De Gemeenschap. Jaargang 7

[p. 440]

Jac. Stolte
Nationalisme

Wanneer in onze dagen een of ander onderwerp het ongeluk heeft de publieke belangstelling tot zich te trekken, dan heeft het in korten tijd een flink aantal namen gekregen. Deze worden het liefst ontleend aan begrippen, die dicht bij het nieuw-betitelde staan. Zulks is zeer verklaarbaar in een samenleving waar een ieder meent bij tijd en wijle zich met pen of mond over de meest uiteenloopende kwesties te moeten uiten, maar het werkt buitengewoon verwarrend.

En dat zou nog niet eens zoo heel erg zijn, als niet zekere personen onder verwijzing naar deze instantelijke verwarring de heele kwestie in de doofpot trachtten te stoppen, indien ze dat wenschelijk achten. Men slaagt er soms zelfs in, uit de eventueel bestaande tegenstrijdigheid van enkele dier benamingen - die elk het ding vanuit een bepaald opzicht, dus min of meer eenzijdig belichten - tot de conclusie te komen, dat het benoemde ding niet bestaat.

Het heeft daarom zijn waarde om te trachten tot een juiste omschrijving te komen, wanneer daarbij tenminste niet de bedoeling voorzit, het wezen achter enkele vaagheden te verbergen.

Een dier onderwerpen, waarop het bovenstaande van toepassing is, is het nationalisme.

Men versta hieronder het streven in een volk, dat behoud, ontwikkeling en verzekering van het eigene, dat volk kenmerkende, tot onmiddellijk doel heeft.

Dit streven is goed en prijzenswaardig, zooals het goed en prijzenswaardig is, dat een mensch de hem door God geschonken talenten gebruikt tot ontwikkeling van een eigen, van alle andere onderscheiden persoonlijkheid, mits het gericht blijve op het uiteindelijk doel van alle streven - God - en niet in strijd kome met een hooger goed. Zooals

[p. 441]

's menschen streven beperkt moet worden door en omwille van de gemeenschap waarin hij leeft, zoo moet ook het nationalisme beperking ondervinden omwille van de menschheid als geheel.

Zoolang de normale ontwikkeling van het volk ongehinderd voortgang vindt, zoolang zal van een nationalisme in bovengenoemden zin geen sprake zijn.

Wanneer echter deze ontwikkeling, ook van het eigene, de een of andere belemmering ondervindt, dan zal, al naarmate men er zich van bewust wordt, een reactie ertegen ontstaan. Deze reactie zal gericht zijn tegen de oorzaak der belemmering - decadentie van het volk, al te groote invloed van andere volkeren, te groot overwicht van een groep in het volk, verkeerde overheidsbemoeienis - maar uiteraard gaat ze - meestal niet direct, maar toch vrijwel altijd na korten tijd - gepaard met een afwijzende houding tegenover de over het volk gestelde overheid. Het behoort immers ook tot haar taak, de hinderpalen voor een normale ontwikkeling weg te nemen en te steunen wat daarvoor bevorderlijk kan zijn. Wanneer nu echter de overheid zich weinig van deze plicht bewust is, wat te eerder het geval zal zijn als ze bestaat uit personen, die niet uit het bestuurde volk zijn voortgekomen, dan zal het in het volk tot een verzet komen tegen deze plichtsverzaking. Het is zelfs mogelijk, dat de overheid zelve de grootste hinderpaal voor de normale ontwikkeling van het eigene van het volk wordt. Het eerst en het duidelijkst zal het verzet - het nationalisme - zich voordoen bij de besten van het volk, bij zijn dichters en denkers. Langzamerhand zal ook de rest van het volk - mede door de voorlichting der dichters en denkers - sneller of minder snel zijn gemis gaan beseffen en in verzet komen. Dit zal te eerder gebeuren naarmate het zich ook in andere, meer direct het materieele welzijn rakende belangen geschaad ziet, en tevens naarmate het cultureele peil - waaronder hier natuurlijk niet wordt verstaan een

[p. 442]

hoeveelheid onverteerde school- en volksuniversiteitskennis, die slechts tot egalisatie, dus verdwijnen van het eigene, persoonlijke leidt - hooger is. De aanwezigheid van nationalisme in uitgesproken vorm elders, voorlichting door de Kerk, ophitsing door politieke organisaties als het communisme, het zijn altemaal factoren die van belang zijn.

Een groot gevaar bestaat hierbij, dat men het tot dezelfde nationaliteit als het bestuurde volk behooren der overheidspersonen al te zeer als het centrale punt gaat zien, waarop het nationalisme zich moet richten. Het is geen eisch, die het uit het wezen der zaak moet stellen. De nationaliteit der overheidspersonen is slechts een voorwaarde - zij het dan een zeer belangrijke - die al of niet gunstig kan werken, maar die niet beslissend is. Men hoede zich er echter voor, hierin een verdediging te zoeken voor een eventueel van andere nationaliteit zijn der overheidspersonen. Het is slechts het vaststellen van de mogelijkheid, ook nationalistisch gezien, van een goed bestuur door zulk een overheid.

Wel is het de plicht van die overheid alles te doen om zoo spoedig mogelijk te komen tot een bestuur door uit het volk zelf voortgekomen, daar dat immers de meest normale toestand is en een zeer belangrijke voorwaarde voor de normale ontwikkeling van een volk.

Zooals ook de opvoeding van den mensch tot doel heeft hem in staat te stellen zichzelf te besturen en zelf de verantwoording zijner daden te dragen, zoo moet ook die overheid - niets anders dan een voogd voor het nog niet mondige volk - dit volk opvoeden tot een zich zelf besturende natie.

* _* *

[p. 443]

Twee verschijnselen dienen vermeld te worden, die men ook vaak met den naam ‘nationalisme’ betitelt.

Het eerste, een verschijnsel dat in zijn huidigen, geprononceerden vorm vrij nieuw is, komt ook in ons land duidelijk tot uiting. Het is een streven om het eigene der groepen binnen staat en volk te beschermen en te ontwikkelen. In Friesland uit het zich het duidelijkst, maar ook in Brabant en Limburg wordt het steeds sterker. Dit gewestelijk streven dat vanzelfsprekend wezenlijk verschilt van het Vlaamsche streven in België, wordt hier en daar reeds tot nationalisme verheven, een vergissing, die fatale gevolgen kan hebben. Het is een goede, gerechtvaardigde actie tegen de centralistische, bureaucratische - dus egaliseerende - staatsidee van het parlementair-democratisme, en als zoodanig toe te juichen. Gevaarlijk echter wordt het - en het gebruiken van den naam ‘nationalisme’ zou erop kunnen wijzen - indien separatistische tendenzen binnensluipen.

Het tweede, zeker niet geheel onrechtmatig vaak ‘nationalisme’ genoemde verschijnsel is het patriotisme of chauvinisme, waarin zelfvergoding den boventoon voert. Het is, zooals kardinaal Bertram het noemde, de bron van wederzijdsche verachting en van volkenhaat, het is een streven, niet meer op God gericht, het werkt rampzalig en afstootend door de uit fanatieke zelfverheerlijking voortkomende blindheid voor de eigenschappen van andere stammen en naties. ‘Niet geheel onrechtmatig’ noemde ik de betiteling van dit streven met ‘nationalisme’. In wezen toch is het niet anders dan het nationalisme, dat zijn uiteindelijk doel - God - uit het oog verloor en in de plaats daarvan eigen volk of staat stelde. Het meet daarom ook de daden van den mensch niet af naar het al of niet overeenkomen met den wil van God, maar naar het directe nut, dat eruit voortvloeit voor volk en vaderland, niet beseffende, dat tenslotte slechts dat goed is voor deze beide, wat overeenkomt met Gods wil. Het is dit verworden nationalisme, dat de Paus in zijn Kerst-

[p. 444]

rede ‘hard’ en ‘egoïstisch’ noemde, en waartegen Belloc waarschuwt als één der drie ketterijen van den ‘gangbaren tegenstand.’

Het is een zeer merkwaardig verschijnsel dat dit verworden nationalisme zich gelijktijdig met het nationalisme in eigenlijken zin in zoo'n buitengewone uitbreiding over heel de wereld vertoont. Maar nog merkwaardiger lijkt me het feit, dat er een paralleliteit bestaat tusschen chauvinisme en kapitalisme en tusschen nationalisme en arbeidersbeweging. Hieraan zij een volgend artikel gewijd.

Elsa van Hagendoren