoot412 historywijs ghelooven = een historiaal gheloove hebben (Van Dis 256), het bijbelverhaal voor waar aannemen. voetnoot413 Jac. 2:19; tzelve stick(stuk), hetzelfde. voetnoot414 tonder vallen, te kort schieten; op een ooghenblick, van tijdbepaling (92) gradueel geworden: volkomen. voetnoot416 volwassen, volwassenen, die naar de oude opvatting gevormd zijn; een belaeghdigh strick, een verraderlijke valstrik-de nadruk heeft beladigh, lastig. voetnoot417-9 Vgl. Hebr. 11:6; zulc ... zulc, voor zover ... zo; hy (het geloof); bevallen, (Gode) behagen. voetnoot421 Zie Matth. 20:16, 22:14; voorts en voorts, steeds meer. voetnoot422-3 Gal. 2:20; anvaeerden, beginnen; zin, geest. margenoot+ LL 4 v. voetnoot426-435 Dit antwoord berust op bijbelplaatsen als Rom. 7:5-Rom. 6:4-Ef. 4:24-Gal. 2:20; dats te zegghen, namelijk; zuldy ghy 432-3 = zulde ghy 435, moet ge. voetnoot439-447 Ook het gebed van Mensche bestaat uit bijbelreferenties: Hoogl. 5:1-1 Joh. 2:1-Luc 17:5-Ps. 39:8-1 Cor 1:31-Rom 8:1-Rom. 8:31. voetnoot440-6 troost, hoop; verwaeren (verwaren), beschermen; dommen veroordelen; en indien, 458 voetnoot447 int gheloove, aangaande, over het geloof; falen, zich vergissen. voetnoot450-1 het zal uw geest uitsluitend bij Christus volkomen vreugde en rust doen vinden. voetnoot452 tvleesch en den luste, de begeerte van het vlees. voetnoot453-4 cost tot u strecken, zich op uzelf kon richten; wtrecken, zich uitstrekken. voetnoot455-6 Zie Rom. 6:13, 19; u leden, subject, ledematen, metonymisch voor de gehele persoon; hem besteden, zich beijveren. voetnoot457 Rom. 13:10. voetnoot458-2 mesgrieven, mishagen; want, omdat; in trooste stellen, moed, hoop, vertrouwen geven; gheneghenthede hebben, geneigd zijn voetnoot463-5 teecken = figuere, symbolisch bewijs; vessemen, vasthechten, zie Rh. Gl.; structuere, bouwsel, hier: betoog; ontwaeren (ontwaren), ontnemen; haest, spoedig. voetnoot467-0 verzekert zijn, veilig zijn; bevestight hebben met, zekerheid bezitten door; groot, belangrijk, heerlijk. [tekstkritische noot]481 vader is u advocaet 482 onverzaet voetnoot472-3 Matth. 12:39 en overeenkomstige plaatsen. voetnoot476-7 dwoordt, Joh. 1:1, 14; in dat leven, in deze Christus, die het leven is, Col. 3:4. voetnoot479-1 tgoddelic wezen, de godheid zelf; u tot een glorye, opdat ge met hem verheerlijkt wordt, Rom. 8:17. voetnoot481 advocaten, hapax; advocaeyt, een dialectische vorm. Is de tekst correct, dan lijkt de betekenis ‘pleitend bewerkt’, maar ws, is de zin bedorven en moet men bijv. lezen Die u nu voor zijnen vader advocaet, verdedigt (suggestie van Zijderveld, L. Ts. 57-1938-blz. 318) of Die voor u nu voor zynen vader advocaet. voetnoot382-4 Rom. 8:35; onversaeyt, onverzadelijk, oneindig. voetnoot485 vervaeren, vrezen. voetnoot486 Ps. 27:3; haercracht, legermacht. voetnoot487-8 (nog) niet; ontbonden, vrij; verzame, vereniging. voetnoot489-0 Naar de bede van Symeon, Luc. 2:29, 30. voetnoot492 Het Spel eindigt met het begin van het Klein Gloria. margenoot+ MM 1.

Vorige Volgende

De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

Edijnghe.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

lied