De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 140]

Kroniek

De Droom van Nolens en de gevolgen.

Zaterdag 22 Maart lag op de uitgeverij ‘De Gemeenschap’ de nieuwe brochure ‘De Droom van Nolens en de Gevolgen’ gereed, waarin o.a. was opgenomen het artikel ‘Nog een Verklaring’, dat onze redactie wilde toevoegen aan de ‘Verklaring’ van Gerard Wijdeveld, waarin hij de publicatie van zijn gedicht herriep. Zooals wij hebben meegedeeld was de publicatie van dat artikel in het tijdschrift door den censor verboden. Toen de exemplaren voor onze abonné's, wien wij deze brochure gratis toezonden, de deur uit waren, is ons meegedeeld, dat de kerkelijke overheid ook die uitgave verbood. Als katholieken hebben wij gehoorzaamd en van het gebeurde mededeeling gedaan in drie katholieke dagbladen. De uitgeverij heeft de exemplaren die voor den handel waren bestemd ingehouden.

Wij betreuren het, dat wij door deze publicatie te goeder trouw tegen den wil van het kerkelijk gezag hebben gehandeld.

DE REDACTIE.

Film

Joris Ivens.

De barre successen, waarop Joris Ivens door Rusland zweeft - na de successen, die hem in zijn vaderland vervolgden - beginnen dezen beginnenden cineast tot een legende te vervormen. Hij verdient dit niet. Hij is een te eerlijk en nauwgezet werker voor de ontoelaatbare complimenten, die hem te beurt vallen, en die aan anderen de waardeering onthouden, waar zij recht op hebben. De Nederlandsche en de Russische wierook moeten hem op den duur bedwelmen en hem beletten het werk te doen, dat zijn aanleg hem voorschrijft.

Dit is misschien ander werk dan wat men bezig is van hem te verwachten. Een nauwkeurige en onbevooroordeelde beschouwing van zijn films leiden tot deze opvatting, die zijn talent niet wil verkleinen, maar het wil zien in zijn juiste verhouding tot de filmkunst.

[p. 141]

Er zijn twee zeer onderscheiden soorten films van Ivens: die hij zèlf maakte en die hij in samenwerking met anderen volbracht. Knap zijn ze alle. Bezield zijn alleen de laatste, zelfs de meest mislukte: ‘Branding’. Men ondergaat bij het zien van Ivens' films steeds de pijnlijke verwàchting van de groote verrassing, van de gespannenheid, van de bewogenheid, van de treffende beweging, die plotseling film creëert. En even zoovele malen ondergaat men de teleurstelling, weliswaar met een stellige hoop, dat zijn volgende film de teleurstelling zal wegnemen. Zijn eersteling ‘De Brug’ was als inzet zeer hoopvol, doch ik betwijfel - nu ik zijn andere films ken - of hij deze eerste geheel zelfstandig heeft gemaakt. Er zijn enkele luchtige accenten in ‘De Brug’, die men destijds natuurlijk op zijn rekening kon schrijven, maar die nù wat vreemd aandoen en moeilijk met Ivens' stuggen geest in verband te brengen zijn. Ook ‘Branding’ is een voorbeeld. Het is waar, dat het beste deel van ‘Branding’ Ivens' werk is, maar ook dat dit gedeelte een zekere charme verkrijgt door zijn verbinding met een scenario, hoe ongelukkig dit scenario ook was. ‘Regen’ tenslotte is in z'n geheel een zeer mooie film met een suggestieve atmosfeer en geestige overgangen, maar ook deze film is niet van Ivens alleen.

Zijn grote film ‘Wij bouwen’ kan men niet als geheel bespreken, omdat de maker niet volkomen vrij was bij de bewerking van zijn stof. De onderdeelen ‘Heien’ en ‘Zuiderzee’ echter komen voor een bespreking wèl in aanmerking. En hoezeer de eerste ook bewondering afdwingt door de intelligentie, waarmee Ivens het heiblok achtervolgt en in het algemeen zijn filmmateriaal weet te vinden, toch blijft er, ook in ‘Heien’, hoewel daar het minst, een gebrek aan fantasie, aan speelsche beweging, aan filmische omvorming. Dit is echter opvallend in ‘Zuiderzee’. Ik moet eerlijk bekennen, dat mijn eerste aanschouwing van ‘Zuiderzee’ mij tot een te groote bewondering voor Ivens dreef. Een tweede vertooning bracht des te meer teleurstelling. Hier vooral geldt de stelling, dat men steeds in afwachting blijft van de groote verrassing, die niet komt. Alleen aan het eind wordt de strijd tusschen mensch en natuur tot een dramatisch conflict, doch verder bepaalt ‘Zuiderzee’ zich tot zuiver gekozen en koel-intelligent genomen, overvloedig en rijk film-materiaal, dat echter niet door een bezielde montage tot een driftig rhytme werd bedwongen. Hier is te duidelijk herkenbaar de invloed, die Ivens uiterlijk, doch volstrekt niet innerlijk van de Russen onderging. Iedere Russische documentaire (Zvenygora, Moskou, Turksib) bezit het élan, dat Ivens al te Hollandsch mist.

Al te Hollandsch? Dit geldt niet sinds Dick Laan zijn uitnemende

[p. 142]

Voetbalfilm maakte. Hier was van het begin tot het einde die vlotte, pittige, schijnbaar-nonchalante maar zoo besliste montage, die het kenmerk zijn van filmpoëzie. Hier is vooral niet de bezorgdheid van Ivens' vakmanschap, noch zijn donkere stroefheid, maar veeleer een blijmoedigheid, een frischheid, die men bij een Hollander niet verwachten zou.

Ik trek deze vergelijking met Laan alleen, omdat hij met Ivens wel het grootste contrast vormt in de Nederlandsche cinematografie. Hetgeen volstrekt niet zeggen wil, dat men Ivens' zijn (benijdenswaardig) talent als cameraman, als filmvakman mag ontzeggen. De zekerheid, waarmee hij zijn objecten ziet en opneemt, maken hem juist tot een filmfotograaf, van buitengewone beteekenis, maar hij mist, dunkt me, de originaliteit, de durf, de uitbundigheid, die zijn leermeesters in Rusland in zoo sterke mate bezitten. Ivens is zwaarmoedig, ernstig. Hij kent niet de verrukking, wel de toegewijde aandacht. Hij keert zich naar de donkere aarde en zelden naar de open luchten. Naar het doode voorwerp, niet naar de ‘Sichtbare Mensch’. Hij verdient niet, nogmaals, dat men hem eigenschappen toekent, die zijn werkelijke uitstekende hoedanigheden zouden verdringen. Het zou een verwarring zijn, die de Nederlandsche filmkunst geen goed kan doen.

CLOSE-UP.

Poezie

Gerard Wijdeveld: Het Vaderland (De Gemeenschap, Utrecht, 1930).

De verschijning van Gerard Wijdeveld's verzen is een verrassing. Ten eerste omdat zijn bundel een samengaan aantoont - voorzoover een niet-katholiek dat beoordeelen kan - van katholiciteit en poëzie, zoo innig en zoo organisch als bij de andere dichters van De Gemeenschap en Roeping slechts een enkele maal het geval was, en ten tweede omdat deze katholiciteit zich èn in haar twee polaire levensvormen èn in de wisselwerking daartusschen voortdurend echt, vol, en vroom betoont.

De twee elementen die Wijdeveld's aard bepalen zijn een zeer schuchter, men zou willen zeggen: een zeer primitieve geloofsinnigheid, die een deel van zijn verzen stil, prevelend, in zichzelf gekeerd maakt, en daarnaast een vurige weerbaarheid-des-geloofs. Ik zou, afgaand op het accent, geneigd zijn de eerste trek voor zijn meest

[p. 143]

wezenlijke te houden, maar zijn beste verzen ontstonden eerder uit een meer naar buiten gekeerde houding. (De veertig martelaren I en IV vooral en Annunciatie, b.v.)

Deze en sommige andere verzen (stukken van ‘Visitatie’ bijvoorbeeld, St. Judas, en misschien ook Heimwee en Lied nog) zijn mee van de beste gedichten die door de jongere Katholieken geschreven zijn. De zwakte van Wijdeveld ligt in zijn rhytme, vooral in zijn vrije gedichten: hij is vermoedelijk bang voor een soepeler val, voor grooter zwier en pracht; hij zal dit wantrouwen als te fraaie literatuur, en ongetwijfeld ligt zijn eenvoudige, innige aard eerder een stroeve onmiddelijkheid, kortheid en soberheid, zoowel in zijn zachte als in zijn felle momenten; maar hij moet zijn rythme dóór laten klinken, hij moet het niet angstvallig inhouden, inschroeven schreef ik bijna. De wrakke, houterige stijfheid ervan is op sommige plekken alleen in schijn gothisch. Maar hij en wij kunnen blij zijn met dit begin.

H. MARSMAN.