De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 116]

Albert Helman
De politiek der armen

I. Het geval Maro

Er hoort soms moed toe om te spreken, er hoort soms moed toe om te zwijgen; er is in ieder geval geen moed toe noodig om de moedige daden van anderen te bewauwelen. Maar soms worden al deze dingen gecompliceerd, door de domheid der assistenten of door de omstandigheden. En niemand weet het spreken of zwijgen langer naar waarde te schatten. Dan is het uur geslagen van den lachenden Zigomar, het uur waarin men abstraheert en de gebeurtenissen ontdoet van hun décor, opdat men ze zoo naakt, zoo mechanistisch mogelijk zie.

Neem het geval Maro.

De heer P.V. Maro is een dichter, een schepper van vele schoone zegswijzen en woordverbindingen, die ook Zigomar en zijn aanhang vaak ontroerd hebben door een onbetwistbare schoonheid.

Op zekeren dag hoort de heer Maro zijn vrienden met verontwaardiging en scherpe kritiek spreken over den heer Pieters, die doorgaat voor een beroemd en achtenswaardig man. Dat is het goed recht van Maro's vrienden, dat ze in hun binnenkamers zeggen wat hun goeddunkt. Straks immers vraagt men van diezelfde vrienden hun vrije stem om den heer Pieters of andere heeren Pieters uit te verkiezen tot hunne vertegenwoordigers en samenstellers van het hoogste gezag. Dat is nu eenmaal een bestaande orde van dingen, die als controvers de algeheele vrijheid tot binnenkamers denken met zich meebrengt.

Maro, omdat hij een dichter is met een ontvlambaar hart, deelt de verontwaardiging van zijn vrienden onmiddellijk.

[p. 117]

Hij voelt met hen mede, hij voelt zich één met hen. Dit is niet alleen kudde-instinct, dit is ook iets wat sinds menschenheugenis werd aangemerkt als een nobele eigenschap. De burgerlijke verontwaardiging uit zich in vloeken, in het pesten van zijn vrouw, in het ontslaan van personeel, in het zich aansluiten bij eene organisatie. Men neemt aan dat dit een publiek goed recht is. De dichterlijke verontwaardiging uit zich anders, dichterlijk. En zoo ging het met Maro; de verontwaardiging zette zich bij hem vast tot een hekeldicht, waarin hij Pieters van iets zeer ernstigs beschuldigde dat aan een ieder bekend was, zonder daarom de verontwaardiging van een ieder te wekken.

Dichterlijke gevoelens zijn echter aanstekelijk. Dit is de wezenseigenschap van de dichtkunst, dat zij ons de gevoelens van den dichter niet alleen meedeelt, maar suggereert. Wij gaan met hem mede voelen; daarom dicht hij, daarom publiceert hij.

Dit dichten is dus uiteraard iets anders als wanneer ik of Zigomar of Klaas u iets met al onze heftigheid en verontwaardigdheid mededeelen. Om zijn suggestie te versterken, zijn woorden kracht bij te zetten, gebruikt de dichter wendingen, zegswijzen, beelden, metaforen, die geen letterlijke waarde, maar veeleer een geheimzinnig-betooverende macht hebben.

Alzoo om zijn verontwaardiging dichterlijk te uiten - zooals een chef zijn verontwaardigdheid sociaal, een zieleherder zijn verontwaardiging van de preekstoel, een dokwerker het door een zondvloed van scheldwoorden uit - heeft de dichter ook woorden gebruikt die in hun letterlijke beteekenis wellicht onjuist of onjuist uitlegbaar zijn, maar die uit de dichterlijke noodwendigheid ontstaan om aan de hoofd-sententie kracht, vooral gevoelskracht bij te zetten. Nu vermeldde ik reeds, dat de hoofdbeschuldiging van Maro's hekeldicht, het ding waar het omging, reeds aan een ieder bekend was, zonder daarom eens ieders ver-

[p. 118]

ontwaardiging op te wekken. Door de wijze waarop Maro zijn particuliere verontwaardiging uitsprak, ging men echter merken, dat het met den heer Pieters toch niet zoo fraai gesteld was als het publiek tot dan toe eigenlijk wel meende. De vrienden van Pieters, dewelke omdat hij een machtig, schier almachtig man is, veel en veel talrijker waren dan die van Maro, - werden op hun beurt verontwaardigd, en spaarden Maro geen hoon noch verachting. Zij intimideerden hem door bedreigingen van overmacht, door heesche scheldpartijen. Ook dat is een goed recht; een ieder verweert zich met de middelen die hij kreeg.

Men meende echter Maro het best te treffen door hem te verwijten dat hij dichter was, dat hij een taal sprak die niet de tale Kanaäns noch de tale des Grootboeks is, dat hij het geval Pieters be-dicht had. De beste dienst echter die men Pieters kon bewijzen: de hoofdbeschuldiging te weerleggen, de oorzaak van Maro's verontwaardiging weg te nemen, liet menna. Men viel den dichter aan op de onjuistheid van enkele woorden, maar men bewees niet de onjuistheid van zijn punt van uitgang en zijn punt van aankomst.

Iemand als Zigomar mag daaruit dus besluiten, dat Maro waarheid moet gesproken hebben.

Nu gebeurt er iets onverwachts.

Men jaagt Maro zoo op, men prest hem dusdanig, dat hij op zijn hekeldicht eenig proza doet volgen, waardoor het de schijn wekt zijn woorden te herroepen. Men juicht; Maro is een moedig man, die zich na voorbarig spreken het zwijgen weet op te leggen. Hij heeft de plotselinge moed, zeggen toeschouwers, van een die van een brandende toren springt, omdat de pletter-dood aanlokkelijker lijkt dan de vuurdood. Zoo springen ook de niet-zwemmers in zee wanneer het schip begint te zinken.

De sensatie van deze gebeurtenis deed intusschen vergeten, dat de waarheid niet kan worden herroepen voorzoover zij waarheid is. Zoolang Maro mij dus niet aantoont, dich-

[p. 119]

terlijk of anderszins, dat zijn beschuldiging, zijn verontwaardiging ongegrond is, blijft deze zich aan mij mededeelen, geloof ik hem niet.

Ik geloof in de macht van het vers.

In het recht van den dichter verontwaardigd te zijn.

Ik geloof dat ieder goed mensch verontwaardigd moet wezen over het onrecht.

Het eerst en het meest over het groote onrecht.

De beleediging van een weerlooze arme is erger dan de beleediging van een onaantastbare Machtige.

Achter Pieterse staan millioenen; menschen en guldens.

Achter Maro stonden een paar armoedzaaiers met knikkende knieën.

Maro is gezwicht; de dichter is overwonnen, en het kan nobel en moedig zijn den dichter in zich te laten overwinnen.

Maar de Waarheid?

Wie bewijst dat Maro geen recht en geen reden had verontwaardigd te zijn.

En dat mijn verontwaardiging valsch is?

Wat het rapaille van omstaanders betreft, passons vite.