De Gemeenschap. Jaargang 8

[p. 42]

Anton van Duinkerken
Het nieuwe monster

Bijna lachwekkend is de regelmaat, waarmede men in de laatste vijf jaren telkens nieuwe monsters ontdekte, prooi zoekend onder de katholieke bevolking van ons rustig vaderland. Iedere dier ontdekkingen prikkelde dan den heiligen vernietigingsijver van vrome volksopvoeders zoo danig, dat zij een tijd lang uitsluitend in beslag genomen schenen door een kruistocht tegen het nieuwste gevaar. Zoo is er in 1925 gestreden tegen de neiging naar een ‘valsch mysticisme’, dat men onder jonge letterkundigen waarnam en dat men nauwkeurig wist toe te schrijven aan zekere Fransche invloeden, zonder nochtans de teksten aan te wijzen, waarin eenig mysticisme, van welken aard dan ook, tot uiting kwam. In 1926 maakte men zich bezorgd over de ‘geringe productiviteit’ der jongeren, die wel hard schreeuwden, doch weinig boden. De bezorgdheid luwde, naarmate de boekenstapel steeg; toen de gedichten en tijdschriftbijdragen der jongeren gebundeld waren, bleken deze schrijvers plotseling tòch productief te zijn en meer dan een van ons, die zich destijds voor improductief hoorde schelden, werd sindsdien gewaarschuwd tegen het nadeel der overproductie. In 1927 kwam Nederland tot de sombere bevinding, dat de jongeren zich afzijdig hielden van de politiek en er werd een geregelde actie in de bladen ondernomen tegen de ‘afzijdigheid’. Maar twee jaar later bleken dezelfde jongeren niet afzijdig genoeg en hoorden zij zich berispen over hun politieke bemoeizucht. In 1930 was er een nieuwe bevinding. De katholieke jongeren waren opeens niet katholiek genoeg meer en wederom ontbrandde het heilige vuur, dat de kroniek van de vergissingen onzer tegenstanders belicht. Thans heeft men plotseling, in de laatste weken van 1931, het ‘anti-clericalisme’ der jongeren ontdekt en wel naar aanleiding van een quaes-

[p. 43]

tie, die het allereerst werd opgeworpen door Professor Drerup van de Keizer Karel-Universiteit, een man, voldoende op jaren, geloof ik, om niet meer tot de àllerjongsten te worden gerekend!

Het is weinig vermakelijk en doorgaans ook niet nuttig, te strijden tegen evidente misverstanden, want de geestdrift, die deze in stand houdt, bluscht gewoonlijk zichzelf, maar iets willen we toch in het omstreden midden brengen, verbaasde getuigen als we zijn van de hardnekkigheid, waarmede speciaal ‘De Maasbode’ dit plotseling ontwaarde ‘anti-clericalisme’ reeds maanden achtereen blijft signaleeren. Of moesten wij ‘uitbuiten’ schrijven?

Wat ons verbaast is hoofdzakelijk, dat dezelfde lieden, die weigeren het kapitalisme te veroordeelen, omdat dit naar hun smaak nog steeds niet voldoende gedefinieerd is, er thans verwoed op uit blijken, ons anti-clericalisme ‘met tak en wortel’ uit te roeien, zonder ook maar een schaduw van een omschrijving, laat staan een wetenschappelijke definitie te berde te brengen. Ze hebben niet gezegd, wat het anti-clericalisme is; ze hebben alleen getracht dit zwarte schaap te teekenen als het huisdier van onze redactie. Wie in de laatste maanden getrouw de ‘Maasbode’ las, moet, wanneer hij ons niet kent, wel den indruk hebben gekregen, dat wij met anti-clericalisme opstaan en met anti-clericalisme naar bed gaan, terwijl we de rest van onzen dag zoek zouden brengen door te zinnen op afdoende middelen ter verdelging van den katholieken clerus in ons vaderland. De voornaamste aanleiding hiertoe was een beschouwing, die wij deden volgen op een te Nijmegen uitgesproken rede van den genoemden hoogleeraar Drerup en waarin wij er op wezen, dat in onze groote publiciteits-organen en onderwijs-organismen een aanzienlijk deel der leiding bij priesters berust, terwijl hieruit toch een geestesgesteldheid bleek te ontstaan, die voor de eerbiediging der priesterlijke waardigheid ongunstig is. Medewerkende aanleidingen kan men

[p. 44]

daarenboven zoeken in de omstandigheid, dat onze kritiek op letterkundige- of anderszins openbare verschijnselen werd uitgebracht zonder aanzien ook des geeselijken persoons.

Het zal onzen tegenstanders in deze materie altijd moeilijk blijven, ons te overtuigen, dat een priester eerder recht zou hebben, slechte gedichten te schrijven, vervelende redevoeringen te houden of maatschappelijke onhandigheden te begaan, dan een leek, in wien wij deze eigenaardige doenswijze naar gelang der omstandigheden even krachtig of even vroolijk laken.

Wij zouden onze definieerlustige bestrijders dan ook in vroolijken gemoede willen vragen, wat zij nu eigenlijk onder ‘anti-clericalisme’ verstaan. Immers wanneer zij reeds zoo duidelijk het onderscheid zien tusschen kapitalisme en ‘kapitalisme’, moet het hun weinig inspanning kosten, verschil te maken tusschen anti-clericalisme en ‘anti-clericalisme’.

De eenige, dien wij dit hoorden doen, was Pater Dr. Beuns S.J., die in een lezing, welke hij te Tilburg hield voor de Studentenvereeniging ‘Sint Olov’, vernuftig onderscheidde:

1o. een buiten-kerkelijk anti-clericalisme,

2o. een binnen-kerkelijk, doch minimalistisch anti-clericalisme,

3o. een binnen-kerkelijk, doch maximalistisch anti-clericalisme.

De derde soort noemde Dr. Beuns verderop in zijn lezing kortweg het ‘anti-clericalisme der jongeren’ en zijn hoorders verstonden hem blijkbaar voldoende. Want Dr. Beuns is een man, die dikwijls duidelijke taal spreekt, in tegenstelling tot de redactie van ‘De Maasbode’, wier belang het schijnt, over dit onderwerp niet al te duidelijk te zijn. Het ‘binnen-kerkelijk maximalistisch anti-clericalisme’ werd door Dr. Beuns nader omschreven als een geestesgesteldheid, die voortkomt uit een zekere, al of niet gerecht-

[p. 45]

vaardigde, ontevredenheid over de levenswijze of werkwijze der tegenwoordige priesters. Dit ‘binnen-kerkelijk, maximalistisch anti-clericalisme’ stelt zich niet ten doel, den priesterstand te bestrijden of te verdelgen. Het wil zelfs de werking van dezen stand in geenen deele belemmeren. Doch het stelt eischen aan de priesters. Het komt niet voort uit gebrek aan eerbied voor het priesterschap. Het is in geen enkel opzicht een verzet tegen de kerkelijke hiërarchie. De oorsprong dezer geestesgesteldheid ligt in een zekere ontgoocheling, veroorzaakt doordat men te hooge verwachtingen heeft òf doordat aan de normale verwachtingen onvoldoende wordt voldaan.

Ter verduidelijking van zijn betoog - ons helaas slechts uit korte verslagen bekend - wees Dr. Beuns op het ‘anticlericalisme’ van Desiderius Erasmus, in wien hij aan de jongeren verwante trekken meende te kunnen aanwijzen. Wij laten deze meening voor zijn zelfde rekening, waarop wij onzentwege de leelijke woorden ‘minimalistisch’ en ‘maximalistisch’ zouden willen schrijven, maar gaarne stemmen wij toe, dat wij ons niet zouden schamen voor een verwantschap met dìèn Erasmus, wiens ideaal het was, de niets ontziende eerlijkheid der christelijke godsvrucht in overeenstemming te brengen met de bevalligheid der fraaie letteren (‘Cum elegantia litterarum pietatis christianae sinceritatem copulare’).

Doch ten behoeve dergenen, die ons niet gaarne goed begrijpen, willen wij ons standpunt tegenover het aangeduide ‘anti-clericalisme’ uiteenzetten. Wij zullen het niet doen met nieuwe woorden, doch liever om der eerlijkheid wille, de kleine onbeleefdheid begaan, onszelven te citeeren, temeer omdat met name de redactie van ‘De Maasbode’ volop gelegenheid genoten heeft, kennis te nemen van den tekst, die nu gaat volgen, en dien wij voorheen publiceerden in dit maandblad op bladzijde 209 van den vijfden jaargang, om hem in 1931 te laten herdrukken op de bladzijden 24

[p. 46]

en 25 der brochure ‘Groot-Nederland en Wij’. We schreven als volgt:

‘Pater Friedrich Muckermann S.J. heeft op dit binnen-kerkelijk anti-clericalisme met even groote vreugde als vrijmoedigheid gewezen, omdat hij dit houdt voor een bewijs van de hoogere geestelijke streving der hedendaagsche katholieke leeken. Maar daarmee heeft hij het gevaar niet bezworen, waaraan de middeleeuwen onherroepelijk gestorven zijn. De opstand tegen den eersten stand ging eeuwen vooraf aan dien tegen den adel, en het Protestantisme had reeds lang het Priesterschap afgeschaft, voordat de Fransche Revolutie de aristocratie onmogelijk maakte. Wat gebeurt er werkelijk in Brabant, wanneer zelfs gerechtvaardigde bezwaren hardop worden uitgesproken, zooals dat tegenwoordig het geval is? Verbetert men daardoor de geestesgesteldheid van den clergé of verergert men die van het volk?’

Naar aanleiding van een scherpe kritiek op het gedrag der hedendaagsche geestelijkheid, uitgebracht door den heer Joseph Wilbois in zijn bekeeringsroman ‘L'Homme qui ressuscita d'entre les vivants’ kan men ten overvloede een nog stelliger uitspraak over het binnen-kerkelijk anti-clericalisme vinden op bladzijde 77 van den bundel ‘Roofbouw’. Daar staat te lezen:

‘De leek, die een aanval op den clergé waagt, is een veeg teeken, maar niet steeds, niet per se voor de ‘leekenreligio’.

Wij behoeven ter onzer rechtvaardiging hiervan geen lettergreep terug te nemen, dunkt ons, doch vooral het laatste zinslid niet, waarin alleen het eigenaardige woord ‘leekenreligio’, dat zijn plaats dankt aan een toevallige polemiek, vandaag beter vervangen ware door ‘den godsdienstzin der leeken’.

Het worde mij vergeven, dat ik nog een enkele aanhaling doe uit wat reeds vroeger in dit maandschrift werd gepu-

[p. 47]

bliceerd. Op bladzijde 210 van den zesden jaargang der ‘Gemeenschap’ stond over eenige onzer bestrijders, en met name over de redactie van ‘De Maasbode’ te lezen: ‘Dit soort handhavers der beschaving schrijft tegen ons zonder ook maar iets meer van ons te kennen dan onze wereldsche namen, onze maatschappelijke baantjes en de lasterpraatjes hunner collega's over onze personen. Zij hebben ons werk niet gelezen.’

Het monster, dat de ‘Maasbode’ ontdekte, was reeds door ons gerubriceerd, en met nadruk. Onze bemerkingen zien wij dan ook liever niet aangeduid als ‘anti-clericaal’, als men niet duidelijk omschrijft, wat men bedoelt. Spreken de gehuwde lieden van ‘anti-matrimonisme’, wanneer de katholieke bladen herhaaldelijk waarschuwen tegen zekere misbruiken in de huwelijks-practijk? Evenmin als van zulk een anti-matrimonisme kan men in eigenlijken zin van anti-clericalisme spreken, wanneer men daarmede slechts de waarschuwing tegen openbare en voor iedereen waarneembare gevaren bedoelt. Zelfs van een zoogenaamd maximalistisch anti-clericalisme kan men niet gewagen, zoolang niet duidelijk gestreefd wordt naar een bestrijding der geestelijkheid als zoodanig.

De ‘Maasbode’ heeft de behoefte gevoeld, een algemeen verafschuwd woord, en dat nog onlangs klem kreeg, te gebruiken om een eerlijke zaak te blameeren en ze heeft aan die behoefte niet kunnen weerstaan.

Dus niet omdat wij ‘anti-clericaal’ zouden zijn en daar een behagen in vinden, hebben wij gewezen op een heerschenden toestand, die ons nòg, na de gevoerde polemieken, een gevaar toeschijnt voor de zuivere verhoudingen, zoowel als voor de roeping van den priester, ook onzes inziens de hoogste op aarde. Wij zijn ons ten volle bewust van de waarde eener goede harmonie tusschen priester en volk, doch het komt ons voor, dat zulk een harmonie gevoeliger gedeerd wordt door een misbruik dan door het wijzen op een misbruik en wij weten daarenboven bij ervaring, dat iedere harmonie haren oorsprong moet vinden aan twee zijden. Er moet niet slechts met eerbied worden opgezien. Er moet met liefde worden afgedaald.