De Gemeenschap. Jaargang 4

[p. 374]

Korte aanteekeningen over literatuur

Albert Helman: over Pierre Kemp's Carmina Matrimonialia

‘Ehe: so heisze ich den Willen zu Zweien, das Eine zu schaffen, das mehr ist, als die es schufen. Ehrfurcht vor einander nenne ich Ehe als vor den Wollenden eines solchen Willens.’ Het kan u onverschillig wezen, dat niet een der kerkvaders dit schreef, maar Nietzsche, want wij zullen hier buiten beschouwing laten dat alleen de sacramenteele genade ons gansch kan doordringen van deze wil. Deze waarheid - misschien de zuiverste welke Nietzsche ooit neerschreef - blijft onaantastbaar, als een vlijmscherpe doorsnede van het geheimzinnige raakpunt dat lichaam en ziel, in hun kracht van onscheidbare eenheid op éénmaal vonden met een andere eenheid. De wil van twee... dit is de rosse, ondoordringbare dauw die het huwelijk in zijn diepste wezen tot een mysterie maakt, dat wij vergeefs trachten te ontleden. Als laatste onderscheiding blijven wij staan voor dat geheimzinnige door beiden herhaalde ‘Ik wil,’ dat ook de Kerk als antwoord eischt, de wil van twee....

Het kan ons ook niet verwonderen dat zelfs de grootsten die schreven over de diepe roerselen van het menschelijk hart, zwegen over dit geheimzinnig aanrakingspunt, het mysterie van het huwelijk; wetend dat wij als blinden zaaien in elkanders tuin, onbekend met wat daar bloeit, onbekend met wat daar groeien zal, maar moedig, fier, roekeloos en luisterrijk plantend, gedreven door de heilige wil het ééne te kunnen scheppen dat meer is dan zijn scheppers. Die het wilden verwoorden, moesten zich afkeeren van het mysterie dat alleen bestaat krachtens deze bovenmenschelijke wil. Zij trachtten het leven in deze wereld van wil en bewustzijn te vergeten, en spreken verdwaasd van den schijn dien zij ‘realiteit’ noemen: een armelijk spel van domme menschenkinderen, verwonderd over hun eigen hart, bang voor de diepste grotten waaruit de donkere bloedstroom aangolft.

[p. 375]

Zwijgende hebben sommigen het mysterie bedoeld; sprekende is niemand verder gekomen dan 't verhaal van aantrekking en afstooting, 1e frottement des épidermes, met het besef dat een versnelde hartslag niet het tempo aangeeft van 't waarachtig leven. Boven onszelf uit vinden twee elkander in een ernst die nimmer ophoudt, omdat deze ernst ingeschakeld is in de verantwoordelijkheid welke heel de schepping schraagt.

Daaronder weten wij het alledagsleven, en ons nederig bedrijf, wij toch, ‘im himmlischen Netz verschlungenen Thiere.’ Wij kregen een leven te verspelen, en de lust tot het spel. Zooals de wijn de dronkenschap verbergt en het vernuft, zoo is ons bloed ook rood van de roes, en weet niemand die het bewegen dezer lichamen gadeslaat, van de wil die verspeeld wordt, en de wil die behouden bleef.

Het spel is interessant genoeg - symboliseert het niet alle vorm van leven? - en het is gevaarlijk bovendien, want niemand die zichzelf niet trachtte te vergeten in dagdroomen en die niet duizelde bij 't ontwaken ... Terwijl de observatie juist ontnuchtert, en bij dieper dóórzien plotseling ontdekken doet: hoezeer wij spelen op een lager plan, en al ons spelen waardeloos is bij het mysterie dat het huwelijk is als wil van twee....

Het maakt dan niets meer uit of iemand poëzie vond in het geestig spel van tasten en ontglippen, en of hij werd geroerd omdat de oogen meer nog vragen dan de mond te zeggen durft. In alle dingen is er poëzie, in elke orde is de werkelijkheid ontroerend en als waarheid schoon. Verheerlijk ook het leven, en het zaad en moeder aarde, bejubel als het lente is de phallophoren, maar geloof niet dat gij raakt wat Huwelijk is, wat onbezingbaar blijft, wat zelfs door filosofen slechts zelden werd benaderd. (Ik bedoel o.a. Schopenhauer Parerga II § 167).

Zoo zijn de Carmina Matrimonialia van Pierre Kemp, bij al hun treffende literaire kwaliteiten niet meer dan een epischslyrische illustratie bij dr. van de Velde's handboeken; een gevoelige, maar anecdotische toelichting van aantrekking en afstooting binnen de gewettigde omheining die men doorgaans ‘huwelijk’ noemt.

[p. 376]

En het zou zelfs noodeloos geweest zijn dit alles te zeggen, waar de schrijver zelf reeds zoo duidelijk het plan van zijn werk bepaalde, indien hij niet met één regel, bijna aan het slot: ‘waar het vleesch zich manifesteert, dat maar wil naar de diepte, die zij symboliseert,’ deed vermoeden, dat Kemp een diepere werkelijkheid bedoelde dan hij gaf.

Zelfs als de vormkracht van deze prozagedichten grooter had kunnen zijn, zou het uitspreken van dit ‘hoogere’ een onmogelijkheid geweest zijn. Gelijk ik nergens een voorbeeld weet van een die dit mysterie vermocht te concretiseeren.

Jozef Cantré.

[p. *5]

JEAN HUGO Schilderij

[p. *6]

MAX JACOB Teekening

[p. *7]

H. JONAS De barmhartige Samaritaan

A.C. NINABER VAN EYBEN: Detail Theresiaraam.

[p. *8]

Portret door Henri Jonas, van de bekende Maastrichtsche meester-drukker C. Nypels, die ook voor ‘De Gemeenschap’ een aantal boeken verzorgde en drukte.

De dichter A. den Doolaard van wien eerstdaags bij ‘De Gemeenschap’ een verzenbundel ‘De Wilde Vaart’ zal verschijnen. (foto A. Hellebrekers).