De Gemeenschap. Jaargang 8

[p. 663]

Fr. E. Bruning O.F.M.
Een kint is ons gheboren

Kerstiied - Een enkel woord ter begeleiding

Dit zeer oude Kerstlied is een leis of beter ‘leys’, d.w.z. een lied, waarvan de gewone strofentekst door één (hoogstens 2-3) zangers werd gezongen, terwijl ook het volk er ‘zijn’ deel in had door enkele, meestal onveranderlike regels, die gewoonlik een soort keervers of refrein vormden. De naam leis komt niet van het oud-Franse lais of lays, doch, zoals Aequoy overtuigend heeft aangetoond, van het oorspronkelik algemene refrein: Kyrie eleison (zie: Nu sijt wellecome).

De teksten zelf van het Middel-nederlandse lied, dus de eigenlike strofen-tekst konden gewoonlik niet door het hele volk gezongen worden, omdat de tekstplaatsing zo moeilik was. Immers lang niet overal komen de gelijke vers-regels met elkander overeen in lettergrepen-aantal. Waar de 4e regel van stroof 19 lettergrepen telt, heeft dezelfde 4e regel van stroof 3 heel nuchter 13 lettergrepen! Misschien een lang-nawerkend overblijfsel van het middeleeuws troubadoursliederen-procédé; 4 heffingen en 4 dalingen, zowel in de muziek als in de tekst, maar elke noot kon steeds gesplitst worden ten behoeve van meerdere lettergrepen. Zoiets was voor 't gewone volk ondoenlik; vandaar dat deze wisselende teksten voor één of twee zangers waren voorbehouden; vandaar ook, dat in de verschillende strofen zo vaak dezelfde; tekst-fragmenten voorkomen om deze lettergrepen-verdeling te vergemakkeliken. Zo vindt men bijv. in 't bijgevoegde lied.

Stroof 2 en 3 beginnen beide:

Als Herodes dat vernam
Dat dat Kindeken gheboren was -

Midden in str. 5 en 6 vinden we op dezelfde plaats:

Dat soete Kindekijn.

Str. 2 en 3 eindigen beiden:

Dat Kindekijn ter doot.

Tekst. De tekst is zuiver overgenomen uit Een devoot ende profitelijck boecxken, Antwerpen 1539; ook de orthografie

[p. 664]

is eenvoudig hiervan overgenomen. Wel heb ik me veroorloofd de volgorde der strofen iets om te zetten, n.l. stroof 3 heb ik op de eerste plaats gezet, stroof 1 werd 2; 2 werd 3; 4 is 4 enz. De volgorde van ‘Een devoot’ enz. is klaarblijkelik zo onlogies, dat hier 'n vergissing moet zijn; wat ten overvloede blijkt uit latere uitgaven, die alle deze veranderde volgorde hebben.

De tekst zelf heeft nog al den beminneliken eenvoud en kinderlike naieviteit der 15e eeuwse liederen: Koning Herodes en de ‘coningen uyt Oriëntenlanden’ worden natuurlik sprekend opgevoerd, enz.

Melodie. Voor de melodie had ik denzelfden gemakkeliken weg kunnen nemen, en eenvoudig de lezing van bovengenoemde uitgave kunnen overnemen; ik vond het krities juister een aantal lezingen onder elkaar te zetten en te vergelijken. De 2 voornaamste bronnen zijn allereerst de uitgave v. Scheurleer van het Antwerpens boekje (1539), en vervolgens de uitgave van Hoffmann von Fallersleben:

Niederlandische Geistl. Lieder des XV. Jahrihunderts. Verder stonden me nog ten dienste een 7-tal geestelike-liederenbundels uit de 17e eeuw, die van dit lied ook de melodie gaven.

Waar Scheurleers lied met dat van Hoffmann overeen kwam, is twijfel natuurlik uitgesloten. Wat echter te doen, waar beiden van elkander verschillen? Hier kan de latere traditie veel uitwijzen. Want al is er in de latere drukken (der 17e eeuw) veel verbasterd en besnoeid (gewoonlik is ook het aantal lettergrepen genormaliseerd), 'n bijna unanieme lezing der latere drukken, overeenstemmend met één van de oudste bronnen (Scheurleer of Hofmann) geeft 'n zo-goed-als onfeilbare zekerheid.

Begeleiding. Bij dit lied moest een begeleiding zijn - d.w.z. mensen van de 20e eeuw moesten dit lied op hun piano of orgel kunnen begeleiden. Hoe moest zo'n begeleiding zijn? Natuurlik zo als ze zou geweest zijn, toèn - in de 15e eeuw - en eerder?? Maar .... eerstens zulk 'n begeleiding is moeilik te maken, moeilik te spelen - en onze ‘gewone’ mensen zouden er niets aan hebben, want zij zouden dan toch op ‘hun’ manier het lied gaan begeleiden - en dan waren we nog verder van huis. Daarom - 'k heb getracht een eenvoudige begeleiding te geven - ongeveer in den geest der 16e eeuw.

Slot. Ons lied komt in alle bronnen voor - en 't moge al tamelik onbeholpen er uit zien, het hoeft in warmte en innigheid, in plastiese uitbeeldingskracht, bij niet veel oude Kerstliederen ten achter te staan, en is zeker een der oudste, die we hebben.

Venray.

[p. 665]