De Gemeenschap. Jaargang 5

[p. 344]

Kroniek

Karel van de Woestijne †

De betekenis van de gestorven dichter wordt in Vlaanderen omstreden met argumenten, waarmee men alles dood kan slaan behalve Pegasus. Was de man Vlaming genoeg, die levenslang vergat, dat hij de taal van Maeterlinck en van Verhaeren meesterlik hanteren kon? Of had hij zich het leven nog iets moeiliker moeten maken dan het al was - zodat het volkomen onmogelik werd? De vaderlandse betekenis van Karel van de Woestijne was deze, dat hij de grootste dichter van Zuid Nederland geweest is en het belang dier betekenis is niet te waarderen met manifesten maar met opvolgers. Men kan de heiligste offers brengen, maar de bedoeling daarvan wordt lichtelik onzuiver als men zijn eigen offervaardigheid ten voorbeeld en ter verplichting gaat stellen. Niemand weet wat Van de Woestijne voor Vlaanderen gedaan heeft en daarom is het niet juist alleen te zeggen wat hij nagelaten heeft. Ik praat de zonde van verzuim niet goed, maar bewonder de deugd der zwijgende arbeidzaamheid. Wat men afzijdigheid noemt kan een kwaad zijn, maar het is het minste van twee kwaden, wanneer de afzijdigheid het staatsbelang - en haar oorzaak de heilige waanzin geldt. Daarom ben ik vast overtuigd, dat Vlaanderen zijn grootste man verloren heeft in dezen afzijdige.

Wat de zuivere kunstkritiek zal redden van zijn uitgebreid oeuvre laat ik voor vandaag aan de zuivere kunstkritiek over. Er zwijgt een stem, die niet alleen zong, maar die doordrong. Het is de diepe betekenis der dichtkunst van Karel van de Woestijne geweest, dat zij onmiddellik het individuele geweten aansprak. Van de Vlaamse mens heeft hij - na Prosper van Langendonck - een der diepste hoedanigheden onthuld: de macht om in te grijpen in het verzwegen zieleleven van de lezer.

Zijn wulpsheid en verzadiging zijn in wezen on-hollands, maar vlaams. Het accent is vlaams. Hij is als Rubens. De brave Hol-

[p. 345]

lander houdt niet van mensenvlees, de beneden-Moerdijker heeft iets van de reus uit Klein-Duimpje, die mensenvlees ruikt en onbedwingbaar wordt. Het zelfsbedwang van de Zuid-Nederlander is op zichzelf een exuberantie en hij kan wellust ervaren aan het nietszondigen. Voor hem is het leven te vol, en dáárom liggen overdaad en verzadiging (met het gevoel van uitputting) voor hem altijd in elkanders onmiddellike nabijheid.

Er is in het Plantijnsmuseum een schilderij van Rubens, dat men ‘de philosofen’ heet. Het stelt de schilder zelf voor in gesprek met Justus Lipsius, Christoffel Plantijn en diens broer. Zijn gezicht is spits, en nerveus geconcentreerd. Zijn hand beeft, zonder te tasten. Haar zekerheid ligt in die beving. De vingertoppen voelen de wereld op een tafelblad en met de wereld tegelijk de duivel en het vlees. Er is geen angst in den opsalg der ogen, maar een bijna fatalisties doorzicht. Het ziet door de redenering der anderen heen. Het ziet door alles heen en achter alles ziet het zijn eigen zenuwachtigheid. Er hangt in hetzelfde museum een ‘dood van Socrates’ door Rubens, waarop het leven zich langzaam samentrekt tot de bloedloze verkopering van deze wrede dood. De ogen staren raadselig naar het geheimste der stervenservaring. Zij zien door alles heen hun eigen laatste smart.

Narcissus-geest is den Vlaming niet eigen, maar, als hij niet argeloos is, ziet hij het drama van de wereld in het drama van de ziel. Zijn zieleleven versombert zelden, maar als het verdonkert, wordt het de nacht van Pascal. En hij waakt bij het hatelik ik:

Wij, grauw en naakt in onze zatheid, en die weten
dat elk begeren weer door zatheid wordt geboet,
dat geene vreugde waakt, die, smartlijk te eind gesleten,
geen hopeloos verlangen voedt;

die eens, als gij, om onbevredigd hunkeren treurden,
maar kweeken thans in 't hart een onverzaadbre spijt,
die dragen in ons lijf den vloek van steeds gescheurde
van steeds herschapen maagdelijkheid.

[p. 346]

 

o, maagd, die henen gingt, bleek van uw schoon begeeren

 

spijtig om de eedlen schroom die noodloos heeft gehijgd,

 

thans staan we in 't strakke kleed van 't opgelegd ontberen

 

met de angst om 't hunkeren, dat dreigt ....

schreef ‘de modderen man’ bij de dood van de jonge dichteres Renée Vivien. Er is een niet-anders-meer-kunnen in de poëzie van Karel van de Woestijne en dit is er de grootheid van. Er is niet alleen een bezetenheid door de Muze, maar een bezetenheid door het poëties motief. Er is iets meer dan eerlikheid, er is een noodzaak tot eerlikheid.

Rubens heeft zich geschilderd als een man, die heel het leven kent, en toch heel het leven begeert. In een der laatste zelfportretten heeft hij beleden dat de smart van de ervaring een onmisbare en grootse pijn is. Karel van de Woestijne heeft zijn hunkering beleden en.... gevreesd. Wat hebben beiden ons gezegd, dan dat het leven schoon is mèt zijn smart en mèt zijn vergankelikheid? Alleen nog dit: dat zonder de verrijzenis des vleses de hemel zich niet laat denken.

Karel van de Woestijne is dood. Hij was de grootste dichter van de Zuidelike Nederlanden en hij was het, omdat het laatste woord van zijn belijdenis te innig is om anders dan in zijn verzen te worden herhaald en omdat het diepste accent van zijn kunst te menselik is dan dat men het zou kunnen achterhalen en bloot leggen zonder schennis. Hij spreekt tot het persoonlike geweten en dat is geen publieke aangelegenheid.

ANTON VAN DUINKERKEN.

De Keten.

De laatste jaren wordt het iederen dag duidelijker dat er nog wel een andere internationale band bestaat dan die der rotarians, padvinders en volgelingen van Krishna Murti. Het is de keten

[p. 347]

van ongeorganiseerde naamlooze goedswillenden, nieuw- en eindelijk eerlijk-willenden, welke hechter en hechter wordt. De vrijmetselarij van een altijd op de practijk gescherpt idealisme, die langzaam maar zeker zijn heilzaam werk begint te doen. Het zijn de laatste jaren een aantal Weensche en Duitsche blaadjes die de frissche copie leveren voor sommige onzer weekbladen. Blaadjes die men slechts heeft open te slaan, om te weten dat daar weer eens een meteoorsteen van nieuwsleven is neergeploft tegen de eeuwig-gesloten deur van studeerkamer en academie. Menschen die het eeuwen-oude geloof en de wereld-oude overtuiging in een bliksemhelder en ongekend licht her-ontdekken en het confronteeren met de practijk van het hedendaagsche leven, schrijven er de recht voor zich uit beleden nood van dezen tijd in uit.

Nu is het alweer een poos een Vlaamsch blad dat het ijskoude, nuchtere, maar met hartstocht gehanteerde zoeklicht legt, over wat rot, leugenachtig, corrupt, leelijk en verkeerd is in Vlaanderen. Ik prijs de redactie zalig, die, eenmaal gedreven tot de guerilla tusschen de rotsen van het politiek en sociaal gebeuren, die guerilla voert met zoo'n prachtig uithoudingsvermogen en zoo'n eerlijk schot. De mogelijkheid om groot en ruim te leven schijnt daar dan toch grooter dan hier. Tenminste mag men daar het verlangen naar een ruimer leven hardop belijden.

Jong Dietschland doet het in ieder geval!

Het verzwijgt zijn critiek op de daden van de Belgische bisschoppen en geestelijkheid, voor zoover deze ‘zuiver der wereld’ zijn, niet. Zij kan de bisschoppen wijzen op het onjuiste en onrechtvaardige van hun eenzijdige bemoeizucht in zake de Vlaamsche kwestie, zij kan de pastoors wijzen op hun te groote interesse voor de boerenleenbank en hun te kleine voor het levende geloof, op hun financieel te veel en hun sociaal tekort. Zij kan de vervloekte arrivisten (nu reeds!) van de Vlaamsche beweging in de schandelijke naaktheid van al hun leugens en opportunisme aan het volk vertoonen. Allen die zich interesseeren voor wat staatkundig en sociaal leeft in jong Katholiek Vlaanderen, beveel ik dit weekblad van harte aan. Naast de correspondenties van Wies Moens in De Tijd (tot nu toe gelukkig aan iedere be-

[p. 348]

proefde aanslag van het Belgisch episcopaat ontkomen) is men hier aan de juiste bron.

Moge de tijd nabij zijn, dat ook hier met klaardere en duidelijker woorden eens gezegd kan worden wat op 's harten grond leit, en daar tot een jaren oude droesem wordt. ..

KUYLE.