De Gemeenschap. Jaargang 10

[p. 653]

Hagel

Niet bluffen!

Den laatsten tijd stijgt het zelfbewustzijn onzen geloofsgenooten soms wat te hoog naar het hoofd en zoo ontstaat er een zekere verblinding, die zich wreken zal. Laat mij een tweetal willekeurige voorbeelden noemen.

In ‘De Maasbode’ schrijft C. de G. artikelen over André Maurois. Het zijn beslist goede artikelen, voorbeelden van vlotte, pittige, daarbij deskundige journalistiek. Terloops vermeldt hij, dat Maurois als ideaal had, filosoof te worden. En dan zegt hij: ‘Maurois is niet van nature een filosoof, als een Maritain of een Bergson’.

Kijk, hier worden de verhoudingen geschonden. Noemt men den uitstekenden docent Maritain al eens in één adem met zijn oud-leeraar, den oorspronkelijken filosoof Bergson, dan laat men Bergson toch zeker niet bij Maritain achteraf komen, Hier gaf een zekere ‘Roomsche bluf’ de volgorde aan.

In ‘HetSchild’ betreurtR. dat Masefield eenige jaren geleden poet laureate werd en niet de bekeerling Noyes. Hij spreekt zelfs van den veel minder beteekenenden Masefield. De beide dichters, ofschoon moeilijk vergelijkbaar, hebben hoedanigheden, die hun verkiezing tot poet laureate zouden wettigen, maar John Masefield is zeker niet de mindere van Alfred Noyes. Alleen is hij Roomsch-Katholiek en is Masefield dit niet.

Deze twee voorbeelden kunnen volstaan. Ze zijn niet ergerlijk, ze behooren echter waarschuwend te zijn. Wij kwetsen onze godsdienstige overtuiging absoluut niet door te erkennen, dat Bergson een grooter wijsgeerig genie is dan Maritain en dat Noyes in verschillende opzichten onderdoet voor Masefield. Het katholiek geloof garandeert niet het grootste talent. Wij handelen in strijd met de waarheidsliefde als wij dit trachten te ontkennen. Ook zonder bluf kunnen wij goede sier maken, en het staat ons beter!

D.

Cinemapapisme

Het verbaast herhaaldelijk, hoe eenige kapelaans zoo'n hoogen toon aanslaan in de filmkritiek. Men zou zeggen, dat naar hun meening alleen de geestelijkheid begaafd is met moreel en artistiek besef. Zoo is het nochtans niet. Kritiek, op welk verschijnsel ook, eischt inzicht, smaak en ervaring. Daar was een tijd, dat men dit niet begreep en de letterkundige kritiek beoefende als ware zij een aanhangsel der moraaltheologie. Vondel heette toen verwerpelijk en men liet Thijm praten, wanneer hij den dichter verdedigde. Hetzelfde gold voor de tooneelkritiek. Onder den schouwburg brandde de hel, en, Sint Alfonsus de Liguori hebbende, meende men buiten Molière te kunnen. Het was alles heel moralistisch en heel onbeschaafd, omdat het werd voortgebracht door uiterst oppassende lieden, die alleen bij vergissing binnenkwamen in de tooneelzaal. De moreele filmkritiek, wier goed recht niemand ontkent, kan gehandhaafd blijven en mooie resultaten opleveren, ook al wordt ze uitgebracht door geoefende leeken met verantwoordelijkheidsgevoel. Het kapelaanschap is noch een voorwaarde tot de filmbeoordeeling, noch een verzekering harer betrouwbaarheid. En een zekere bescheidenheid

[p. 654]

tegenover de kunst, tegenover iedere kunst, staat niemand slecht. Laat men niet doen, of men tot de uiterste schuilhoeken van de zedelijke wereld kan doordringen, wanneer men slechts een tractaat ‘de sexto et nono praecepto’ medevoert als reisgids. Daar zijn meer geheimen in de ziel en op de aarde dan er staan opgeteekend in het handboek: om deze mysteries te doorgronden moet men begaafd zijn met talenten, die door de genade weliswaar geadeld worden, maar die men mist als de natuur ze niet gaf. Men wake tegen cinema-papisme. Het zou meer schaden dan het baten kan.

D.

Derderijks-cultuur

Het moet een buitengewone gewaarwording zijn, Hitler te hooren spreken. De barsche toon, dien hij gewoonlijk voert, zou niemand overtuigen, ware hij niet begaafd met redenaarshoedanigheden, zoo niet van edel gehalte, dan toch van aangrijpende kracht. Als spreker is hij opgeklommen van verversknecht tot rijkskanselier, dank zij den mogelijkheden, die de democratische staatsinstelling heeft opengesteld voor talentrijken en Strebers. Zijn dictatuur is nog in hoofdzaak een dictatuur van de oratorische phrase. Nooit heeft een autonoom regeerder zooveel gepraat als deze man met het matte uiterlijk van een vermoeiden knecht en het brandende innerlijk van een propagandist, die ergens ‘tegen’ is.

In de oppositie was Adolf Hitler de Pruisisch-radicale bestrijder van ‘het systeem’, een redenaar zonder gevoel voor nuances, met weinig humor, veel slagzinnen en altijd een verpletterende peroratie. Een man, die iets wègpraatte.

Thans is hij niet meer in de oppositie, en dit is een nadeel voor zijn ‘verpletterende’ welsprekendheid. Wat hij te Neurenberg vertelde over de cultuur en kunst van het Derde Rijk, was echter oratorisch in elkander gezet als een echte oppositie-rede. Hier ligt de overtuigingskracht van dezen redenaar. Hij heeft een manier van bestrijden, die makkelijk vat vindt op het Duitsche gemoed. Zijn propaganda voor zichzelf wordt ondersteund door zijn propaganda tegen iets of iemand anders. Zonder dien steun kan hij nauwelijks iets beweren, en heelemaal niet oorspronkelijk zijn. Hierin is hij afhankelijk van zijn tegenstanders.

Zoo was ook zijn Neurenbergsche rede over de kunst, gehouden op 5 September, een verweer tegen vijanden en tegen ongewenschte bijvallers. Hoe de nieuwe Duitsche kunst vooral niet moet zijn, heeft Hitler duidelijk en afdoend uitgemaakt met dictatorische voorschriften en verboden.

Maar hoe moet het wel?

Luister naar den redenaar:

‘Wat de kunst in het Derde Rijk betreft, deze laten wij ons niet opdringen. Ik, die het Derde Rijk schiep, ik zal ook in deze zaken een beslissend woord blijven spreken. De kunst moet uit het volk groeien. Dit wil niet zeggen, dat wij zullen trachten een broedplaats van genieën te maken, doch staat onder ons een genie op - en dit moge ons gegeven worden - dan zullen wij aan hem de schoonheid van Duitschland toevertrouwen.’

Het voeren van zulk een toon tot het zeggen van zulke gemeenplaatsen, kenschetst de redekunst van Adolf Hitler.

[p. 655]

Feitelijk drukt hij niets uit, dat lijken zou op een aesthetisch program. ‘De kunst moet...’ en daarmee is alles gezegd. ‘We zullen de schoonheid van Duitschland toevertrouwen’ ... (want ook de schoonheid is niet meer dan onze slavin, die wij volgens vaste tuchtmethodes behandelen zullen).

Het overtuigende van deze, bij ontleding doodbelachelijke grootspraak, moet liggen in de suggestie van volmaakte zelfverzekerdheid, welke de redenaar wekt. Hij twijfelt niet aan zichzelven. Voor hem staat het alles onwankelbaar vast. Hij, niemand dan hij, zal de Duitsche schoonheid toevertrouwen. Hij, die het Derde Rijk schiep, hij zal ook waken over de kunst.

En de burgerman, verveeld of geërgerd door wat hij niet vermag te begrijpen, wordt aangegrepen door de directe begrijpelijkheid dezer bevattelijk-zinledige rhetoriek. De burger deelt het suggestieve vertrouwen in Hitler, dat deze zelf aan den dag legt. Hij zal mede ‘de Duitsche schoonheid toevertrouwen’.

Maar weet hij, of weet Hitler, hoe men dit eigenlijk doet: iemand de Duitsche schoonheid toevertrouwen? Larie!

D.

De kroongetuige

In ‘Sint Bavo’, godsdienstig tijdschrift voor het bisdom Haarlem, lazen wij een korte beschouwing van de redactie over ‘de film’. Het artikel sluit zich aan bij de woorden, die de Paus onlangs heeft gesproken, toen hij vertegenwoordigers van de filmpers ontving en deze pers verweet, dat zij mede schuldig was aan de minderwaardigheid van de huidige film. Deze uitspraak was een van de hoofdgedachten uit 's Pausen rede. Een andere hoofdgedachte was de verklaring, dat de katholieken hun negatieve houding moesten laten varen en door positief-goede films nieuwe getuigenissen moesten afleggen.

Zal er nu iets veranderen? vraagt ‘Sint Bavo’.

‘Wij zien met groote belangstelling uit naar de daden van hen, die op dit gebied iets kunnen bereiken. Er is hier een groote achterstand in te halen.

We komen alweer achteraan.

Er is - dikwijls nog onder voorbehoud - maar toelaatbaar verklaard.

Is dat een principieele houding?

Het lijkt ons meer op een zeer negatieve houding.

En wie slechts alleen negatief werkt zal in dat negatieve zijn beginsel per slot ten onder zien gaan.

Er is noodig een positief optreden. De Eidophon, met zooveel bravour - en terecht - aangekondigd heeft het vaantje gestreken!

Waarom? Geeft u liever zelf het antwoord, gij, die niet hebt meegewerkt, maar alleen echt koud Hollands hebt gekritiseerd.

Zonde en jammer!’

Het wil ons, eerlijk gezegd, niet duidelijk worden, hoe de redactie van ‘Sint Bavo’ zoo vijandig kan staan tegenover de ‘toelaatbaarheid’, terwijl zij lofredenen over heeft voor de vroegere ‘Eidophon’, die juist in de ‘toelaatbaarheid’ haar heil vond en pertinent weigerde positief katholieke films te vervaardigen. Zij die ‘niet hebben meegewerkt’ doch gecritiseerd, deden dit uit een groote teleurstelling over de slappe a-principieele tactiek van een filmmaatschappij, die door katholieken werd geleid en gefinancierd, uitsluitend en alleen op grond van de

[p. 656]

commercieele veiligste basis der ‘toelaatbaarheid’.

Overigens dient opgemerkt te worden, dat de critieken op de films der ‘Eidophon’ niet bepaald ‘echt koud Hollands’ waren, doch veeleer het tegendeel. Dit valt te begrijpen, waar teleurstelling en verontwaardiging, alsmede een warm verlangen naar een gezond-katholieke filmkunst de eenige beweegredenen van bedoelde critieken waren.

Nogmaals: wij verbazen ons oprecht, dat de ten top gedreven ‘neutraliteit’ der ‘Eidophon’ thans dienst moet doen als stimulans tot positief werk en - merkwaardige contradictie - tegelijkertijd als een laat en onverdiend verwijt aan hen, die jarenlang om positieven arbeid hebben geroepen en dit deden in een toon, die heel wat minder ‘koud Hollands’ was dan het artikeltje van ‘Sint Bavo’, waarvan de goede bedoeling jaren te laat komt.

J.