De Gemeenschap. Jaargang 5

[p. 38]

Kroniek

Erich Wichman †

Op Oudejaarsavond vond ik een briefkaart die onder een stapel tot het vuur veroordeelde papieren vandaan was gekomen. ‘Pas alcoholtherapie toe’, schreef Erich Wichman mij daar. En op het moment dat ik den welbesloten gang van zijn scherp en lenig voortschrijdend, zijn voortvliedend handschrift bekeek, overdenkend welke ontgoochelingen en lichamelijke stoornis hij zelf met wat geestrijk vocht te boven placht te komen, lag hij reeds in zijn agonie. Ik ben er zeker van, dat hij zich toen met andere dingen bezig hield dan met de deugden van Schiedam en de kwade eigenschappen der lactisten. Maar ik zal van deze fanatieke propaganda voor het vuurwater, dat sommigen tot zwijnen en anderen tot vorsten maakt, geen kwaad, alleen maar goeds zeggen. Deze propaganda had een symbolische beteekenis: hij bestreed ermee al wat slap, ellendig en naargeestig was. Heel het water-en-melk-bestaan, het merglooze kwijnen, het vunze rentenieren van het hedendaagsche Holland. En het was zijn uiterste poging om wat gloed te vinden - hier, tusschen landschappen in den mist en zielen vol motregen - voor zijn arm, vermoeid en dapper hart:

‘Wij drinken hier niet van verdriet
Nog minder van plezier
Toch drinken wij, zooals gij ziet:
Er is niet anders hier!

Het doet er nu niet toe of Erich Wichman een groot kunstenaar (niet meer, of nog niet een groot kunstenaar), of hij een op haarbreedte van het genie verwijderd onrustige, of hij misschien slechts de ‘Nietzsche van mijn zestiende jaar’ was. Met een wintersch kerkhof achter mijn rug, met een moeder en een vrouw, die evenveel geofferd hebben als hij zelf, nog voor mijn oog, met de herinnering aan die ééne fiere kleurnoot van de driekleur over een zwarte kist - de driekleur die, voor het eerst na jaren en jaren, weer een symbool scheen - kan ik dit alles niet over-

[p. 39]

denken en het kan me niet schelen. De lente is grillig in dit land, de verdorde tak van Europa (zooals hij Holland noemde) bloeit op de meest onverwachte momenten wildshartstochtelijk uit ..., en hij stelde ons tèlkens voor verrassingen. Ik geloof niet dat hij ‘de zuidelijke natuur’ was waarvoor men hem thans wil houden. Hij was eerder de Noorderling met de verdeelde ziel, die gaarne uit vluchtigheid diep wilde wezen, en uit zijne nostalgie natuurlijkerwijze naar het licht stond gekeerd, zooals immer onze mystici en lyrici. Wat hij in ieder geval was: een der weinigen die zich verzetten tegen de haast algemeene verploerting welke voor normaal wordt aangezien, tegen het steriliseeren van de edelste, meest naar boven strevende, van den grond losrakende gevoelens der menschen. Tegen de surrogaten in het rijk van den geest en tegen de homosexualiteit der stoffelijke cultuur. Te vinden den mensch die leeft onder de waarheid welke vrij maakt: ziedaar zijn verlangen en zijn dwaasheid, waarvan hij niet was te genezen. Dat dit voorbij is, dat een dergenen heenging die, vurig en onstilbaar, teekenen geven van de Overzij des waters - het maakt treurnis noodzakelijk en vanzelfsprekend. Zijn vlijmend intellect? Van geen belang. Zijn woest barbarisme? Een gevallen masker. Zijn vele fouten? Vergeten. Maar zijn geestdrift en zijn edelmoedigheid, kónden wij die vasthouden en geven aan de nuchteren, de gepolijsten, de achterbakschen, de optellers en aftrekkers, de geschonden exemplaren onzer soort, die hun povere atrofie als harmonie ten troon zetten! Het spreekt vanzelf dat dezen hem hebben gestraft. Men straft u altijd, neemt gij geen vrede met de middelmatige raadsbesluiten van hun aantal. Men straft u met armoede, laster en negatie. Vocht men tegen u in het openbaar, het zou goed en mannelijk zijn, maar zoodra zij zien dat uwe wapenen scherper zijn dan de hunne, dat het talent, wat zij missen, ergens anders is neergevallen, veranderen zij van tactiek, trekken zich terug achter de tweede linie en beginnen naar links en rechts en achterom den uitputtingssguerilla, dien zij rekken kunnen op de vele voedingslijnen. En langzaam wordt het leeg om u heen. Er valt vale stilte, als in de deftige societeit, waar één der heeren 'n oogenblik zijn

[p. 40]

standing vergat en onder het koelsmisprijzend, maar onbeleedigd staren der harteloozen, zijn binnenste gedachte uitsprak.

Zoo verging het Wichman. En misschien kunnen wij nu leeren, bij dit sterfbed, dat zij die het vuur willen voortdragen, elkander in de ongemakkelijkheden van het leven véél vriendschap moeten bewijzen. Het kan spoedig te laat zijn en de eigenlijke vijand is overal dezelfde: de philister, hoe aftandsch het klinke - de philister, die zich met evenveel gemak van het Evangelie als van de stedelijke politie laat bedienen. En ook dit leeren: dat er nimmer plaats is voor verbittering. In dit opzicht was Wichman bewonderenswaardig, hij kon vechten als een bezetene, maar hij kon zijn doodsvijand vergeven, omdat hij charitas had.

De grondtrek van zijn karakter was een groote, goede, dwaze kinderlijkheid. Niet de geringste vleug van sentimentaliteit daarbij: een heldere, oprechte behoefte om te beminnen en te vereeren. Ik heb hem, in een woedend debat op het Vrijthof te Maastricht, plotseling zien opstaan van zijn bank, het geschonden gezicht in een vreemde spanning vooruit, als van iemand die een verschijning krijgt, en zijn blik gericht op het allerliefelijkste dat dien Meimorgen sierde: twee zilverwitte bruidjes die in een duistere kerk voor het eerst gecommuniceerd hadden en met neergeslagen wimpers onder lenteboomen langzaam huiswaarts liepen. Hij huilde ervan, en het stoorde niet, - er was evenmin phrase en pose als Hollandsche gêne in onze woorden toen wij daarop spraken over ‘la douceur de vivre’. Hij was een oogenblik gansch en al het zuivere verlangen.

Zulke mannen, die het transigeeren niet kennen, zulke hymnische ontevredenen, vinden misschien geen sluitspreuken meer die door een breede groep worden verstaan, maar zij dienen ons land en ons volk beter dan de verstijfde dignitarissen die de sleutelbewaarders onzer onvolprezen orde zijn en die zich, uit de kwantiteit, op de zetelplaatsen der ‘kwaliteit’ laten hijschen. God betere het, maar men moet nu niet meer trachten ons dit uit het hoofd te praten. Voor hen onze hoon of vriendelijke onverschilligheid en voor Erich Wichman het gebed van allen die in de Bergrede worden genoemd.

JAN ENGELMAN.

[p. *1]

Op weg naar Maastricht!
Links: Erich Wichman; rechts: C. Vos

ORTIZ DE ZARATE, Parijs: Nature morte

[p. *2]

GERARD SLUYTER
Kinderportret (aquarel)

JEAN HUGO
Portrait Raymond Radiguet

[p. 41]

Erts 1929

De fotograaf werd opnieuw opgezocht; men liet zich nu 'ns door 'n andere vriend tekenen, of probeerde 't, meer of minder handig, zelf; de legprent deed z'n intrede; de mysterie-vollen lieten hun gelaat opnieuw in 't duister. Daarbij werd iets van het vers, proza, drama, essay gevoegd. Tot wederom de letterkundige almanak ‘gesteld werd als het resultaat van een jaar scheppend werk, als een chaotisch geheel in een onvoltooide, doch reeds kernen aanwijzende formatie’. -

Het resultaat van een jaar scheppend werk is natuurlik een veel te gedegen en deftige omschrijving van deze bonte en boeiende verzameling, die waarschijnlik niet meer betekent als het resultaat van 'n vraag der samenstellers en het antwoord daarop door 't zoeken in nog niet al te vergeelde papieren of 't opofferen van 'n vrije avond. Zodat de kernen wellicht hun wankele plaats vonden met het al of niet goed gelukken in dit moment. Maar hiermee is nog niet iets gezegd ten nadele van deze almanak. Wel dat het weinig zin heeft op détails in te gaan en uit het chaotisch geheel de waardevolle kristallen te zoeken. Anders moest C.J. Kelk worden geroemd om 't rechtvaardigheidsgevoel, waarmee hij in z'n geestig portret goed maakte wat aan z'n onnozele bijdrage te kort komt, 'n gevoel dat Herman van den Bergh volkomen ontbrak, die naast z'n schamele regeltjes niet verschijnt. Als mogelik enkele lezers tot razernij vervallen, draagt Helman met z'n Rose Cocktail Express de verantwoording. Langs de hele linie zou het commentaar bij zulke losse opmerkingen blijven. De oorzaak daarvan is het weinig nieuws, het bekende, het ontbreken der gelukkige verrassing. Het proza komt in de fragmenten niet voldoende tot z'n recht, het drama blijft onvindbaar, het essay is vruchtbaar, maar in een tijdschrift meer op z'n plaats dan in een almanak; het vers veroverde de meeste bladzijden en keert langs alle kanten naar de voorvaderlike vorm, welke terugkeer echter nog niet overal 'n overtuigde herovering betekent.

H.K.

[p. 42]

Charles Eijck.

Eijck behaalde de Prix de Rome. Het schilderij dat deze bekroning over hem ‘aftrok’ is vergeten, en hij rehabiliteerde zich reeds lang.

Het werk van de laatste tentoonstellingen in Holland, (voor twee, drie jaar), was koel, glad, berekend, zorgvuldig in de verf. Soms een beetje wantrouwend tegenover de binnenkant der dingen. Een jonge interpretatie van een klein-monumentalisme, een enkele maal met vage reminiscenties aan Konijnenburg.

Het laatste jaar woonde Eijck in Cagnes, in de Alpes Maritimes. In een droomerig klein paleisje met een wonderlijk sub-tropische tuin, waarin een witte godin langzaam en immer stilstond.

Zon en palmen hebben daar voorgoed die grijze ernst van hem weggevaagd, het gebaar van een, die alles reeds geschilderd had wat hem omringde, viel weg van zijn werk.

De lineatuur sprong met elk werk meer uit de gedrukte en gestyleerde band. De mise en page werd bewegelijk, zonder kennelijke begrenzing, van een gespoten vastheid, met de resoluutheid soms van een directe reproductie.

Bij zijn laatste werken, uit Clamart, een stuk Parijsche banlieue als een hoofdstuk van Cendrars, kwamen de gewonnen mogelijkheden direct en in een trommelenden gang tot uiting.

Tuinen, straten, café's, weghoeken. Driftig en met een pass ontrektheid, die hier in Holland onbekend is, en die we alleen, en daar dan nog dikwijls met minder feillooze beheersching, kennen bij de Dufy's.

Een geweldige productie van olieverf en gouaches, waaronder doeken, die bij hun hopelijk aanstaande expositie in Holland de verrassing zullen vormen van de laatste vijf jaar.

De omslag van dit nummer en nog eenige gereproduceerde krabbels in dit nummer geven een bescheiden idee van de virtuoze lineatuur, welke op het moment Eijck's werk kenmerkt.

Wij hopen een volgende maal meer van zijn werk te kunnen laten zien.

KUYLE.