De Gemeenschap. Jaargang 10

[p. 733]

Hagel

Arische naturwissenschaft.

Wat is er objectiever, zou men zeggen, dan de exacte wetenschappen; wat is er minder afhankelijk van vertroebeling door den individueelen of nationalen hartstocht? Toch vernemen wij tegenwoordig, dat er een Arische wiskunde bestaat, die onder meer hoedanigheden deze vertoonen zou: ‘heroscher’ te zijn dan de wiskunde van Joden of Romanen!

De heer Dr. Wagner bekleedt in het Derde Rijk de zonderlinge functie van ‘Führer der N.S. Aerzteschaft’ zoodat ook de medische wetenschap voortaan aan een dictatuur is onderworpen en het leider-principe als grondslag harer werkzaamheden erkent. In deze nieuwe functie opende de heer Dr. Wagner op 16 September j.l. te Hannover het groote Duitsche Congres van Heelmeesters met een rede, waarin hij letterlijk beweerde, dat de kunst van Aesculapus ‘als erste Voraussetzung nationalsozialistische Weltanschauung forderte’. Het nationaal-socialisme is dus voortaan het eerste postulaat der exacte wetenschap! Gelukkig was de aanwezige professor Dr. C. Bosch uit Berlijn zoo verstandig, in een wetenschappelijke redevoering er terloops op te wijzen, dat de natuurwetenschappen geen andere taak hebben dan haar universeel doel na te streven, onafhankelijk van plaats of tijd. Wellicht moeten wij dezen professor voortaan onder de staatsgevaarlijke kankeraars rekenen?

D.

‘Jan publiek’.

Mr. Hendrik Scholte opende het Septembernummer van ‘Filmliga’ met een beschouwing over ‘Jan Publiek’ en concludeert dan met de dubbelzinnigheid, die in dit oorspronkelijk avantgarde-tijdschrift zéér bevreemdend aandoet, dat men Jan Publiek wel niet naar de oogen moet kijken, maar toch rekening met Hem te houden heeft: ‘Een tijdschrift als ‘Filmliga’ loopt geen hersenschimmen na. Maar het wil persoonlijk en direct het publiek aanspreken, met zijn voornaam, en op den man af vragen: ‘Jan, wat denk jij ervan?’ Het standpunt, hier verdedigd, lijkt even verstandig als het in werkelijkheid gevaarlijk is. Na jaren van strijd voor het goede, beleven wij alom tolerantie jegens het middelmatige. Niet wat het beste is, wordt nog nagestreefd, maar wat men onder gegeven omstandigheden eenigermate aanvaardbaar acht wordt onder berusting binnengehaald, soms ook nog toegejuicht.

De kunstcritiek ontaardt op die manier in een ‘kunst van het bereikbare’, waarbij door het opportunisme wordt overgenomen wat de wezenlijke taak is van het idealisme.

D.

Van Deyssel

Bij de receptie en het feestdiner ter gelegenheid van den zeventigsten verjaardag van Lodewijk van Deyssel was geen enkel vertegenwoordiger der katholieke Nederlandsche letterkunde aanwezig. Dit gemis is opgemerkt. Noch de dichter Eduard Brom, een oud vriend van K.J.L. Alberdingk Thijm, noch de heer Albert Kuyle, die zich bij het secretariaat van het huldigingscomité had aangemeld als feestredenaar om den ‘grootmeester van den rancune-

[p. 734]

loozen toorn’ te huldigen, noch de katholieke secretaris der Commissie voor Schoone Letteren, waarvan de heer Thijm de voorzitter is, woonden de feestelijkheid bij. Alle drie hadden zich per telegram verontschuldigd en den jubilaris hun gelukwenschen aangeboden. Toch kwam ons ter oore, dat de opzienbarende afwezigheid van katholieke schrijvers bij de feestelijkheden door sommigen beschouwd werd als een manifestatie, door anderen werd toegeschreven aan de slechte onderlinge verstandhouding tusschen Roomsche auteurs. De eene zoowel als de andere veronderstelling is volkomen onjuist. Door onbeheerschbare omstandigheden, niet door eenig opzet, ontbraken de katholieke letterkundigen. Merkwaardig is echter, dat bij deze feestelijke gelegenheid een nieuw katholiek schrijver zijn intrede deed in de belangstelling van het lezende publiek, n.l. de secretaris van het huldigingscomité, de heer A. van Tetering, die onder schuilnaam A. den Doolder eene zeer goed uitgegeven, doch volstrekt onbenullig geschreven brochure over Lodewijk van Deyssel het licht deed zien bij Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. Weliswaar openbaart dit boekje zoomin eenige geloofsovertuiging van den auteur als het eenig talent zou openbaren, maar het feit is opmerkelijk en trok de aandacht. Toch was deze brochure geen eersteling, zooals de meeste bladen veronderstelden. Men heeft ons opmerkzaam gemaakt op een vorige, eveneens onbeduidende publicatie van denzelfden schrijver, en wel een blijspel, verschenen in het fonds van Gerard Nielen. Op de ongunstige recensies, die het Van Deyssel-boekje kreeg in de katholieke kranten, speciaal in De Maasbode en De Tijd, werd onhandig gereageerd door een of ander scribent in de Nieuwe Haarlemsche Courant onder verwijzing naar wat vriendelijke woordjes van Willem Kloos, Lodewijk van Deyssel en Emmanuel de Bom. Men kan dit laffe stukje tegen-critiek, dat niet eens openhartig voor zijn sauveerende bedoeling uitkwam, onbesproken laten, wanneer men zich afvraagt, of de secretaris van het geïmproviseerde huldigings-comité wel oirbaar handelde door deze gelegenheid te misbruiken voor het uitgeven van een mal en kinderachtig opstelletje van zijn eigen hand. De oudste kritieken van Lodewijk van Deyssel, die n.l. welke hij in de jaren 1881 en volgende publiceerde in de Dietsche Warande van zijn vader, bleven nog ongebundeld. Ze zijn toch lang niet zonder charme en wanneer zij bij elkander werden afgedrukt, zouden ze niet alleen de beteekenis hebben van jeugdwerk, dat de vereerders van den meester aantrekt, maar bovendien zouden zij een beteren kijk geven op den ontwikkelingsgang van Lodewijk van Deyssel, dan de meeste beoordeelaars van diens werk, en speciaal de heer A. den Doolder, aan den dag legden. Hier is een mooie gelegenheid verzuimd, en een slechte kans uitgebuit. De heer Van Tetering heeft in plaats van Lodewijk van Deyssel alleen zichzelven meer bekend gemaakt, niet tot zijn voordeel.

D.

Cultuurbescherming

In Bouwen, het tijdschrift voor katholieke cultuur, komt in de rubriek Steenen en Puin, de heer Albert C.A. Voortman aan het woord, die in een stukje ‘De tragiek van het geweten’ op zeer luidruchtige wijze zijn gekweld

[p. 735]

gemoed tracht te bevrijden van de obsessie, die het te lijden heeft door de slechtheid der menschen, in het bijzonder door het beroerdste, zooals hij het noemt, wat de tegenwoordige menschheid aankleeft - ‘en’, voegt hij eraan toe, naar alle waarschijnlijkheid de vroegere volken dito, maar niet zoo geraffineerd en invuil als de hedendaagsche dat kunnen!’ - het beroerdste, dat is de kunst om het geweten op de smerigste manier te verdraaien en te verstikken. Hòè de menschen dat precies doen omschrijft de heer Voortman vrij abstract, hij verduidelijkt het later alleen met de nadere bepaling: ‘op moreel gebied natuurlijk’. Des te concreter echter is hij in zijn volstrekte vonnis van deze menschen, Hij heeft er nòch een natuurlijk nòch een christelijk medelijden mee. Enkel en alleen naar de dierlijkheid van de door hen principieel toegepaste levensuitbuiting gekeken - zoo zegt hij - zijn het zonder meer schòften. Het ligt voor de hand, dat deze schoften, die er zulk een aartsruim geweten op nahouden, dat zij verstikten, van dezelfde laksheid doordeesemd zijn in hun daden. Ze redeneeren steeds hetzelfde. En uit het lang niet misse proza van den heer Albert C.A. Voortman vernemen wij dan dit fraais:

‘En zoo lullen me al die halfgare kletsmieters tot in het oneindige door ...

Afgescheiden van de grootsprakerige opgewondenheid van het geheele standje, waartoe dit over de slechtheid der wereld toornende verontwaardigingsproza zich overschreeuwt, rijst de vraag of men de katholieke cultuur beschermt door haar te verdedigen met een terminologie die juist een verschijnsel is van de verwildering en de demoralisatie, welke men zoozeer bestrijdt. De katholieke cultuur is onder meer zeker een zaak van goeden smaak, waartegen een proza als dit op de grofste wijze zondigt. En zeker begint men met blijk te geven weinig doordrongen te zijn van datgene wat men verdedigt als men het doet op een wijze, die voor het verdedigde zelf feitelijk een veroordeelenswaardige beleediging is.

De zoo klaarblijkelijk zichzelf opzweepende opwinding is moeilijk in te toomen. Toch is men geneigd te vermanen: kom, kom, beste jongen, een beetje kalmer en netter voortaan.

C.

Brand te Hilversum

De ontzettende brand in het R.K. Vereenigings-gebouw te Hilversum tijdens de voorstelling van een missiefilm door Pater Buys vindt zijn oorzaak in een serie slordigheden, waarvoor geen verontschuldiging, hoogstens een verklaring is aan te voeren. Dit soort onbedachtzaamheden is namelijk frequent en heeft volstrekt niets uit te staan met de godsdienstige of politieke opvattingen der onbedachtzamen. Wat in het R.K. Vereenigingsgebouw te Hilversum geschiedde, had ook gebeurd kunnen zijn in het patronaat van een willekeurige Noordbrabantsche gemeente, en even goed in het eerste het beste vergaderlokaal der A.J.C. ten platten lande.

Smakeloos was het dan ook van de ‘Volk’-redactie, geschrijf te dulden onder den titel: ‘Brand bij de Roomschen’ en drukte te maken, alsof het in de Vijf Geboden der Heilige Kerk stond, dat speciaal de katholieken on-

[p. 736]

achtzaam moeten omspringen met de maatregelen ter openbare veiligheid. Smakeloos was het evenzeer, dat de Roomsche bladen nu den ongelukkigen Pater Buys en de beheerders der vereenigingszaal gingen goedpraten en de schuld op de politie gingen schuiven, die dan maar had moeten controleeren! Alsof men buiten contrôle kan doen wat men begeert!

Wanneer het ellendige geval andersom had gelegen en zulk een brand was uitgebroken in een vergaderlokaal der S.D.A.P., waar men ook wel eens propagandistische films draait, zou de polemiek andersom zijn geweest. Dan hadden de Roomschen ‘moord en brand’ geschreeuwd en de rooien de schuld afgeschoven op den eersten den besten politie-agent of rijksveldwachter, die maar had moeten zorgen voor de veiligheid.

De brand te Hilversum was een verschrikkelijke waarschuwing, maar die volstrekt niets met den godsdienst of de politiek te maken heeft. Laat men samenwerken om de voorzichtigheid te betrachten inplaats van leedvermaak te betuigen, wanneer een ongeval den politieken tegenstander overkomt!

D.