De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

[p. 243]

Thielt.

Prologhe.
In dit spel zijn vier personagen: Goetwilligh om staerven, Troostelicke allegacye, Des gheests insprake, Pinelicke vreeze.

Goetwilligh om staerven.

1

Eerwaerdighe wyze,

Troostelicke allegacye.

 

Therte u lien goet groet

 

Die hier dus opene der vrueghden vloet doet,

 

Wiens opstel spruut wt de fonteyne claere

5

Der schriftueren. ^1-5

Goetwilligh om staerven.

 

Noyt zulcke reyne mare! ⁶

 

Zouden zy die comparacyen stellen, ⁺

 

Die onze imaginacyen qwellen,

 

Zonder proffijt, ten zou niet ghefondeert zijn. ^7-9

Troostelicke allegacye.

10

Deze vraghe moet van alle gheeert zijn,

 

Zy verdient van elcken prijs trezoorlic ¹¹

 

Naer Horatius;

Goetwilligh om staerven.

 

Want zou es orboorlic

Troostelicke allegacye.

 

Ende zoete, om dat troost sdrucx qwale breict. ^13-4

Goetwilligh om staerven.

15

De doot ons allen met hueren strale steict, ¹⁵

 

Ende an twel staerven my dijncke dat al cleift. ¹⁶

1-5 Begroeting van de gastheren, die in Gent een stroom van vreugde laten vloeien, geïnspireerd door de bijbel als zuivere bron. (met een zinspeling op de naam van de ontvangende kamer); opstel, plan.

6 reyne mare, heerlijk bericht.

+ N 2 v.

7-9 (tot Troostelicke Allegacye): Zouden ze zonder nuttig resultaat deze onderlinge vergelijking (deze wedstrijd) organiseren, die het onze verbeeldingskracht zo moeilijk maakt, dan zou het uitgangspunt (de vraag) verkeerd zijn.

11 van elcken prijs trezoorlic, van ieder de hoogste lof.

13-4 zou, ze; orboorlic, nuttig; zoete, waardevol voor het gemoed; sdrucxs qwale breken, kwellende angst te niet doen,-allende 44.

15 strael, pijl of korte lans van de dood; steken, treffen.

16 naar mijn mening hangt alles af van een zalige dood.

[p. 244]

Troostelicke allegacye.

 

Ooc elcken die hier in tzondigh dal leift

 

Troost van node es, wil hy wel staerven. ^17-8

Goetwilligh om staerven.

 

Dus wijsheyt des vaders, laet ons verwaerven

20

Uwe gracye, die therte devoot zooght.

Troostelicke allegacye.

 

Ons ‘welc den meesten troost es inde doot’ tooght. ^19-1

Hier vertrect Troostelicke Allegacye ende naer pauza comtze weder, ende met haer compt Des Gheests Zonderlinghe Insprake, ende noch een man, ghenaemt Pijnelicke Vreeze.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Pays zy u, broedere.

Troostelicke allegacye.

 

God u ghezonden heift ^22-3

 

Hem, die troost alle goede gronden gheift,

25

Den vertroostere, alder vruechden stake, ^24-5

 

Des stille gheests zonderlijnghe insprake,

 

Die op de Apostolen als gheluck daecte ²⁷

 

Doe hemlien lyden en grooten druck naecte;

 

Paracletus, dats troostere, hy ghenaemt es; ²⁹

30

Der zielen vercoelijnghe hy befaemt es,

 

Die int slaven ruste, vruecht int schreyen biet.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Als Christus van swaerels contreyen schiet,

 

Den troostere te zendene hy beloofde. ^30-3

Troostelicke allegacye.

 

Als Sgheests Zonderlingh Woort blaest de verdoofde,

35

Hy verandert, beroert, ooc duerstraelt, wect

 

Wien anders gheen woort wt menschen ghedaelt trect. ^34-6

17-8 tzondigh dal, de wereld, swaerels contreyen 32,-wijcken 115,-foreest 547; troost, hulp.

19-1 Gebed. Wijsheyt des vaders, alwijze vader, 559; die therte devoot zooght, die de vrome mens koestert, 253.

22-3 Goetwillich is tijdens de pauze biddend op het toneel gebleven; Troostelicke Allegacye stelt hem zijn voornaamste helper voor.

24-5 troost alle goede gronden gheven, welgefundeerd helpen; stake, stam, oorsprong.

27 daken op, neerdalen op; als gheluck, als een zegen.

29 Paracletus, Joh. 14:16.

30-3 Zie Jes. 61:1; vercoelijnghe, lafenis; slaven, moeizaam leven; vruecht int schreyen, ‘die den bescreyers haerre sonden troostet’, Tafel III 268; schiet, scheidde.

34-6 blazen, aanblazen; verdooft, versuft van ellende; wecken, opwekken; anders, overigens.

[p. 245]

 

Int spreken orboort hy zulcke manieren,

 

Dat hem hooren als hy wilt Gods scholieren; ^{37-8 +}

 

Schriftuere ons herte in Gods handen laet. ³⁹

Des gheests zonderlijnghe insprake.

40

Gods ghifte boven smenschen verstanden gaet,

 

Zonder Gods gheest niemant die duerzien can. ^40-1

Troostelicke allegacye.

 

Zal ons den meesten troost moghen gheschien dan,

 

Den meesten troostere ons die zenden moet.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Des meesten troost die sdrucx allenden boet

45

En maken wy niet Gods woordt generalic,

 

Of beloften, of Gods liefde noyalic,

 

Want meest roeren singuliere dijnghen. ^44-7

Troostelicke allegacye.

 

Onzen meesten troost es duer sgheests inbrijnghen

 

Tmeeste betrauwen, dat ons es ghegheven

50

Christus ende al met hem; tblijct gheschreven: ^48-0

 

Zijn eyghen zone heift God niet ghespaert,

 

Maer ons ghegheven, zoo Paulus verclaert,

 

Ende al met hem; wilt niet zuchten, duchten. ^51-3

Pynelicke vreeze.

 

Ommers truert, steint, want slevens vruchten vluchten

55

Van u, ende des rechters iugement vecht ^54-5

 

Ieghen u, ach arm, qwaet, verblent knecht!

 

Wiens hoogheyt ter hemelen binnen minnen,

 

Ia eeren, dienen der zeraphinnen zinnen, ^57-8

 

Hebt ghy vergramt; hoe zult ghy zijn toorne

60

Connen ontlopen?

37-8 zulcke manieren orbooren, zo te werk gaan; als hy wilt, naar zijn wens, duidelijk; Gods scholieren, de kinderen Gods, vgl. Joh. 6:45.

+ N 3 r.

39 Job 12:10.

40-1 zonder, behalve; die = schriftuere 39.

44-7 Des, lees Den; boeten, genezen, 364; den meesten troost maken, als krachtigste hulp beschouwen; generalic, in het algemeen; noyalic, trouw; singuliere dijnghen, persoonlijke zaken; roeren, treffen.

48-0 inbrijnghen, ingeven; betrauwen, vertrouwen; tblijct gheschreven, het staat duidelijk in de bijbel.

51-3 Rom. 8:32.

54-5 ommers, steeds; des rechters iugement, Gods oordeel.

57-8 (hem) wiens; zeraphinnen, de hoogste engelenorde.

[p. 246]

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Troost u, wtvercoorne!

 

Hoe heift u God niet alle dijnck gheschoncken ⁶²

 

Met zynen zone.

Troostelicke allegacye.

 

Zulcke layende voncken

65

Tot Paulus herte dat troostelic woordt zant:

 

Wie magh ons, riep hy, verdommen voort, want

 

Niemandt Gods vercoorne accuseren magh;

 

God rechtvaerdight ons, wie my afkeeren magh

 

Van Christus liefde, honghere of zwaert fel;

70

Wat ic doch lyden magh, God eyst my waert wel

 

Die grotelicx tooght dat hy al voor my es. ^66-1

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Een bewijs, naer Paulus, dit staerck en vry es, ⁺

 

Dats dat God voor my blijft, wiens ghenadighede

 

Christum gheift tot mijnder beradighede

75

Ende al met Christum; dezen troost gheprent was

 

In Paulus. ^72-6

Troostelicke allegacye.

 

Wien de doot, zeght hy, ontrent was

 

Alle daghe; wt dit zoete fruut spruut ^77-8

 

Al dat goet es.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

80

Meerder troost daer wt luut

 

Dat God Christum gaf, dan of ic alleynelic

 

Christus doot allegierde. ^80-2

Troostelicke allegacye.

 

Want certeynelic,

 

By dat God gaf zynen zone wtghelezen,

85

Zijnder twee de meeste ionsten bewezen

 

Daer in schriftueren yewers of ghegloost staet. ^85-6

62 dijnck, dingen.

66-1 Rom. 8:33-35; afkeren, scheiden van; eyst, is het; al, geheel en al.

+ N 3 v

72-6 bewijs, teken; vry, zeker; dats, nl.; beradighede, bijstand; gheprent, ingeprent, vast.

77-8 Rom. 8:36; dit zoete fruut, Christus.

80-2 luden, spreken; allegieren, noemen.

85-6 twee de meeste, de twee grootste; ionste (gunst) blijk van genade; yewers, ergens; glozen of, melding maken van.

[p. 247]

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

De eerste, dat God naer zijns propoosts raet

 

Zonder ons, ia zonder Christus verdienen, ^87-8

 

Heift Iesum ghegheven.

Troostelicke allegacye.

90

Theologienen

 

Zegghen: Gods voortnemen op niemants waerck ziet. ^90-1

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

De dryvuldicheyt deze ghifte staerck biet,

 

Dies God verlost als principael autheur,

 

Christus als verdiendere. ^93-4

Troostelicke allegacye.

95

Gods ionstigh faveur

 

Heift de waerelt, vindic, themwaert ghepayziert ^95-6

 

Duer Christum.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

De tweeste ionste ghepubliert

 

Es, dat Gods zuene hem zelven gaf tydelick. ^98-9

Goetwilligh om staerven.

100

De hooghste dryvuldicheyt danckic belydelick,

 

Die my vander eeuwigheyt Iesum schanck; ^100-1

 

Den middelaere Christus zegh ic ooc danck

 

Duer zijn bitter doot; ^102-3

Troostelicke allegacye.

 

Die remis der zonden ⁺

105

Ende deerste gracye heift ghevonden; ^104-5

 

Maer zo en eyst niet van allen zaken. ¹⁰⁶

87-8 zijns propoosts raet, zijn raadsbesluit; zonder Christus verdienen, dat wil zeggen voor de schepping, zie 101.

90-1 theologien, theoloog; 2 Tim. 1:9; voortnemen, plan; zien op, rekenen met.

93-4 principael autheur, opperste schepper; verdiendere, bewerker.

95-6 2 Cor. 5:19; Gods ionstigh favuer (goedheid), de Heilige Geest (108). vindic, lees ik; payzieren = ten payze brijnghen, 196, 266.

98-9 tweeste, tweede; publieren, verkondigen; tydelick, op het door God bepaalde ogenblik, toen zijn tijd gekomen was, Rom. 5:6-zie 535.

100-1 belydelick, gelovig; vander eeuwigheyt = voor alle tyden 152.

102-3 middelaer, 1 Tim. 2:5; duer, vanwege, voor.

+ N 4 r

104-5 Col. 1:14; remis, vergeving; deerste, als eerste; vinden, verwerven.

106 maar dit geldt niet voor alles.

[p. 248]

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

An gheloove, leetschap wy niet gheraken

 

Duer Christus lyden, maer byder Gods goetheyt, ¹⁰⁸

 

Die ons Iesum ende des gheloofs zoetheyt

110

Niet duer Christum, maer met hem schanc ieughdelic,

 

Dat wy zouden werden slevens vruechdelic

 

Duer Christus verdienste naermaels deelachtigh. ^107-2

Pynelicke vreeze.

 

Christus es ghegheven, tes warachtigh,

 

Maer dat hy uwe es laet blijcken mare. ¹¹⁴

Troostelicke allegacye.

115

Of maer eene in swaerels wijcken ware,

 

Zo vaste houdt u dit woordt ghezworen: ^115-6

 

Iesus es my ghegheven ende gheboren;

 

Wat meshandt u dat andere licht ontfaen ¹¹⁸

 

Vander zonnen?

Des gheests zonderlijnghe insprake.

120

Of op de aerde gaen?

 

Moet u dies lichts of aerden ghebueren min? ¹²¹

Goetwilligh om staerven.

 

Neent, voorwaer!

Troostelicke allegacye.

 

Dat es der schriftueren zin:

 

Ic ben niet huerliedre, maer u God, u heere. ^123-4

Des gheests zonderlijnghe insprake.

125

Al zijnder vele, dijnct nemmermeere

 

Dat God dies te min elcken van ons bemint.

108 Gods goetheyt, de Heilige Geest, Tafel II 22.

107-2 leetschap, berouw; duer, om; ieughdelic, op heerlijke wijze; dat, opdat; tleven vruechdelic, het hemelse leven; naermaels, later.

114 mare, lees nare (var.), nader.

115-6 of, alsof; eene, één mens, 136; vaste houden, veilig bewaren; ghezworen, bezworen; zie Joh. 6:40.

118 meshanden, hinderen, zie Wynoxberghe 92-4.

121 ghebueren + datief, ten deel vallen; dies min, daardoor minder.

123-4 der schriftueren, de bedoeling van het bijbelwoord; Ps. 50:7.

[p. 249]

Troostelicke allegacye.

 

Maer hy es tonswaert zo vriendelick ghezint,

 

Zeght Esayas, als moedere natuerlic

 

Tot hueren kinde, wiens liefde puerelic

130

Hueren kinde qwalicken ontzijncken can. ^127-0

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Gheene moedere zo om haer kint dijncken can

 

Als God om u doet, in wiens ghedochte

 

Ghy oyt gheweist hebt. ¹³³

Troostelicke allegacye.

 

Peynst danne zochte ¹³⁴

135

Dat Christus voor u es in dier maniere

 

Of ghy alleene leifdet, de goedertiere. ⁺

 

Christus heift my bemint, zo Paulus zeght wel, ¹³⁷

 

Ia hem zelven my ghegheven.

Goetwilligh om staerven.

 

Tes recht wel

140

Dat ic love ende dancke hier voren

 

Hem, die om een schaepkin dat ghijnc verloren,

 

Om eenen pennijngh heift verslaeft ghelopen. ^139-2

Pynelicke vreeze.

 

Zotten troost heift u ghelaeft, bedropen,

 

Qwansuus God kiest my, dits tiolytelick schijn; ^143-4

145

Maer waer in mooght ghy hem proffytelic zijn,

 

Dat ghy in God zulcke blijschap nu baert? ^145-6

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

God en heift zijn liefde niet ghetooght tuwaert

 

Om dat ghy hem eerst te minnene verkoost,

 

Maer hy heift u vercooren, dits Paulus troost,

150

Ten love zijnder glorieuzer gracyen. ¹⁵⁰

127-0 Jes. 66:13; natuerlic, van nature; wiens, wier; qualicken, nauwelijks.

133 oyt, steeds, 236, 456.

134 zochte, hartelijk; danne, lees dan hoe (var.).

+ N 4 v.

137 Vgl. Gal. 2:20; wel, duidelijk - de bijbel heeft voor mij.

139-2 tes recht wel dat, er is alle reden voor; Luc. 15:4 en 8; verslaeft lopen, zich moe lopen.

143-4 quansuus, zogenaamd; iolytelic, bekoorlijk.

145-6 mooght, kunt; bliscap baren in, zich verheugen in.

150 in laudem gratiae suae, Ef. 1:6.

[p. 250]

 

Naer tverkiezen der goeder vocacyen

 

Heift hy u bemint voor alle tyden,

 

Ooc Iesum ghegheven ^151-3

Troostelicke allegacye.

 

Naer Davids belyden:

155

Ic ben behouden, want God die wilde my. ^154-5

 

Cleen volc, u lien zal mijn vadere milde vry

 

Trijcke gheven, tes zo zijn beliefte. ^156-7

Figuere.
☞ Hier tooghtmen Iacob als een oudt man te bedde om staerven, met een rolle: Uwe zaligheyt, heere, ick verbeyen zal.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Iacob ghevoelende des doots griefte,

 

Op Christum stelde hy zijn viseyen al:

160

Uwe zaligheyt, heere, ic verbeyen zal. ^158-0

Troostelicke allegacye.

 

Schoonder dan wijn zijn uwe ooghen wack,

 

O Iuda, daer hy naer elcx betoghen sprack

 

Tot Christum die van Iudas tacken daelde. ^161-3

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Ioseph staervende zijn broeders verhaelde

165

Dat God hemlien zoude viziteren. ^164-5

Troostelicke allegacye.

 

Duer tgheloove, naer Paulus studeren,

 

Het medraghen zijnder beenderen gheboot daer. ^166-7

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Christus es den meesten troost inde doot zwaer;

 

Tblijct: elcx ooghe op hem in tdangier daecte. ^{169 +}

Troostelicke allegacye.

170

Doen den Ioden tqwaet tfenynigh vier naecte,

 

Twas voor troost ghestelt de ooghe te slane

 

Op tmotalen serpent, om zo tontgane

 

De beten der brandigher serpenten fel. ^170-3

151-3 goede vocacye, vocatio sua sancta, 2 Tim. 1:9.

154-5 Bijv. Ps. 116; enen willen, iemand genegen zijn.

156-7 Luc. 12:32; milde, goedertieren; vry, zeker; beliefte, welbehagen.

158-0 Gen. 49:18; griefte, smart; viseye, blik, fig. vertrouwen.

161-3 Gen. 49:12; wack, vochtig, levendig; naer elcx betoghen, naar ieders uitleg; van Judas tacken daelde, van Juda afstamde.

164-5 Gen. 50:24; visiteren, bezoeken.

166-7 Hebr. 11:22; studeren, overpeinzen.

169 daken op, zich richten op; dangier, doodsgevaar.

+ O 1 r.

170-3 Num. 21:6-9; voor troost stellen, als hulp geven; brandigh, vurig; tfenynigh, lees fenynigh.

[p. 251]

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Christus was dat serpent. ¹⁷⁴

Troostelicke allegacye.

175

Wilt prenten wel

 

U gheloove op hem, hy es die druc waert. ^175-6

Pynelicke vreeze.

 

Maer hy straft de qwade. ¹⁷⁷

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Gheen ongheluc daert

 

Des qwaets voorleden hem, die es gheplant ^178-9

180

In Christo;

Troostelicke allegacye.

 

Want God zynen zone zandt,

 

U zijn ghegheven Christus dueghden mede,

 

Zijns levens verdienste, rechtvaerdighede,

 

Zijn tranen, bedijnghe, al zijn goet groot,

185

Zynen aerbeyt, tbitter staerven, al zijn bloet root;

 

Deze zijn al der zonden verzoenijnghe. ^181-6

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Heescht ghy hem schult, dits zijn vuldoenijnghe

 

Nu; een druepel bloets ware soffissant pant

 

Voor duzent waerelden (dits tverstant) want ^187-9

190

Vereenight met der goetheyt puere wast. ¹⁹⁰

Troostelicke allegacye.

 

Houdt u doch, broeder, an de schriftuere vast:

 

Met Christo es u alle dijnc gheprezenteert,

174 Joh. 3:14.

175-6 prenten op, vestigen op; gheloove, vertrouwen.

177 Judas 15.

178-9 ongheluc des quaets voorleden, rampzalig lot als gevolg van vroegere zonden; gheplant, zie Ps. 92:14.

181-6 want, omdat; aerbeyt, lijden, 334; 1 Joh. 2:2.

187-9 enen schult heeschen, beroep op iemand doen; pant, zekerheid; dits tverstant, zo moet men dat verstaan.

190 goetheyt lees godtheyt; zie Tafel III 95: ‘Een drope bloits Cristi had ghenoech gheweest voir al die werelt scout, ... overmits dattet Gode verenicht was’.

[p. 252]

 

Dats rechtvaerdigheyt hier, zoo de glose leert,

 

Ooc tleven hier naermaels, daer gheen versijc es.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

195

Al (zeght de gloze) dat boven of ghelijc es

 

Of beneden ons, zijn de qwade ghebroght ^193-6

 

Duer Christum ten payze, wort God niet bedocht

 

Vrienden te behoudene wien Christus dueght

 

Gherechtvaerdight heift? ^196-9

Troostelicke allegacye.

200

Zal zijn zoete iuecht

 

Vrienden ontzegghen de hemelsche zaten, ⁺

 

Daer hy zijn vyanden niet en wilde laten?

 

Tes meer vyanden dan vrienden ontfanghen. ^200-3

Pynelicke vreeze.

 

Ghy mooght wel duchten des doods verstranghen,

205

Ieghen u doen de helsche iaghten claghten. ^204-5

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Wilt gheene ynghelen noch crachten achten,

 

Niemant u doch van Gods liefde scheeden can. ^206-7

Troostelicke allegacye.

 

Inde doot zijnde wilt my God gheleeden dan,

 

Zeght David; eyst cause dat ic duchten moet,

210

Thaercracht der bozer my niet zuchten doet; ^208-0

 

In lyden de goede verhueghen pleghen. ²¹¹

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Meer zijndere met ons dant moghen ieghen,

 

Sprack Helizaeus. ^212-3

193-6 De glose, Glossa Ordinaria bij Rom. 8:32-‘in presenti iusticiam, post vitam eternam, superiora, inferiora, equalia’. (alles wat boven, beneden of gelijk met ons is); versijc, ellende.

196-9 Rom. 5:6-10; bedocht werden, van plan zijn.

+ O 1 v.

200-3 zijn zoete iuecht, Christus; zate, paleis; daer, terwijl; laten, aan hun lot overlaten; tes meer, het zegt meer; ontfanghen, aannemen, 497.

204-5 verstranghen, benauwen; helsche iaghten, helse scharen.

206-7 Rom. 8:38; crachten, virtutes, een van de engelenkoren? Hier waarschijnlijk wezens met bijzondere vermogens, duivels.

208-0 Ps. 48:15; in de dood zijn, gaan sterven; wilt, zal; eyst cause dat, indien; haercracht, legermacht, Ps. 27:3.

211 Matth. 5:12; verheughen pleghen, blij zijn; goede, vromen.

212-3 Helizeus, Elisa, 2 Kon. 6:16; moghen, zullen.

[p. 253]

Troostelicke allegacye.

 

De leden beqwame

215

Alle van dat heligh christen lichame

 

Daer Christus thooft of es, zijn ghemeene, ^214-6

 

Ia al een in Christo groot ende cleene,

 

Zoo een zijn int huwelick man en wijf.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Alle ledekins Christi, ghelooft dit stijf,

220

Zijn uwe; met Christo tgheloove bekent

 

Ghemeenschap der goede. ^219-1

Troostelicke allegacye.

 

Ons ooc prezent

 

Zijn de ynghelen, want: wie den heere dient,

 

Dienen zijn dienaers. ^222-4

Des gheests zonderlijnghe insprake.

225

O vercoren vriendt,

 

Als was voor tvier moeten alle vyanden ²²⁶

 

Tsamen wijcken.

Goetwilligh om staerven.

 

Met opgheheven handen

 

Danckic God, die zijns troost rayen zoet ²²⁹

230

Laett dalen op my.

Pynelicke vreeze.

 

Wat wilt ghy crayen, bloet!

 

Waent ghy dat God om u, aerme slichte, dijnct,

 

Wiens zondigh leven voor zijn aenzichte stijnct? ⁺

 

Ia lieve, heift hy anders te doene niet! ^231-4

Des gheests zonderlijnghe insprake.

235

Perssere des gheests, met uwen sermoene vliet. ²³⁵

 

God es hoghe, nochtans zijn ghenade oyt

 

Was zo, dat hy de cleene versmaedde noyt.

 

Den cleenen, zeght Christus, wort tsecreit ontdect. ²³⁸

214-6 Rom. 12:5; beqwame, doelmatig; christen lichame, christelijke gemeente, Ef. 4:16; ghemeene zijn, een eenheid vormen, Gal. 3:28.

219-1 stijf, vast; bekennen, belijden; goede, vrome, passim.

222-4 Vgl. Ps. 91:11, 12; prezent, nabij.

226 Ps. 68:3; vyant, goddeloze, duivel, 262.

229 raye, straal.

+ O 2 r.

231-4 crayen, beweren; bloet, sukkel; slicht, dwaas; ia lieve, beste man.

235 perssere, kweller (var. Verdrucker); sermoen, praatjes.

238 Matth. 11:25.

[p. 254]

Troostelicke allegacye.

 

God roupse die niet zijn, zeght Paulus, correct;

240

Waer toe hebt ghy Christum en u God verstect? ^239-0

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Waer toe gheift hy therte dat tranen wtlect?

 

Waer toe zijn uwe de sacramenten

 

Die u moghen verzekertheyt in prenten?

 

Want Gods woordt es in tgheloove stake. ^243-4

Goetwilligh om staerven.

245

Dat tot my een ynghele van boven sprake,

 

Op zijn woordt en zoudic niet bet stellen trauwe. ^245-6

Pynelicke vreeze.

 

Vele zijnder nu inder hellen rauwe

 

Beter dan ghy, ia die min mesdeden. ^247-8

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Vele zijnder ooc verdomt beneden

250

Beter dan Saulus, wien men nochtans verleent ziet

 

Kennesse van God, die dander versteent liet:

 

God die hier recht doet, elders gracye tooght. ^250-2

Goetwilligh om staerven.

 

Lof God, die my met consolacye zooght,

 

Die my met Christum penitencye gheift. ²⁵⁴

Des gheests zonderlijnghe insprake.

255

Van drye zaken Ioannes mencye heift

 

Die in daerde Gods liefde bewyzen dy:

 

Den gheest, twatre, bloed. ^255-7

239-0 Matth. 9:13; niet correct, zondig; versteken, afwijzen.

243-4 verzekertheyt, rust; stake, hoofdzaak.

245-6 dat, indien; trauwe stellen op, vertrouwen op; bet, beter, meer.

247-8 der hellen rauwe, de hellepijn; mesdoen, zondigen.

250-2 Rom. 9:18; die = God; versteent, verhard; recht doen, straffen.

254 penitencye gheven, boetedoening opleggen; met Christum, in Christus.

255-7 1 Joh. 5:8; mencye hebben, getuigen;-gheest, ziele 260, water 279, bloet 284; in daerde, op aarde.

[p. 255]

Troostelicke allegacye.

 

Dus veriolyzen wy:

 

Christus den menschen manc, cranc int staerven, vranc schanc ^258-9

260

Zijn helighe ziele.

Goetwilligh om staerven.

 

Dies zy hem danc lanc.

 

Den vyant stranc dwanc zulcke ghifte dierbaer. ²⁶²

Troostelicke allegacye.

 

Die eens voor al maecte tzondigh dangier claer, ²⁶³

 

Als hy zynen gheest inde bitter doot schoot. ⁺

Des gheests zonderlijnghe insprake.

265

Dat Christus voor ons zijn ziele devoot boot,

 

Was daer by Gods thoorne niet bet ghepayziert

 

Dan of wy zondaren waren gheiugiert

 

Den helschen viere, dat wy zouden lyden

 

Zonder wille? ^266-9

Troostelicke allegacye.

270

Maer nu des doots bestryden

 

Was ghewilt van Christo, dies vulcommen blijct

 

Dwaerck onzer zaligheyt. ^270-2

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Boven sommen strijct

 

Zijns levens dienst, maer niet zo profytelic

275

Als Christus doot, vuldoende subgytelic,

 

Zo den laesten pennijngh can betalen schult. ^273-6

Troostelicke allegacye.

 

Wt dezer kisten, broeder, ghy halen zult

 

Betalijnghe van alder zondigher smetten. ^277-8

258-9 veriolyzen wy, laten we ons verheugen; manc, zondig; cranc, zwak; vranc, uit vrije genade of wil.

262 stranc, machtig; dwijnghen, overwinnen.

263 claer maken, een eind maken aan; zondigh dangier, macht der zonde.

+ O 2 v.

266-9 dan of, dan wanneer; iugieren + datief, veroordelen tot; zonder wille, tegen onze wil, vgl. 271; lyden, ondergaan.

270-2 des doots bestryden, de overweldiging door de dood; dwaerck onzer zaligheyt, onze zaligmaking; vulcommen, een feit geworden.

273-6 boven sommen strijct, waardevoller is, dan men zeggen kan; vuldoen, de slotbetaling verrichten; subgytelic, onderdanig, gewillig; zo, zoals.

277-8 kiste, geldkist; van, voor.

[p. 256]

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Ghetughenesse des waters wy ooc zetten,

280

Want Christus voor ons veil tranen weende;

 

Watre zijn zyde naer de doot verleende,

 

Waer by hy ons bewees ooc der minnen vloet. ^280-2

Troostelicke allegacye.

 

Ooc groot bewijs der liefden ghewinnen doet

 

Het waerme bloet Christi, dat alle herten,

285

Naer Paulus, zuvert,

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Ooc bevrijt van smerten

 

Hemlien alle, die daer mede ghezuvert staen. ^285-7

Troostelicke allegacye.

 

Christus bloet den slaenden ynghel waert zaen. ²⁸⁸

 

Zonder bloet, zeght Paulus, noyt was vercreghen

290

Remis der zonden. ^289-0

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

God heift verbandt ghesleghen ²⁹¹

 

Met Abraham duer woorden, ia by eede,

 

Maer gheen verbant swoorts van zulcken bescheede

 

Als tverbant zijns bloets, dat hy heift ghelaten

295

Als staerxste verzekerheyt tonzer baten;

 

Dies tbloet Christi ons het zekerste pant es. ^293-6

⁺

Troostelicke allegacye.

 

Hoogher dan belofte, Paulus verstant es:

 

Zonder doot en moghen niet gheconfirmeirt zijn

 

De testamenten; dus wy ghefondeirt zijn ^297-9

300

Dieper dan Abraham op Christus bloet heet.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Beter es ghifte, zo elc man vroet weet,

 

Met der belofte, dan alleenlic dwoort.

280-2 Luc. 19:41-Joh. 19:34; bewisen, tonen; verleenen, schenken.

285-7 Hebr. 9:14; groot bewijs, overtuigend teken.

288 Zie Ex. 12:12; den slaenden ynghel, de doodsengel.

289-0 Hebr. 9:22; remis, vergeving.

291 verbandt slaen met, een verbond sluiten met.

293-6 (es)van zulcken bescheede, is zo zeker; pant, waarborg.

+ O 3 r.

297-9 verstant, mening, Hebr. 9:16, 17; gheconfirmeirt, rechtsgeldig.

[p. 257]

Troostelicke allegacye.

 

Paulus dusdanighe redene orboort:

 

Was duer tbloet verzekert Moyses testament,

305

Zoo moet ooc tnieuwe. ^303-5

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Gods liefde excellent

 

Heift ons ghegheven de godheyt almachtigh

 

Duer Christum, mensche ende God warachtigh.

 

Es dit al waer, wat magh ghebreken u?

Troostelicke allegacye.

310

Zijn onsloten de bloedighe beken u

 

Des zoons die den vadere zo lievelic was;

 

Smaecte hy de doot die zo grievelic was; ^310-2

 

Badt hy bloedende ghehecht met sdoots banden:

 

Mynen gheest ghevic, vader, in uwen handen, ^313-4

315

Dat es, naer Athanasius, de ghuene ³¹⁵

 

Die een gheest met my zijn; magh zulc eenen zuene

 

Daer yet ontzeyt zijn van zulc eenen vadere

 

Voor zulcke kinderen?

Goetwilligh om staerven.

 

O des troosts beradere,

320

Danck hebt der ghiften, die therte duergloeyt my ^319-0

 

In minnen vierigh.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Vul hopen zo bloeyt vry: ³²²

 

Christus es uwe en alle zijn waercken,

 

Tleven des hoofs daelt neder, zo wy maercken,

325

Tot allen leden met den hoofde verzaemt. ^324-5

Troostelicke allegacye.

 

Christus es der kaercken hooft ongheblaemt, ³²⁶

 

Vanden hoofde olye beneden zijnct.

303-5 dusdanighe redene orboort, redeneert als volgt (volgens 1 Drewes een parenthetische imperatieve zin (?)); testament, verbond, Hebr. 9:15.

310-2 on(t)sloten (var.); bloedighe beken, stromen bloed; lievelic, dierbaar; grievelic, pijnlijk, bitter.

313-4 ghehecht met, gevangen in, Luc. 23:46.

315 Lees voor de ghuene.

319-0 des troosts beradere = Troostelicke Allegacye; ghiften, sing.

322 bloeyen, zich verheugen.

324-5 maercken, verstaan; verzaemt, verenigd.

326 Col. 1:18; ongheblaemt, zuiver.

[p. 258]

 

Christus vervultheyt alle leden schijnct ³²⁸

 

Der gracyen deel, namen ende eeren.

330

Magh een wijf van huer man vercouvreeren? ³³⁰

 

Een gheest zijnze met God, die hem ancleven, ^{331 +}

 

Zo Paulus schrijft.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Zijn verdiensten verheven

 

Zijn uwe aerbeyt, weenen, vasten, doodt,

335

Want noyt hadde hy van zulcke lasten noodt: ^333-5

 

Hoe es hy aerme wiens de tresooren zijn? ³³⁶

Troostelicke allegacye.

 

Wiens waercken zo vele wtvercoren zijn,

 

Wiens waerck cam wt zulcker charitate?

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Christus ontfijnc den gheest zonder mate,

340

Een zijn waerck alle de uwe te boven gaet;

 

Zijn helighede zo hooghe om loven staet,

 

Dat Christus verdienste gheift zelve ruste

 

Dalder helighste. ^339-3

Troostelicke allegacye.

 

Met zalighen luste

345

Zijnght Maria: mynen gheest verblijdt wijt

 

In God mijn behoedere. ^345-6

Des gheestst zonderlijnghe insprake.

 

U iolijt zijt

 

Op God stellende, zo Paulus playsant dede,

 

Die niewers dan int cruce vant vrede; ^347-9

350

Zulcken troost en gheift u niet dijn eyghen bedrijf.

328 vervultheyt, volheid, Col. 1:19.

330 vercouvreeren, een verlies te boven komen.

331 1 Cor. 6:17; ancleven, aanhangen.

+ O 3 v.

333-5 noodt hebben van, onderworpen zijn aan; aerbeyt etc., nevengeschikt aan verdiensten.

336 wiens de tresooren zijn, die alle schatten bezit.

339-3 Joh. 3:34; een zijn waerck, een van zijn werken; zelve(s), zelfs; heligh vroom.

345-6 Luc. 1:47; verblyden, intransitief = reflexief; wijt, adverbium, onuitsprekelijk.

347-9 iolijt, vreugde; playsant, epitheton ornans (WNT); nieuwers, nergens, 1 Cor. 1:18.

[p. 259]

Troostelicke allegacye.

 

Sente Pieter gaf des helighs gheests motijf:

 

Wy hopen duer Iesus Christus gracye

 

Zaligh te zyne; te gheender stacye

 

Moghter yemandt zonder hem zaligh wezen. ^351-4

Des gheests zonderlijnghe insprake.

355

Al waert datter duzent vyanden rezen,

 

Zeght clouckelic Pieters woordt met melodien:

 

Ic gheloove zaligheyt zal my gheschien

 

Duer Iesus gracye diet al doet leven. ^356-8

Troostelicke allegacye.

 

Van de vrome heift sent Ian gheschreven

360

Dat zy wiesschen niet in huerlier bloet de cleerkins,

 

Maer int bloet des lams onnozel en teerkins,

 

In wien de beste ooc den druc boeten moeten. ^360-2

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Vijf conijnghen onder Iesus voeten wroeten: ³⁶³

 

De doot, de waerelt, den vyant Bedarf, ³⁶⁴

365

De zonde en de helle; die voor ons starf

 

Ooc, Christus, opstaende waerde sdoots cracht fel,

 

Zy en grieft ons niet meer. ^366-7

Troostelicke allegacye.

 

Dit Paulus acht wel,

 

Roupende: waer es, o doot, uwen strael gram? ^368-9

Des gheests zonderlijnghe insprake.

370

Ooc wegh es de zonde.

Troostelicke allegacye.

 

Christus loyael nam

 

Al onze zonden die hy op tcruce drough,

351-4 Hand. 15:11; motijf, bedoeling; te gheender stacye, nooit.

356-8 zeght, imperatief; melodie, vreugde.

360-2 Op. 7:14; onnozel, onschuldig; de beste ooc, ook de vroomsten.

363 conijnghen, machten; wroeten, vertreden worden, 1 Cor. 15:25.

364 bedarf, verderver, Exterminans; zie Op. 9:11, 1 Cor. 10:10.

366-7 opstaende, door zijn opstanding; grieven, deren.

368-9 Dit behandelt P. duidelijk (WNT Suppl.); 1 Cor. 15:55.

[p. 260]

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

De waerelt es tondere. ^371-3

Troostelicke allegacye.

 

Een woordt zy ghenough:

375

Als nu es de waerelt van my gheiugiert. ^374-5

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

De vyandt es ooc ghevelt.

Troostelicke allegacye.

 

Sent Ian cryiert:

 

Een ijnghel crachtigh de oude drake bindt.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

De helle es ghewaert. ^377-9

Troostelicke allegacye.

380

Paulus sprake vindt:

 

Die in Christo zijn, magh gheen dijngh verdommen. ^380-1

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Es der menschen hooft zo hooghe gheclommen,

 

Zullen zijn leden int helsch verdriet greynzen? ³⁸³

Troostelicke allegacye.

 

Tteecken der liefden stelt Ian met peynzen:

385

Anxtelic om toordeel de goede ontstelt, quelt

 

Gheen helle, maer, zeght sent Ian, liefde velt, smelt

 

Inde minne des heeren bestryden. ^384-7

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Iesus wilde tbedruct vraukin verblyden

 

Dat als tschaep onder de wolven in pynen stont:

390

Niemandt heift u verwezen, dus mynen mont

 

Zal ooc niet verdommen, wilt onversaeght gaen. ^388-1

371-3 1 Petr. 2:24; loyael, getrouwelijk; tondere, overwonnen, Joh. 16:33.

374-5 Joh. 12:31; iugieren, veroordelen; als nu, nu.

377-9 cryieren, verkondigen; Op. 12:7-13; weren, weerstaan.

380-1 Rom. 8:1, sprake vinden, zeggen.

383 greynzen, met vertrokken gezicht pijn lijden, wenen.

384-7 Ernstig nadenkend noemt Johannes als bewijs van Gods liefde: de hel kwelt de vromen niet met angst voor het oordeel; (maar) wanneer men in Gods liefde blijft, doet deze de aanval van de boze te niet- zie 1 Joh. 4:16-18; smelten, caus.

388-1 Joh. 8:3-11; verwyzen = verdommen; zal (u), var.; in pynen staen, in moeilijkheden verkeren.

[p. 261]

Troostelicke allegacye.

 

De crijsschers, wrougers waren veriaeght zaen,

 

Dat vraukin vant een iuge ghenadigh daer. ^{392-3 +}

Goetwilligh om staerven.

 

Vliedt mede van hier, Vreeze schadigh zwaer, ³⁹⁴

395

Mijn broedere verlosser Troost speciale

 

Es mynen iuge.

Pynelicke vreeze.

 

Tes tijt dat ic verpale,

 

Vulmaecte liefde verdrijft mijn poghernie. ^397-8

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Als ic dijn voorleden leven ooc anzie,

400

Naer Bernardus drye zaken my verclaren

 

Dat Christus uwe blijft tallen iaeren,

 

Want twatre, den gheest ende tbloet mede

 

Zijn in u; het watre, dwelc Pieter dede

 

Zijn zonden afwasschen, wy zien nu meest vloeyt ^403-4

405

Wt uwen ooghen.

Troostelicke allegacye.

 

Daer boven Gods gheests bloeyt

 

In u herte; zo toghen sgheests vruchten voort

 

Liefde, pays, blijschap. ^406-8

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Niemandt u zuchten hoort.

410

Al naect de doot, ic hebbe bevonden u

 

Roupende: waer ick van tvleesch ontbonden nu!

 

Gheen ranceur draeght ghy, maer liefde zoetmondigh ^411-2

 

Gheen ranceur draeght ghy, maer liefde zoetmondigh

 

Tot elcken mensche.

Goetwilligh om staerven.

 

Dies danckic goetgrondigh ⁴¹⁴

415

Den heere, die my zulcke ghiften zent.

392-3 crysscher, schreeuwer; wrougher, aanklager.

+ O 4 v.

394 Vreeze schadigh zwaer = Pynelicke Vreeze; schadigh, schadelijk.

397-8 verpalen, vertrekken; poghernie, inspanning.

403-4 Matth. 26:75; meest, overvloedig.

406-8 Lees gheest; daer boven, bovendien; Gal. 5:22; zo toghen voort, dat tonen openlijk, duidelijk.

411-2 Vgl. Fil. 1:23; rancuer, vijandschap; zoetmondigh, vriendelijk, epitheton ornans.

414 goetgrondigh, hartgrondig.

[p. 262]

Troostelicke allegacye.

 

In u es pays ende blijschap bekent,

 

Iesus es uwen troost in sdoots ghetruer zuer. ^416-7

Goetwilligh om staerven.

 

Mijn betrauwen staet op Iesus faveur puer,

 

Gheen mensche noch ynghel maght my ontvremen. ^418-9

Des gheests zonderlijnghe insprake.

420

Waent ghy dat des waerelts kinderen nemen

 

Zulcken troost op God, als zy maercken bloot

 

De doot voor ooghen? duer tdoncker zwaercken groot

 

Des twyfels zy den moet verloren gheven. ^420-3

Troostelicke allegacye.

 

Als die tonghelucke gheboren sneven,

425

Zulc werden zy die eerst waren wel ghehert. ^{424-5 +}

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Dat u in tnaerste gheen zake en smert,

 

Tooght dat ghy een zijt vande vercoorne vaten. ^426-7

Troostelicke allegacye.

 

Daer naer tbloet, dats wille wt charitaten,

 

Die ooc om staerven ter Gods eere spoort, ^428-9

430

Es u ghegheven om nemmermeer voort

 

Te mesdoene duer vyant of vriendt naer. ^430-1

Goetwilligh om staerven.

 

Zo ghevoele ic my wel gheiugiert claer, ⁴³²

 

Danck zy den heere; tzijn alle zijn ghiften.

416-7 bekent zijn, zijn; sdoots ghetruer zuer, de bittere dood.

418-9 favuer, genade; ontvremen, ontnemen.

420-3 troost nemen op, vertrouwen op; zwaercken des twyfels, benevelende wankelmoedigheid; verloren gheven, opgeven.

424-5 sneven, bevreesd zijn (WNT); wel ghehert, zeer moedig.

+ P 1 r.

426-7 int naerste (nederste), nabij de dood; vercoorne vaten, Hand. 9:15.

428-9 daer naer, vervolgens; dats wille wt charitaten, dat wil zeggen: de door Gods liefde opgewekte wil; spoort, aanspoort.

430-1 mesdoen, zondigen; duer vyant of vrient naer (na, nabijstaand), om wie ook.

432 iugieren, oordelen, behandelen; wel, genadig; claer, in alle opzichten.

[p. 263]

Troostelicke allegacye.

 

Met Christo ghegheven, naer Paulus gheschriften,

435

Om duer Christus te commene ten rijcke;

 

Zo God tzaet gheift, zal hy ooc dier ghelijcke

 

De vruchten, zeght Paulus, gheven dueghdelic:

 

Tzaet es de dueght, de vrucht tleven vruechdelic,

 

Hebben wy het eene, tdander es verbeyt. ^436-9

Des gheests zonderlijnghe insprake.

440

Als een arm kint den rijcken man wel greyt,

 

Zo dat hijt verkiest te brijnghene ten state,

 

Om dat hijt eens opraepte vander strate

 

Hy zalt voort ende voort promoveeren, ^440-3

Troostelicke allegacye.

 

Niet latende voor dat hijt brijnght ter eeren;

445

Hy cuusschet, cleedet, onderwyzen doetet,

 

Want hijt eens opnam in zijn aerve; goetet

 

Noch moyte hy duer hem noch ooc cost spaert. ^444-7

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Want ghy vercoren te zyne verlost waert

 

Duer Christum, zal u God connen ontzegghen

450

Dat noodtzakelic es? zal hy u ontlegghen

 

Tminste, die u tmeeste gheschoncken heift? ^450-1

Troostelicke allegacye.

 

Als Christus den kilck des doots ghedroncken heift ⁴⁵²

 

Minnelic voor dijns zaligheyts verstaercken,

 

Zal hy u niet voortgheven goede waercken,

455

Zoo hy wel zonder pyne of torment magh? ^453-5

436-9 2 Cor. 9:10; de vruchten dueghdelic, frugum iustitiae vestrae; tleven vruechdelic, het hemelse leven; es verbeyt, wordt verwacht.

440-3 wel greyen, goed bevallen; ten state, tot aanzien; voort ende voort, steeds; promoveren, vooruitbrengen.

444-7 niet latende, niets nalatend; cuusschen, wassen; want, omdat, 448; opnemen in zijn aerve, als kind aannemen; goetet = goetheyt, gunst; duer hem, ter wille van hem.

450-1 ontlegghen = ontzegghen.

452 kilck des doots, vgl. Matth. 26:39.

453-5 minnelic, uit liefde; dijns zaligheyts verstaercken, de bevestiging van uw zaligheid; voortgheven, doorgeven; pyne of torment, moeite.

[p. 264]

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Daer in betrauwen oyt themwaert ghewent lagh,

 

Dat hy u ooc van noode es, God es diet weet,

 

Endelicke dueght. ^{456-8 +}

Troostelicke allegacye.

 

God heift ons bereet,

460

Zeght Paulus, goede waercken, dat wy zouden

 

Wandelen daer in. ^459-1

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Wilt u verbouden: ⁴⁶²

 

Als u God toeschicte zaligh te zyne,

 

Schichte u waercken toe, dat ghy ten fyne

465

Duer Christum zoudt leven daer niemant claeght. ^464-5

Troostelicke allegacye.

 

Wie wecte den goeden Esayas? vraeght!

 

Wie heift hem gheropen God naer te gane

 

Dan God? ^466-8

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Tzelve gheift Paulus te verstane:

470

Die hy voorkende heift hy toe ghestiert

 

Zijn zone naer tleven met dueghden verchiert

 

Te werdene ghelijck; voort gheropen heift

 

De toegheschicte. ^470-3

Troostelicke allegacye.

 

Dus vul hopen leift:

475

De gheropene hy rechtvaerdigh naect; ⁴⁷⁵

456-8 Contaminatie: dat u van noode es + dat hy u van noode te ghevene es; God es diet weet, voorwaar; endelicke, tenslotte; dueght, het vermogen om goede werken te doen.

+ P 1 v.

459-1 Ef. 2:10; bereden, voorbereiden.

462 hem verbouden, moed vatten.

464-5 Lees schicte (var.); toe schicken, toebedelen = toe stieren 470; daer niemant claeght, zie Op. 21:4; ten fyne, tenslotte.

466-8 Jes. 50:4; vraeght, vraag het uzelf af; naer gaen, volgen, gehoorzamen.

470-3 Rom. 8:29, 30; voorkennen, van tevoren kennen; naer tleven met dueghden ghechiert, na een leven in gerechtigheid; voort, vervolgens.

475 hij komt tot de geroepene nadat deze rechtvaardig geworden is? De variant heeft maect, wat hier beter past. Luther bestreed deze opvatting.

[p. 265]

 

Teene volght dandere, God ons waerdigh maect

 

Zijns rijcx, want hy eens heift ghesleghen handt ⁴⁷⁷

 

An ons.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Zeght: wie de vercoorne teghen spant,

480

Iesus bemint de zyne tot den hende. ^479-0

 

O beminde, slacht niet de dwaze blende

 

Die Gods verkiezijnghe willen weten

 

By revelacyen.

Goetwilligh om staerven.

 

Gods secreten

485

Te kennene gheen mensche toebehoort; ^481-5

 

Maer zo vaste houdic my an Paulus woordt:

 

Dat my alle dijngh als perseverancye

 

Zalyghende duer Gods ordonnancye

 

Met Christo ghegheven es, als ic betrauwe ^486-9

490

Dat ghy daer staet, wien ic voor my schauwe;

 

Die my anders zeyde, ic verwaten hilde,

 

Mensche of ijnghele, want ic laten wilde

 

Veil eer mijnder ooghen experyencye ^{491-3 +}

 

Dan Gods woordt.

Troostelicke allegacye.

495

Tes sent Ians sentencye:

 

Gods kinderen te werdene hebben zy maght

 

Die Christum ontfanghen. ^495-7

477 handt slaen an, zich bekommeren om.

479-0 Joh. 13:1; teghen spannen, tegenwerken; wie, wie ook.

481-5 de blende van 2 Petrus 1:9, ‘die de reiniging van hun vorige zonden vergeten hebben’ en bij openbaring menen te weten, dat God hen aangenomen heeft; verkiezijnghe, uitverkiezing; revelacye, openbaring. Een aanval tegen ketters, die zich op persoonlijke heilsverzekerdheid beriepen, zoals de dopers. Luther betoogde, dat de mens die Christus in zijn leven toegelaten heeft, al zondigt hij nog zo vaak, toch ook telkens gemeenschap met God ervaart en daaraan de kracht ontleent om vol te houden. Hiertegenover stelt de schrijver, dat de mens Gods geheimen niet kent en dus nooit zeker weet, of hem genade geschonken is. Wel kan hij er door teeckenen (500) enig begrip van krijgen. Zijn toegenomen liefde tot God en de naaste belooft het hem als het ware.

486-9 zo (even) vaste ... als; als perseverancye zalyghende, bij voortduring zaligmakend; ordonnancye, beschikking.

491-3 verwaten houden, verafschuwen; experiencye, waarneming.

+ P 2 r.

495-7 Joh. 1:12.

[p. 266]

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Gods raedt heift cracht,

 

Maer ons onbekent, ten zy manierlick,

500

Dat wy duer teeckenen onfaelgierlick

 

Van dien vasten raedt eenigh verstant smaken

 

Als by beloften. ^498-2

Troostelicke allegacye.

 

Maer vromer pant maken

 

Ghiften dan beloften die ons doen peynsen:

 

Hy heift my zo dicwil zonder veynzen

505

Wel gheholpen, zal hy my nu laten bloot?

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Des kints betrauwen es boven maten groot ^503-6

 

Op zynen vadere, want het heift ghevonden daer

 

Dicwil hulpe.

Troostelicke allegacye.

510

Heift ons God ghezonden naer

 

Christum, ia met hem alle goet bewezen,

 

Hemele, aerde, ijnghelen gheprezen,

 

De zonden verkeert duer zijn goetheyt puere

 

In beterijnghe slevens, ^510-4

Des gheests zonderlijnghe insprake.

515

Telcker huere

 

In als gheholpen, dit een corage sticht

 

Dat hy de ziele die in sdoots qwellage light,

 

Niet laten en zal; zijn trauwe es zonder blame. ^515-8

Troostelicke allegacye.

 

God zeght: ic draghe u in mynen lichame,

520

Ic ben de zelve tot der outheyt vry,

 

Ic hebt zelve ghedaen (neimt hier stoutheyt by)

 

Ic zal u noch voort tallen daghen draghen. ^519-2

498-2 raedt, besluit; Spr. 19:21; maer (es); manierlick, met mate; onfaelgierlick, bijvoeglijk naamwoord, duidelijk; verstant smaken, begrip krijgen.

503-6 vromer pant, sterker zekerheid; zonder veynzen, echt; wel helpen, goed helpen; bloot, zonder hulp.

510-4 bewisen, schenken; gheprezen, zalig, epitheton ornans (WNT); de zonden verkeert in beterijnghe slevens, veranderd in hervorming van ons leven.

515-8 als, alles; een corage stichten, verwachting wekken; sdoots qwellage, doodssmart; laten, in de steek laten; blame, smet.

519-2 1 Petr. 2:24; de zelve, dezelfde; Hebr. 13:8 tot der outheyt, van de eeuwigheid af, a saeculo, Ps. 93:2; neimt hier stoutheyt by, vat hierdoor moed; noch voort, ook verder nog.

[p. 267]

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Ic doett, voor my wilt af vaghen tclaghen, ⁵²³

 

Ic ben de eerste, ooc ben ic de leste; ⁵²⁴

525

Zeght Paulus: die in ons begonste tbeste,

 

Tot den daghe Christi zal hijt vulbrijnghen. ^525-6

Figuere. ^Figuren.
☞ Hier tooght Simeon Iesum in zijn aermen, met een rolle: Nu ontslaet ghy, heere, uwen dienaere, naer u woordt in payze, want mijn ooghen hebben uwezaligheytghezien. Voor den toogh:
Symeon was verbeydende troost van Israel, den helighen gheest was in hem, hy ontfijnc Iesum in zijn aermen ende ghebenedijdde God. Luce. 2.
Voort tooghtmen Iesum ant cruce, ende den rechten moordenare, met een rolle: Noch heden wert ghy met my in tparadijs.
Voor den toogh: Comt alle tot my die waerct ende verladen zijt, ende ic zal etc.
Voort tooghtmen Stephanum daermen steent, met een rolle: Heere Iesus ontfanct mynen gheest.
Boven hem: Hy zagh de glorye Gods, ende den zone des menschen staende ter rechterhant Gods.
Voor den toogh: Stephanus opwaert ziende, zal Iesum zien staen ter rechter hant zijns vaders.

⁺

Troostelicke allegacye.

 

Dus gheift God met Christo alle dijnghen,

 

Met Christo eyst bereedt, comt ter feeste. ⁵²⁸

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Symeon zagh duer tbewijs vanden gheeste

530

Iesum, Israels consolacye. ^529-0

Troostelicke allegacye.

 

Iesus blijct troost, naer onze fondacye,

 

Vanden gheeste ghetooght den Israelijt,

 

Als hy afdoen wilde slichaems habijt

 

Om de waerelt te ontgane blydelijc. ^531-4

Des gheests zonderlijnghe insprake.

535

U belieft my nu te ontslane tydelic,

 

Want mijn ooghen hebben de zaligheyt gheschaut,

 

Sprac hy, dies starf hy blyde. ^535-7

Troostelicke allegacye.

 

O ooghen, daut ⁵³⁸

 

Tranen van vrueghden! ziet hem wt wien troost spruut,

540

Die des mordenaers druc ooc heift ghehoost wt, ⁵⁴⁰

 

Op wien ooc Stephanus in tstaervens noot ziet

 

Als den meesten troost.

Des gheests zonderlijnghe insprake.

 

Want hy inde doot biet

 

Troost den zondare, troost den goeden man. ⁵⁴⁴

523 doett, doe het, zal het doen, vgl. 1 Thess. 5:24; afvaghen, wegdoen. Op. 1:11.

524 Op. 1:11.

525-6 Fil. 1:6; zeght Paulus, inversie; ook Loo 235; dagh Christi, oordeelsdag, Matth. 25:31.

Figuren. a 1 Luc. 2:29, 30; a 2 Luc. 2:25, 28; b 1 Luc. 23:43; b 2 Matth. 11:28; c 1 Hand. 7:59; c 2 Hand. 7:55; c 3 Hand. 7:56. b1 recht, rechter; b2 waercken, tobben, zwoegen; c3 daermen steent, terwijl men hem stenigt.

+ P 2 v.

528 bereedt, klaar; zie Op. 19:9, Matth. 22:2.

529-0 Luc. 2:55; bewijs, onderrichting.

531-4 fondacye, vaste overtuiging; vanden gheeste, door de Heilige Geest; den Israelijt, Symeon; als, toen; slichaems habijt afdoen, sterven.

535-7 belieft, believe het; tydelic, nu mijn tijd gekomen is, zie 99.

538 (tranen) dauwen, doen neerdalen, wenen.

540 den druc wthozen, de smart wegnemen.

544 den goeden man, de vrome mens.

[p. 268]

Troostelicke allegacye.

545

Origenes zeght: niemant bemoeden can

 

Zonder Iesum, den troost int staervens tempeest,

 

Payzelic te latene swaerelts foreest. ^545-7

Goetwilligh om staerven.

 

Troostelic zoetdom, in uwe handen vaet

 

Ziele, lichame, en wilt doch bewaren my;

550

Die ghy eens opnaemt niet in schaden laet. ^548-0

Troostelicke allegacye.

 

Vulcomt u opstel zonder sparen ghy.

Goetwilligh om staerven.

 

Brijnght totten hende hulpigh verclaren by. ^551-2

 

Mynen troost, tvroomste betrauwen int sneven es: ⁵⁵³

 

Dat my met Christo alle dijnck ghegheven es. ^548-554

Des gheests zonderlijnghe insprake.

555

Dat wy ons dus met herten milde moyen,

 

Neemt wel, ghy heeren diemen excellent kent. ^555-6

Troostelicke allegacye.

 

By ons Thieltenaers die int wilde bloyen

 

Voor prijs ghedaen, dit spel present hent. ^557-8

Des gheests zonderlijnghe insprake.

559

Gods wijsheyt regiere de maeght van Ghendt gent. ^{559 +}

Finis.

545-7 bemoeden, vermoeden, verwachten; tempeest, storm, omschrijvend gebruikt, vgl. Thienen 226, Audenaerde 435; payzelic, in vrede, gerust.

548-0 Troostelic Zoetdom, Vertroostende Goedetierenheid; schade, lees schande (rijm), ellende.

551-2 vulcommen, voltooien; opstel, plan; sparen, dralen; by brenghen, geven; hulpigh verclaren, een uitleg die de toeschouwers steun biedt-552 gesproken door Des Gheests zonderlijnge Insprake.

553 vroom, sterk; sneven, sterven.

548-554 Conclusie. N.B. Ook 552 wordt door Troostelicke Allegacye gezegd.

555-6 hem moyen, zijn best doen; met herten milde, uit liefde; wel nemen, waarderen.

557-8 by ons voor prijs ghedaen, door ons om prijs gespeeld; die int wilde bloyen, zie de zinspreuk van Thielt; henden, eindigen.

559 gent, edel.

+ P 3 r.

114 nare

134 dan hoe

184 bedinghen
187 Eyscht

235 Verdrucker

240 versteect
244 denstake

291 heeft verbondt

324 hoofts

364 De 4 -editie en de 8's hebben bedarf, zonder aanhalingstekens of hoofdletter

391 Sal u ooc

452 kelc

464 Schict u ooc 475 rechtveerdich maect

552 eynde
558 ent