De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 154]

Joep Nicolas
Orientatie van een huidigen glazenier

Architectuur en utiliteitskunst treden in een tijdperk, waarin alle persoonlijke romantische emotie zal wijken voor een onpersoonlijk-algemeen menschelijk dienen van nuttigheid, hygiene, en comfort. De persoon van den architect zal hoe langer hoe meer tot 't bouwwerk staan als de ingenieur-constructeur staat tot de te maken motor. Hij bezigt en perfectioneert gemeengoed geworden vindingen, hij is de richter der industrie. Het met mechaniseering en standaardiseering begonnen proces voltrekt zich verder: de architectuur wordt industrie. Evenzoo standaardiseeren zich de gebruiksvoorwerpen: tafels en stoelen, bedden, lampen, waschbakken, alles gericht naar hoogst mogelijke bruikbaarheid. Wat zich niet standaardiseert is de uiting van geestelijken overvloed. Deze blijft persoonlijk omdat ze een organische uiting is van den enkeling die niets te maken heeft met economische wetten van utiliteit, en die toch steeds weer nieuw leven zal vragen uit de noodzakelijke streving van het sterke individu naar een bevestiging van geestelijke meerwaarde tegenover de massa. En dit mag gelden als definitie der moderne vrije kunstuiting.

Hoe onpersoonlijker de industrie wordt, hoe genormaliseerder het leven, des te persoonlijker, des te gedifferentieerder wordt het kunstwerk: directe seismographische registratie van ontroering. Muziek, dichtkunst, schilderkunst, beeldhouwkunst, niet in dienst van een cerebraal ideologisch systeem of cultus, maar direct uit geestelijke noodzaak der overvloedsuiting. En zoo slechts kan een zuiver gerichte moderne glasschilderkunst bestaan: als vrije en niet utile maar psychisch gerechtvaardigde manifestatie wier mate-

[p. 155]

rieele en expressieve stijleigen weliswaar wortelt in, en voortgroeit uit een naar beteekenis en doel totaal heterogeen verleden.

Men heeft te kiezen tusschen de nuttige en zeer perfecte spiegelruit of ruit van vita-glas en het luxe-raam, dat spontaan iets van het licht wil offeren aan een uiting van geestelijken overvloed.

Uit deze orienteering blijkt hoe industrie en kunst zich sterk scheiden naar haar doel. Industrie beoogt nuttigheid, die zich in economische waarde laat uitdrukken. Kunst beoogt geestelijken overvloed, welks waarde bepaald wordt uit persoonlijke appreciatie. Beide scheppen schoonheid naar de mate ze haar doel nabij komen. Industrie schept schoonheid in categorie. Kunst in organische uiting van het begenadigde individu dat een projectie op de materie geeft van een doorleefd tijdscomplex.

In de middeleeuwen waren industrie en kunst niet te scheiden, wijl beide handwerk. Daar kon men met recht spreken van Kunstnijverheid. Tegenwoordig wordt Kunstnijverheid een onwezenlijk iets: een romanesk idealistisch compromis uit historisch heimwee, dat, gelijk vele compromissen uit valsche piëteit door aestheten gehandhaafd wordt. Laat ons niet in illusies leven: een glas-in-loodraam in een modern gebouw is een kunstwerk, als 't voldoet aan de eischen van elk kunstwerk, als 't een registratie is van de innerlijke spanning van den maker, zoo direct mogelijk. Maar evenals een olieverf-schilderij een onding is, als het lijkt op een kleurenfoto, eveneens mag een glasraam zijn materie niet verloochenen: glas en brandverf en lood samengesteld uit het gevoelen van den maker, niet echter uit een domme archaistisch-aesthetische orthodoxie. En evenals een schilder zelf zijn doek beschildert, eveneens moet de glazenier zijn raam maken uit de door hem volkomen beheerschte materie. Een handwerk in den hoogsten zin: men kan geen glasraam concipieeren en 't een ander laten maken naar nog zoo keurige cartons; de kennis en de beheersching

[p. 156]

der materie leeren den geest hoe zich te uiten, eer de geest de stof kan dwingen. Hier niet minder als in elke vrije kunst is voor den modernen kunstenaar een volledige habitus noodzakelijk. Een aesthetisch ornamentaal product dat de pretentie heeft, ‘de architectuur voort te zetten’ is een onwaarheid geworden. Evenals een schilderij den wand onderbreekt en door zijn contrast opluistert, eveneens is een glas-in-lood raam een onderbreking der architectuur, een overbodige, maar gerechtvaardigde manifestatie van rijkdom.

Een raam van deze allure, juist in gebaar tegenover de ruimte die het belicht, is waarachtiger en schooner dan een siersel met quasi architectonische pretentie in zijn uiterlijke styleering. Zoolang architectuur echter decoratie blijft, en ik zie ze nog veelvuldig aan deze zwakheid lijden, zal het doorsnee glasraam vaak genoeg aan deze bekroning bezwijken en de wanhopige allure aannemen: een voortzetting te zijn van wat men ten onrechte architectuur noemt.

Dat is meest preoccupatie om ‘stijleenheid’, maar zij die heden ten dage spreken over stijl, gebaseerd op cultureele en sociale eenheid, erkennen de volkomen afwezigheid van een cultus als drager van een ordenende sacrale kunst. De moed om dit consequent te aanvaarden schijnt echter veelal te ontbreken; men fabriceert nu een ‘moderne stijl’ uit heimwee naar wat men graag zou doen gelden als moderne mystiek. Zoo'n stijl is een irreëel idealisme en raakt den buitenkant. Schuwt men zooiets ‘mode’ te noemen, laat men 't dan euphemistisch betitelen als ‘Kunstbeweging’.

Laat ons niet treuren over een niet bestaanden eenheidscheppenden cultus, laat ons oprecht en ronduit een niet minder religieuze kunst geven uit een eenheidsprincipe dat iedereen aanvaardt: het Leven. Laat de uitingen nog zoo veelvuldig van vorm zijn naar de verschillende geaardheid der verschillende kunstenaars: het gezamenlijke beeld van onzen tijd kan er slechts rijker om zijn.

[p. 157]

En voor alles schuwe men het valsche gebaar; hoezeer we een auto bewonderen (ik zeide reeds waarom hij schoon is), laat ons erin rijden, maar laat ons geen schilderijen maken die op auto's gelijken. En hoezeer we de architectuur bewonderen om haar rationeele en naar doelmatigheid uitgebalanceerde vormen: wanneer we uit die vormen glasramen gaan bakken, zijn we als een kind, dat, wijl het eens een konijn zag en bewonderde, nu geen chocolade meer wil eten, tenzij in den vorm van een chocoladekonijn.