De Gemeenschap. Jaargang 7

[p. 134]

Anton van Duinkerken
De dood van Josine des Planques

Den dertigsten October 1535 stierf Josine des Planques, vijfde priorin van het Sint-Agneten-klooster binnen Gent in Vlaanderen. Zij had op Assche-Woensdag van hetzelfde jaar haar schoone geestelijke klacht geschreven, waarin zij haar schamele zondigheid van moeder-overste beleed: verzwegen wereldzucht, geheime hoovaardij, gekoesterde verstrooidheid bij het bidden, ongehoorzaamheid, hypocrisie. Al wat ze zelf gedaan had, stond haar tegen. Ze wachtte nog alleen wat God in haar zou doen.

O, heere mijn God, zoo eindigde haar lied:

O, heere mijn God, hoe langhe, hoe langhe
Sal ic in dit sondige vleesch bliven ghevanghen?
Wilt my daer curtelic af ontslaen;
So dat ic der sonden mach ontgaen;
Keert mijn ooghen af, Heere, dat sy de ydelheit niet en sien
Ende doet mijn weercken naer hu welbehaghen ghescien;
In huwen wech wilt my levendich maecken,
Want alleene duer dien mach men totten Vader gheraecken.

Toen zij verhoord was, schreef een van de zusters in het huisboek van het Sint-Agneten-klooster het eenvoudige vertelsel van Josine's leven: hoe ze geboren werd uit vermogende ouders, die in haar kinderjaren stierven; hoe ze werd opgenomen in een weelderig huis, waarin het moeilijk viel een onbevlekten weg te wandelen; hoe haar de zuivere genade heeft bewogen, toen ze hoorde spreken over de vroomheid van zuster Jehanne du Pin, die uit een rijk kasteel in Frankrijk naar het Gentsche klooster was geko-

[p. 135]

men tot het leiden van een heilig leven; hoe zij op eenen Woensdag, dat het feest gevierd werd van Sint Simon en Sint Judas, in het jaar 1506, het negen-en-twintigste van haar leven, haar intrede deed, en hoe ze begon den lieven Heiland na te volgen in ootmoedigheid; hoe zij, toen Steveninne Groetheers, vierde priorin van 't klooster, was ontslapen in den Heer, werd uitgekozen om haar op te volgen; hoe zij op den Kerstavond van het jaar vijftienhonderd en achttien werd geconfirmeerd; hoe zij, in overleg met haren leidsman, broeder Jasper Hofhuus, die uit Windechem gekomen was, haar zusters toestond, op hun eigen cel de boeken van het Nieuwe Testament te lezen, en sommige zelfs van het Oude; hoe zij het klooster verfraaide en goed onderhield; hoe zij onder de zusters den vrede bewaarde. En eindelijk het verhaal van haar dood, dat hier volgt, door Jan Frans Willems overgeschreven uit het huisboek, waarvan de tekst nooit in zijn geheel werd gedrukt. De schrijfster bleef onbekend. Het Sint-Agnetenklooster werd in de achttiende eeuw door keizer Joseph den Tweede vernietigd.

Als dan den tijt was naeckende, dat de Heere svn werc in huer volmaecken wilde, ende haer brenghen tot dat begheerde hende sonder hende¹⁾, dat Hy selve is, daer sy langhe naer hadde versucht, so eist ghebuert, dat hier onder tconvent een stranghe ende onghewonelicke siecte ghecomen is, daer vele van onsen susterkens af worden ghenoept²⁾, byna int ghetal tot dertich toe, ende dese siecte was so swaer, dattet scheen, dat syer vele af stervene sauden; sy hadden onverdrachelicke pine int hoeft ende een maniere van vremden curtsen.³⁾ Ende dit beswaerde seere den last;

1) Eind zonder einde. Eindeloos doel.

2) aangetast.

3) koortsen.

[p. 136]

want byna alle de officiers¹⁾ van den huuse waren siec, ende nauwe en wiste men wie de dinghen sauden doen. So lettel warender die den choer consten volghen, dat men dagelicx de hoechmesse lesen moeste.²⁾ Dit sach onse eerweerdige priorinne, ende al te hertelic was sy hier om bedrouft ende met ghetrouwer surghe poechde sy de siecken te helpene, ende sy visiteerde se dicwijls binnen den daghe.

Ten lesten, dat drukkelic³⁾ te seggene es, wart sy begrepen van der selver sieckte, maer strangelicker dan yement anders, als thende betuuchde,⁴⁾ want alle sijn sy hendelic⁵⁾ daer af ghenesen, ende sy alleene heeft hier duere de scult der natueren betaelt. In deser siecte heeft sy geaerbeit⁶⁾ een gheheele maendt, maer met also groeter sachtmoedicheit ende paciencie, dattet ons allen een exempel des verwonderens was. Niet en was haer te lettel of te veel, wat men haer dede, maer van allen liet sy haer ghenoughen. Sy lach daer also stille van buten, dattet scheen of sy ghebonden gheweest hadde up haer bedde, ende van herten was sy also gherust in God, recht oft sy de weerelt noint ghesien noch ghekent en hadde. Want sy seide selve, dat sy onbecommert was van allen creatueren, die in den hemel en in der eerden waren, ende met sekeren betrauwene⁷⁾ verwachte sy wat de Heere met haer saude willen doen. So dat, naar Ysaias woert, in hopen ende in gheswighe als doen hare steercheit was. Als mense toesprack van der noet harer siecten daer sy in dese stilheit lach, antwoerde sy eens ende seide: ‘Ik biddu en spreect my niet toe, want ic ben besich met sulcken saecken daer ghylieden lettel af

1) dienstdoende kloosterzusters.

2) n.l. inplaats van de convents mis te zingen.

3) bedroevend.

4) zooals bleek uit den afloop.

5) eindelijk, ten slotte.

6) geleden.

7) met vast vertrouwen.

[p. 137]

weedt.’ Dat sy doen alderminst ontsach, dat was de doot; maer aldermeest vreesde sy weder te keeren tot dit leven. In contrarie wylieden waren seer benaudt, als wv saghen dat de siecte verswaerde. Ja, in sulcker wijs, hadden wy gheen ander oeghen ghehadt, dan de oeghen des lichaems, om te siene, dat uutwendich was, wy hadden moghen verdwinen van verdriete; maar de oeghen des geloefs quamen ons hier inne te baten, waer duere men siet dat God alle dinghen doet, ende dat sijn wercken altijt goet sijn ende dalderbeste. Nochtans somtijt uuter crancheit des vleeschs verwonnen sijnde, en consten wy den rauwe niet wel bedwinghen. Doen sy dan sach up eenen tijt, datter eenighe om haer weenden, seide sy aldus met sachter stemme: ‘O, mijn alderliefste, hoe dwaes sijt ghv, dat ghy dus beweent het ghene dat God de Heere doet, dat ghijlieden meest ontsiet, dat eist dat ie meest begheere¹⁾, dats van dit sondich lichame ontsleghen te sijne, up dat ic met Christo wesen mach.’ Doen men haer hier up antwoerde, dat sijt niet en was, die wy beweenden, mits de gheluckeghe reise die haer was naeckende, maer wy waren bedrouft om de onghesteltheit daer wy in commen sauden. Te hans²⁾ sprac sy met ghevaudene handen ende upghesleghene oeghen ten hemel: ‘O Heere ben ic huwen kinderen noch noet durftich³⁾, ic en ontsegghe den aerbeit niet, huwen goddelicken wille die moet gheschieden, maer van mijnen weghe⁴⁾ hebbic veel liever te stervene dan te levene, want God es mijn hope; God es mijn cracht; God es mijn verbeiden; God es dat deel van mijnder eerven⁵⁾; God es my een turre⁶⁾ der steercheit;

1) wat gij het hevigst vreest, verlang ik het vurigst.

2) thans.

3) noodig.

4) mijnentwege (als ik beslissen mag).

5) mijn erfdeel (pars haereditatis meae).

6) toren.

[p. 138]

Christus es my een schilt der salicheit: duer sijn doot hopic dat ic sal gaen int leven.’

Met aldusdaneghen betrauwene ghewapent sijnde, verwachte sy dat leste huere. Doen sy drie weken siec gheweest hadde, wart sy gheolijt, daer meneghen traen ghesturt wart, ende met alder oetmoedicheit badt sy tconvent verghevenesse. Dicwijle ontfinc sy dat Heleghe Sacrament, ende aldus ghesteerct wesende, met een levendech gheloeve in God, so es haren lesten dach gecommen. Up eenen saterdagh, omtrent den avent, begreep haer eenen cauden curts, daer sy noint inne en verwarmde; sy lach in den strijt des doots noch even stille tot ontrent der middernacht. De priesters ende dat convent werden upghewect met groeter ghesaetheyd¹⁾, ende up al dat men haer seide gaf sy teecken, ende sprac noch onderwijlen. Tot dat leste herademen hielt sy haer verstant gheheel; ende dat geloeve, dat sy dan toechde, was meer te verwonderen dan te vertellene. Dus heeft sy den lichame der eerden bevolen, ende de gheest es wederghekeert tot hem dien²⁾ ghegheven hadde. Sy overleet int jaer Ons Heeren vijfthien hondert vijf en dertich, den dertichsten octobre, doen sy audt was 57 jaer, ende hadde in onsen dienst gheaerbeidt omtrent 17 jaeren.

1) stilte.

2) voor: dienne: die hem.