De Gemeenschap. Jaargang 11

[p. 43]

Ir. S. van Ravesteijn
Toespraak bij de opening eener tentoonstelling te 's-Gravenhage op 12 Januari 1935, van werken van Suzanne en Joep Nicolas

Wanneer, op dit oogenblik, het werk van een beeldhouwer en dat van een schilder, worden ingeleid door een architect, dan gevoelt deze zich als het schuchtere en eenvoudige madeliefje - dat temidden der eeuwige hem omringende natuur - de onpersoonlijke voorbode pleegt te zijn van de komst van den zomer. Dit samengaan en ook de aard van het werk beider kunstenaars toch, wijzen er op, dat het harde en barre klimaat, dat zoovele jaren op zoo merkwaardige wijze in het land der beeldende kunsten heeft geheerscht, ten einde spoedt en wij wederom, op de door alle eeuwen heen gebruikelijke wijze, ons mogen gaan verkwikken aan de natuurlijke vreugde in een vanzelfsprekende levenswarme kunst. Op haar rijk, veelvoudig geaard gebied, ziet men allerwegen de verstarring wijken, ervaart men een nieuw en diep wantrouwen in het experiment, eischt en ontdekt men opnieuw de niet tijdelijke onvergankelijke waarden, die wij in de verstreken 40 jaren gemeend hebben ongestraft te kunnen ontberen.

Eerst in de laatste tijden zijn wij tot dit besef gekomen. De architectuur, die zich als hare laatste perioden van hecht wortelen in een algemeen verbreide cultuur, zich slechts kan herinneren die van het neo-classicisme - de ten onrechte veel gesmade! - en die van Cuypers, vertoont de neiging hare sindsdien aan zwerftochten bestede jaren af te sluiten. Die zwerftochten, slechts af en toe onderbroken door een tijdelijk zich vestigen, hebben weliswaar hare krachten gestaald, haar inventievermogen ontwikkeld, doch als bij elk nomadenleven werd haar smaak verruwd, werd haar leven te primitief ingesteld, werd haar aandacht te zeer gewijd aan de slachtwijze van het vee in plaats van aan de versiering van het heft van het slachtmes. Zij vergat de samenleving, die doortrokken is van cultuur, zij vergat, dat cultuur gevormd wordt ook uit onuitroeibare behoeften, die daarin veredeld zich weerspiegelen, zij vergat de sierlijke gebogen lijn. Te denken, dat het natuurlijke het primitieve is, is de groote fout, waaraan wij ons schuldig maakten.

Is het te verklaren, dat destijds die beeldenstorm plaats vond? Ik meen hierop bevestigend te moeten antwoorden. Zij ontstond door den natuurlijken en gerechtvaardigden drang der toen nieuw

[p. 44]

naar voren komende en tot macht gerakende ongeletterde klasse om zich te doen gelden en zich te uiten. Voor háár en voor de door haar veranderde samenleving was de toenmalige cultuur vreemd en zij werd daarom volledig afgesneden. Geen geleidelijke overgang, maar inderdaad een abrupte revolutie, die veel vernielde, veel opruimde, maar die te lang talmde met het ontdekken van nieuwe, belangwekkende doeleinden, en daarom ook geen nieuwen, eerbiedwaardigen stijl heeft kunnen geven, die steunde op de vele, maar niet onbeperkt vele bronnen, die het menschelijk leven den kunstenaar biedt.

Dat in dit woestijnleven, bij het zich verwijderen van die warme bronnen, de architectuur schade leed, behoeft geen twijfel; dat zij door haar afzijdigheid ook een deel der schilderkunst, die zij niet kon ontberen, aan het reëele leven trachtte te onttrekken, is begrijpelijk, doch daarom niet minder verkeerd en daarom niet minder een ongekend feit in de annalen der schilderkunst. Er moet zeker groote nadruk op gelegd worden, dat die nimmer te voren waargenomen drang tot splitsing der schilderkunst in een gebonden en een ongebonden deel, slechts getuigde van den onjuisten zin, van de verscheurdheid en van de verstarde armoede van het afgeloopen tijdperk.

De architectuur, in de tijden van bloei, heeft altijd uitsluitend, soms sterk, soms minder sterk naar gelang harer geaardheid, gevraagd naar schilders! Waren Raffaël, Titiaan, Correggio, Tiepolo, Rubens niet volledig schilders, die hunne gaven putten uit het volle leven en dit beurtelings begiftigden met hunne werken, zoowel op het linnen als op de muur - zonder etiket, maar wel met helder begrip voor de eischen van elk dezer handelingen! Waren zij zich soms bewust van dat heillooze begrip: monumentaliteit, die men tot kortgeleden door bepaalde regelen meende bewust te kunnen bereiken, doch die inderdaad uiterst zelden en dan zeker ongemerkt verschijnt en eerst later, als een gave Gods, wordt ontdekt en aangemerkt? En ook - waren in het tijdperk, dat offerde aan dien waan, de weinigen, die werk van blijvende waarde ons gaven, als Toorop en van Konijnenburg niet - tout court - schilders!

Zijn onze oogen niet te zeer opnieuw geopend voor de volledige schoonheid van het afwisselende en bewogen golvend landschap van het menschelijk leven, dan dat wij in haar spiegel, de kunst, slechts genoegen zouden blijven nemen met het geometrische, spichtige lijnenspel, ja, nog erger, deze schuwe, moeizame en dorre uitingen aanwijzen als het eenige en ware kenmerk eener gemeenschapskunst?

Ook deze mistige nevels zijn door een frisschen wind van juister

[p. 45]

inzicht verdreven; wij erkennen dat de genoemde dwalingen voortaan slechts behooren tot het domein der Beckmessers, die nauwelijks gehoor meer vinden. Dat de beeldende kunst voortaan zal spreken uit boeiender diepten, in vertrouwder en rijker vormentaal; dat de schilderkunst, de architectuur en de kunstzinnige technieken, die haar omringen, op vloeiender, natuurlijker en meer ongedwongen wijze zullen samengaan.

En dan flitst even voor ons oog dat wonderbaarlijke tijdperk, dat paradijs, toen de architect zijn geniale ruimten als een goddelijke vlam deed branden en zijn hand en die van den schilder en van den beeldhouwer in het bouwwerk nauwelijks afzonderlijk waren te herkennen. Die tijd, waarvan het begrip hier te lande ontstellend volledig is verdwenen als van geen andere, kan ons leeren, wat wij hebben ontbeerd, en ook, wat wij kunnen gaan verwachten.

Natuurlijk in een andere verschijning - want de vorm keert nooit terug - maar wèl, naar wij hopen, met denzelfden overvloed, natuurlijkheid en harmonie als destijds.

Dat vele teekenen gelukkig in die richting wijzen, behoef ik niet te betoogen; dat wij ons hier bevinden temidden van werken, die dezen levensrijkdom aankondigen, nog veel minder. Daarom zijt Gij, Suzanne Nicolas ons een zeer welkom en gracieus Groot-Nederlandsche en Gij, Joep Nicolas een even welkom, levenskrachtig landgenoot!

Ik verklaar hierbij uw beider tentoonstelling geopend.

(Vignet Leo Gestel)