De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 524]

P. Hendrix
Wat in Sovjet-Rusland nog mag

In Sovjet-Rusland wordt geworsteld om een nieuwe menschheid. Wat is de indruk welken deze woelige heksenbrouwketel op den Europeaan maakt, die erin komt: een hemel of een hel? Zeker is het, dat het oppervlakkige oordeel in West-Europa: ‘het is een bandietentroep’ volmaakt in gebreke blijft deze, ondanks alles, steeds krachtiger zich ontwikkelende nieuwe samenleving te verklaren. Ik heb van den eersten dag, dat ik in Moskou rondliep, een heel ander gevoel gehad. Hier is een betrekkelijk kleine troep fanatici, die een geheel volk weet te bezielen tot uithouding, ook te midden van de ergste ontberingen. Er wordt in Moskou niet vernietigd, maar gewerkt, koortsachtig, met een onwrikbaar geloof in een uiteindelijken heilstaat. Het geloof, hetwelk deze kommunistische arbeiders, deze Komsomolkinderen bezielt, kan bergen verzetten. Alleen wie het Bolschewisme religieus ziet, maar dan als een volmaakt geperverteerde religie, zal het begrijpen. Daarom ook heeft onze bestrijding vanuit Europa niets te beteekenen. Hoe dat onwrikbare geloof in een nabije heilstaat, in een komend, maar dan volmaakt met materieele middelen verwerkelijkt hemelsch Jeruzalem, te bestrijden? Wat kan een hopeloos ondergaand Avondland tegenover zulk een nieuwe kracht nog stellen?

En te midden van deze koortsachtig werkende, deze harde en sobere nieuwe menschheid, leeft nog in stilte, lijdt en bidt nog de oude, eerbiedwaardige Kerk der Pravoslaven. Wat weet men in Europa van deze lijdende, maar juist door haar lijden in ‘Verklärung’ triumfeerende, heilige gemeenschap? Beter dan al dat geprotesteer uit naam van ‘Christendom en beschaving’, een protesteeren in gezelschap van Joden

[p. 525]

en de Paepsche Mis verafschuwende dominees, van beursmagnaten, fabrikanten, politici en andere ‘Christelijke’ dragers der Westersche beschaving, had men gedaan de hand in eigen boezem te steken en te bidden toch bewaard te mogen blijven voor de fouten, die maar al te veel, ook van Europeesch kerkelijke zijde, gemaakt zijn tegenover de oude, Orthodoxe, Katholieke Kerk van het Morgenland. Om ‘protestant’ te worden van dat ‘geprotesteer’! Wanneer ik met priesters sprak, kreeg ik sterk den indruk, dat zij wilden zeggen: we hebben jullie ietwat eigengerechtigd protest niet noodig. ‘Der europäische Kapitalismus ist ebenso antichristlich wie der Bolschewismus’, zei mij een bisschop. Men denke maar eens aan de verklaring van den Metropoliet Sergius! Onze Kerk, zoo zeiden mij vaak priesters, heeft zwaar gezondigd door hare ‘Staatsfreundlichkeit’, maar welke Europeesche Kerk deed en doet dit op hare beurt ook niet? Maar nu is geen Kerk zoo gereinigd en ‘verklärt’ door het lijden als de Kerk in Sovjet-Rusland. Nergens voelt men zoo den geest van den Levenden en Lijdenden Christus als in deze arme priesters en diakonen, vereenzaamde monniken en deemoedige Pravoslaven. Wie uit 'n Europeesche, pompeuze protestactie in Sovjet-Rusland komend, doordringt in de kringen van het oude ‘Christuslievende, door God beschermde Russenvolk’, voelt de leegheid van Europa tegenover de lijdende, religieuze kracht van het, ondanks alles ‘heilige’ Rusland. Hoe vaak denkt men in deze, door lijden tot dieper leven gerakende gemeenschap, aan het woord van Newman uit den tijd vóór zijn overgang: ‘Ik wensch mijn Kerk niets beters toe dan het verlies van al haar goederen en het martyrium.’ Elders spoedig meer over mijn indrukken uit Moskou, vooral ook wat betreft het religieuse en kerkelijke leven.

Het meest verwondert zich een vreemdeling, wanneer hij de Orthodoxe Kerk nog naar buiten ziet optreden. Ik was er getuige van, dat in de tram in Moskou een arme priester, gekleed in zijn liturgische gewaden, stil in een hoek zat te

[p. 526]

bidden. Hij bracht, naar mij spoedig bleek, de Goddelijke Mysteriën (wij zouden zeggen het Viaticum) naar een zieke. Op mijn vraag aan een kommunist of dat mocht, kreeg ik ten antwoord: wat gaat dat den staat aan? We erkennen de Kerk niet meer en ieder mag in of buitenshuis zich gedragen en kleeden gelijk hij wil, als het maar niet tegen het huidige régime is.

Nog grooter was mijn verwondering, toen ik in een der dorpen aan de Oostelijke peripherie van Moskou een processie zag met al de heerlijkheid van het oude Orthodoxe rituaal. Het had sinds eenigen tijd niet geregend en de dorpspriester organiseerde met zijn diakoon en de zangers een bid- en smeekprocessie ter eere van den heiligen Panteleïmon. De prachtigste oude ikon van den heilige in gloeiende kleuren en met een gouden pantser beslagen werd door den priester medegedragen. Een wondervol schouwspel: priester en diakoon in hun oude, bizarre, van verguldsel zware gewaden, de diakoon met het wierookvat naast den priester, die de kostbare schat van het dorp: de Bijzantijnsche ikon, in zijn armen droeg; het koor, dat onafgebroken zijn driestemmig ‘Gospodin pomiluy’ (Kyrie eleison) in wonderlijk vervloeiende melodieën liet opklinken, afgewisseld door de smeekantiphonen tot den heiligen wonderdoener en helper van het oude Russenvolk: ‘O groote Panteleïmon, heilige martelaar, bescherm ons tegen onze vijanden; heb medelijden met ons; heilige Panteleïmon bid voor het Orthodoxe Russenvolk’. En daarachter de nog kerkelijke bevolking van het dorp met bloembossen en guirlandes, van eenvoudige veldbloemen gevlochten. Een visioen van oude Russische heerlijkheid in een veramerikaniseerende samenleving. En zoo trok de enorme stoet verder tusschen de akkers door langs dennenbosschen en berkengroepen, terwijl de priester en zijn diakoon op bepaalde punten hun litanieën zongen, de zangers aldoor maar hun smeekend ‘Gospodin pomiluy’ herhaalden en de stoet van boeren en arme vrouwtjes en zwervers baden voor de

[p. 527]

vruchten der heilige Russische Moederaarde. Mag dat alles, vroeg ik weer aan een dorpscommunist die er lachend en spottend bij stond? ‘Waarom niet? Als ze zoo dwaas zijn, laat ze gelooven wat ze willen. Wij hebben meer vertrouwen in de “Sikkel en de Hamer” in Moskou, waar nieuwe landbouwwerktuigen voor de boeren vervaardigd worden.’ De diakoon met wien ik na afloop sprak, zei me, dat alles vroeger, toen het heele dorp nog kerkelijk was, veel heerlijker was in zoo'n processie, maar, zei hij, dat zal bij U in het Latijnenland nog wel zoo zijn, want de Latijnen hadden ook vaak processies, naar hij had hooren zeggen. Ik antwoordde hem, dat de Latijnen in het land, waar ik woonde, geen processies mochten houden! Ik had er bij kunnen voegen: wij doen andere dingen: wij verdedigen het ‘Christendom en de beschaving’ tegen die barbaarsche Russen, weet u!

Ik had op dat oogenblik wel eens graag willen weten, welk antwoord het protestacties-organiseerende, met bourgeois, Joden en huilende dominées tegen de Russische barbarij het Christendom en de beschaving verdedigende, Roomsch-Katholieke Hollandsche kamerlid gegeven zou hebben aan dezen simpelen vrome. Wij danken in het dominéeskoor den Heere Heere voor ‘onze christelijke beginselen’ en onze ‘Christelijke’ regeering, die verdedigd moet worden tegen die snoode Aziaten. Dank zij al die Hollandsche ‘Christelijkheid’ zijn wij niet zoo passief, achterlijk en dom, als dat kinderlijke, vrome volk in het geheimzinnige Rusland.