De Gemeenschap. Jaargang 7

[p. 155]

Hagel

De in een der laatste nummers van het weekblad ‘De Nieuwe Eeuw’ gepubliceerde correspondentie van de hand van de dichters Marsman en du Perron, heeft weer eens het licht doen vallen op het uitermate belangrijke werk, dat, onbeloond en ongeweten, achter de coulissen van het litteraire schouwtooneel, door indringende en scherpe geesten wordt verricht.

Op een zelfde oorspronkelijke en daad-bewuste manier werd kortelings onder een aantal van onze geestverwanten een bepaalde kwestie onder oogen gezien.

Wij laten hieronder volgen een vijftal brieven en een uittreksel uit de notulen van een redactie-vergadering, in de vaste overtuiging, dat leergierigen onder onze abonnés, uit deze intieme briefwisseling en uit de even intieme bijeenkomst, veel nut zullen trekken.

Hier werd op gewacht!

Zesde brief van Rudolf Zanger.

Geachte Heer van Dichteren.

Wat ik in het derde naschrift van mijn vijfde antwoord schreef over het essentieele verschil tusschen vital creativiteit en creatief vitalisme lijkt mij, bij nader inzien, toch nog van meer belang dan ik eerst dacht. Lees nog eens: ‘Zij stortte zich verbijsterd in het ruim’ en ge zult moeten erkennen, dat hier van een poëtisch gevaarlijk surplus aan creativiteit geen sprake kan zijn. Wanneer u niet inziet dat (om mijzelf er nu maar buiten te laten) dergelijke verzen - want het gaat zelden om regels en nooit om woorden (maar dikwijls wèl om een wòòrd!) - vooràl vitalistisch zijn - en dan creatief vitalistisch natuurlijk - dan begrijp ik niet, waarom u juist ‘De blinde Vaart’ zoo bewondert.

Maar dit alles is misschien bijzaak. Wij spreken er nog wel eens over.

Naschrift. Mocht ge ooit aarzelen tusschen fel èn helder - zooals ik dat bedoel - en vaag-en-versomberd, vergeet dan niet dat er vijandelijke voorposten zijn die elkaar oog in oog zien, man tegen man aan weerszijden van het Niemandsland der défaitisten dat tusschen twee fronten vervuilt. Omdat het volkomen verrot is.

P.S. Hoe denken Dichtman en Esseër hier over?

Zesde Antwoord.

Zeer Geachte Heer Zanger.

In Uw naschrift trekt gij de scheidslijn niet juist. Zij loopt niet tusschen fel en helder (eenerzijds) en vaag en versomberd (anderzijds), maar tusschen fel (hetzij helder, hetzij ver-

[p. 156]

somberd) en vaag, daar men immers wèl fel-versomberd kan zijn, maar niet fel-vaag. Den door u aangehaalden regel acht ik inderdaad gevaarlijk om zijn creatief surplus in de concrete notitie (want vergeet niet, dat het over een notitie gaat) die, als incidenteel gewaarwordingsoogenblik (ik hoop, dat ik mij duidelijk genoeg uitdruk als ik zeg: incidenteel) zich met een felle helderheid kan tevreden stellen, zonder een felle versombering noodig te hebben. Stond er:

Verbijsterd gaf zij zich verloren aan het ruim,

of zoo, dan hadden we uiteraard te maken met een geheel gewijzigd geval. Daarom zult gij billijken, dat ik bezwaar maak tegen uw al te simplistische onderscheidingswijze, die slechts van belang is - pour le besoin de la cause littèraire, maar geen vitale beteekenis heeft, en dus den aankweek bevordert van het drassige epigonsme der sponsen. Daarom háát ik haar met het edelste dat in mij is - begrijp, dat het hier niet om mij gaat - en waardeer ik alleen den uit zijn spontaan vitalistische creativiteit puttenden regel. Hierover zou ik uw oordeel nog even willen weten, al is dit een nevenquaestie natuurlijk. P.S. Uw meening over ‘De blinde Vaart’ lijkt mij niet in overeenstemming met uw oordeel over ‘Spasma’ in het algemeen. Zie de tweede alinea van uw eersten brief. Daar is de tegenspraak flagrant. Wat gij in uw derde antwoord schreeft over H.B.* is juist.

* Henri Borel (Noot van de Redactie).

Waarde Vriend van Dichteren,

Met de toezending van de zoo interessante correspondentie die je gedurende de laatste dagen met Rudolf Zanger (een figuur die ik overigens boven Dichtman, misschien zelfs boven Elysius, maar zeker ver beneden Esseër ofschoon niet zoo laag als Duyster stel) mocht voeren, heb je mij buitengemeen veel plezier gedaan. Ik was namelijk reeds lang van plan een uitvoerige studie te laten drukken, ruim 38 regels groot, om te betoogen dat er van creatief vitalisme geen sprake kan zijn, tenzij men de heele kwestie historisch beschouwt, en dan nog wel historischcultureel!

Ik weet nu wel dat Duyster hiertegen bezwaren zal maken, maar ten eerste is hij een fluim (en daaruit is hetgeen Zanger over H.B. ten onrechte beweert, verklaarbaar), en ten tweede heeft hij zich waarlijk niets van de Romaansche fel-gespannen levenshouding weten eigen te maken. Dit is intusschen een nevenkwestie. Ik wilde slechts zeggen, - zonder teveel op mijn eigen werk te insisteeren -, dat dit essay nu ongeschreven kan blijven, daar m.i. jouw antwoorden aan Zanger (is hij wel heelemaal competent om ze te beoordeelen?) de zaak afdoende uiteenzetten. Vooral de eerste helft van je vijfde brief vind ik buitengewoon helder gedacht en gecondenseerd gesteld.

Niettemin hoop ik zelf nog eens in ‘De Parnas’ op de kwestie terug te komen. Er valt nog menig misverstand recht te zetten, en met enkele

[p. 157]

van je meeningen ben ik het, achteraf beschouwd, toch oneens.

Tot ziens, je

H.F.C. REIMER.

N.B. Schrijf me eens of je al begonnen bent aan je roman: ‘Gazelle’. Weet je voor mij ook een aardige intrige? Ik zou gaarne eens proza gaan schrijven.

Geachte Heer Reijmer.

Voor de interessante copie ben ik u (maar dat zeg ik zonder ruggespraak met mijn mede-redacteuren die ik nog niet kon bereiken en aan wie ik ondertusschen de copie reeds doorzond) zeer dankbaar. Door ons de vrijheid te geven uw correspondentie en die uwer vrienden openbaar te maken, waarin verschillende kwesties van zoo ingrijpend karakter in het hart worden getroffen, zal er veel gezuiverd worden in de troebele atmosfeer der poëzie-beoordeeling.

Mag ik van deze gelegenheid gebruik maken en mij even (niet als redacteur van ‘De onafhankelijke Lier’ maar louter als betrokken collega) met de waardevolle gedachtenwisseling inlaten?

Het onderscheid, dat Van Dichteren hartstochtelijk maakt tusschen creatief vitalisme en epigonisme kan ik niet (tenzij in een zeer bijzonder opzicht, maar daarover later) deelen. Is niet het creatief vitalisme een creatie van Dijkman en is deze niet een klassiek voorbeeld van het epigonisme?

De rangschikking der figuren, zooals gij die geeft, lijkt mij niet geheel-en- al verantwoord. Hoe kunt ge in godsnaam Esseër zoo hoog plaatsen? Hij mist immers geheel dat roekelooze, lenige, panterachtige (zou men kunnen zeggen) van een Elysius?

Voor ge in ‘De Parnas’ op de kwestie terugkomt, zou ik u graag nog spreken. Het zou immers jammer zijn als de krachten verbrokkelden, die tegen alle democratisch défaitisme en anti-nationaal indifferentisme - ook op zuiver poëtisch gebied - zich dienen te verweren in geslotenheid?

H. VAN GROENLO.

Geachte heer van Groenlo, waarde collega,

Terwijl ik bezig was met corrigeeren der drukproeven van ‘Torpedo's Bellenbaan’ - ik kom straks op dezen bundel terug - ontving ik de interessante copie, waarover ge in Uwen brief schreeft, en welke bestemd is om eventueel - ik zeg eventueel - in ons tijdschrift opgenomen te worden. Ik zal daar geen bezwaar tegen hebben, mits ook Uw antwoord aan den heer Reijmer en dezen brief aan U - waarin ik zal aangeven wat wel en wat niet ter publicatie geschikt is - mede opgenomen worden. (Dit kan geheel wegvallen, ofschoon ik er geen bezwaar tegen heb, dat de ‘Bellenbaan’ - waarop ik terug kom - tusschen de regels wordt gesuggereerd).

Ja, ik ben voor publicatie (dit plaatsen), niet omdat ik het eens zou zijn met de opvattingen van v. Dichteren, die het creatief vitalisme ontkent (dit ook plaatsen) - de stakker zit te veel vast aan traditie en zal nu in zijn hemd komen te staan (dit valt weg bij publicatie) door zijn

[p. 158]

voorgenomen studie, aangekondigd in zijn brief. (ook dit).

Ik zie het anders en mijn ‘Torpedo's bellenbaan’ zal al de voetnoten der z.g. (zouden we ook dit woord maar niet laten wegvallen?) dichters uit en door zichzelf ridiculiseeren. (twijfelachtig). Ge zijt het toch met mij eens, dat, haha! creatief vitalisme, niet poëtisch verantwoord is in het werk der verdedigers en daarom haha! (wegvallen) stel ik een hergroepeering der waarden aan de orde en wel epigonisme, maar zoo vitaal, dat het practische creatieve vitalisme - niet theoretisch - secundair wordt. (dit vooral laten staan).

Maar zullen ze het begrijpen? (weg vallen).

Welneen, maar ik begrijp me en dat is hoofdzaak (wegvallen).

Voor het overige is de titel van mijn nieuwe bundel ‘Torpedo's bellenbaan’ anti-pacifistisch in het eerste gedeelte, zooals ge ziet, terwijl ‘bellenbaan’ direct creatief is en semivitaal. Ik zou Uw oordeel graag vernemen, want het gaat wèl om een woord.

K. BLAZER.

Uittreksel uit de notulen van een redactioneele bijeenkomst op 26-2 l.l.:

De voorzitter doet mededeeling van het binnenkomen van een dossier, inhoudende de correspondentie gevoerd tusschen de heeren Zanger, van Dichteren, Reijmer, van Groenlo en Blazer, over een kwestie, ten nauwste verband houdende met de monarchale constitutie van de nationale poëzie-critiek.

Er heerscht eenige oogenblikken tumult. Een lid van de linkerzijde verlaat uit protest de vergadering.

De voorzitter stelt voor een commissie te benoemen, ‘die uitvoerig....’ Een lid van de rechterzijde: ‘De sprong in het duister!’ De voorzitter: ‘zal rapporteeren....’ Stem van de linkerzijde: ‘Nu of nooit’. De voorzitter: ‘over de dieper liggende kwestie: creatieve vitaliteit, of vitale creativiteit, twee begrippen die alleen door dikhuidige en waterhoofdige maar-raak-schrijvers worden verwisseld.’

Meerdere leden van de linkerzijde noemen de laatste zinsnede ‘rondweg ploertig’ en de uiting van een dilettant. De voorzitter maant tot kalmte en wijst er op, ‘dat in het huidige stadium van de nationale litteratuur alleen een critiek die met de allerfijnst geconstateerde, scherpe, haarscherpe onderscheidingen arbeidt, eenige waarde kan worden toegekend.’ Hij waarschuwt ‘tegen een geest van zoogenaamde arbeidzaamheid, die het wil doen voorkomen als waren romans belangrijker en waardevoller dan boekrecensies, en die niet schroomt om van het moeilijke maar eervolle vak van schrijver en het gemakkelijker maar waardeloozer ambt van voor-schrijver en criticus te spreken. “Vergeten wij toch nooit onze leiders,” aldus de voorzitter, “en verliezen wij hunne vroegere verdiensten niet uit het oog, als zij door de gebreken van een vroeg invallende ouderdom niet bij machte blijken ons de volle uitbloei van hunne beloften te toonen. Laat het den burger,” aldus de voor-

[p. 159]

zitter, “van een schilder-criticus te verwachten dat hij zelf een geranium zou kunnen afmalen, en vallen wij niet in dezelfde fout door van een litteraire criticus te verwachten dat hij goed proza schrijven zou.”

Eenige leden van de rechterzijde hebben de per-oratie van den voorzitter met betraande oogen aanhoort. De secretaris merkt op dat bij deze heeren de jenever ditmaal in tranen is omgestookt. Een woelige linkerzijde eischt vrijheid van drukpers. Eenige leden: smoesjes’. Meerdere leden: ‘kolder’. Verscheidene leden: ‘zoo'n leeas’. Een lid van de linkerzijde noemt de brieven van den heer Reijmer en van den heer Zanger ‘stukken van min allooi’. die naar een rusthuis rieken. De voorzitter hamert. Een lid van de rechterzijde eischt schorsing van het lid dat zooeven sprak. Deze onder donderend gesmijt met deuren af naar het taphuis. De linkerzijde slaat hierna de voorzitter de bril van het hoofd, en verovert het dossier. Sommige leden beginnen een essav. De jongere leden beginnen een vers. De jongste leden gaan verder aan hun boeken.

De benedictijnen aangevallen.

Sedert enkele maanden schrijft Hubert Cuypers, de operette-componist, die ook een aantal in dit blad vroeger reeds nader gekwalificeerde ‘muziekmissen’ op zijn geweten heeft, artikelen in het muziektijdschrift ‘Caecilia en het Muziekcollege’, waarin hij, met een aplomb als gold het een eigen en nieuwe ontdekking, betoogt dat het Gregoriaansch in de Benedictijnsche lezing, niet ‘echt’ is, onwetenschappelijk en onmuzikaal zou zijn!

Over den wetenschappelijken zin van. den heer Cuypers heeft nog nooit iemand in twijfel verkeerd. Men behoeft zijn artikelen, waarin een klein en oud twistpunt wordt opgeblazen tot een kwestie van dood of leven, slechts te lezen om tot de overtuiging te komen dat hier een hopelooze dilettant probeert sensatie te maken. Hij schrikt daarbij niet terug voor insinuaties, welke naar Nietzsche's woord: ‘den Schweinen ist alles Schwein’, typeerend zijn voor zijn persoon. De Kerk zou de lezing van de Benedictijnen sanctionneeren, omdat dezen in het bezit zijn van groote drukpersen!!

Men kan deze en dergelijke beweringen van den operette-componist laten voor wat ze zijn. De zonen van Sint Benedictus behoeven waarlijk niet in bescherming genomen te worden tegen zóó iemand.

Maar niet onaardig lijkt het me op te merken, dat dezelfde Hubert Cuypers zijn publieke succesjes met de Schola Cantorum te danken heeft aan het jaar-in-jaar-uit (zelfs in 1931 eenige malen!) laten zingen van datzelfde door hem op iedere wijze in geschriften verketterde Gregoriaansch volgens Solesmes!

Moest de man die het alles zoo goed en zoo ‘beter’ weet, niet tenminste in de Concertzaal, waar hij door geen enkel voorschrift gebonden is, een voorbeeld geven van hetgeen hij met heel zijn wetenschappelijkheid en muzikaliteit voorstaat?

[p. 160]

In plaats daarvan, tracht hij naam te maken met uitvoeringen waarvan de verwijfdheid en decadentie tot nog toe de propaganda van het Gregoriaansch eerder kwaad gedaan heeft dan goed. In ieder geval meer kwaad dan het in eenvoud des harten bezigen van een versie, waarvan ieder deskundige heel goed weet dat ze niet zonder meer aanvaardbaar is.

L.L.