De Gemeenschap. Jaargang 4

[p. 306]

Albert Kuyle:
Aan tafel met H. Marsman

Critische hoogdruk - Paradise regained, Een slot - En toch op zoek naar het paradijs - Een portret van de montherlant - De waardeering van de keukenmeid - Olympiade en kunst - Marsman en de mode.

Het is half acht in Utrecht. De Dom heeft links zon, en de grachten schaduwen al dicht. We zitten voor het open raam en de tafel tusschen ons draagt alleen bierviltjes, pen en papier, en de zeer expressieve hand die Paradise Regained schreef. Als de dichter drinkt van een glas donker bier vermag ik op zijn gezicht niet te ontdekken, dat hij zoo juist aan de Utrechtsche Universiteit de Meesterstitel verworven heeft.

☆ We spraken juist over mijn artikel ‘Luiheid in de dschungle’, ben je het eens met mijn conclusie over de oorzaak van het gebrek aan creatief werk in Holland?

- Neen; ik zoek de oorzaak dieper dan in een gebrek aan schrijfmoed. Het is de algemeene vervlakking. De Evenredige vertegenwoordiging zegt mij heel veel. Juist een artiest ontkomt er niet aan; hij heeft alle kracht noodig om zich staande te houden en dit levensverweer maakt dat alle creatieve vitaliteit in polemische wordt omgezet... Dat is de eerste reden. Wat de tweede betreft geloof ik dat jij ongeveer gelijk had: de critische normen zijn te hoog gespannen. Misschien was het beter geweest die normen maar heelemaal niet te ‘spannen.’ Verder is de Hollandsche zindelijkheid anti-creatief. Het is de zindelijkheid van de Venus van Milo....

☆ Maar geloof je ook niet dat de dwingende noodzakelijkheid, de levensnoodzaak, het moeten schrijven om te kunnen leven, stimuleerend kan werken? En dat bijvoorbeeld prijzen

[p. 307]

iets kunnen helpen? Dat bijvoorbeeld de uitslag van een nieuwe prijsvraag een verrassing zou kunnen brengen?

- Ja, natuurlijk geloof ik dat als je moet schrijven, ik bedoel als je bijvoorbeeld contractueel vast zit, de kans iets goeds te maken gróóter wordt, omdat de hoeveelheid grooter is. En prijzen kunnen zeer goed bewerken dat iemand de laatste hand legt aan een bepaald werk en er toe komt het nu maar in te zenden. Op verrassingen heb ik alleen maar een hoop uit het ongerijmde. Het gaat met onze Poëzie sterk en zienderoogen achteruit. In 1920 liet alles zich prachtig aanzien. Slauerhoff begon en Herman van den Bergh was in vollen bloei. De jongere nasleep van toen is thans bijna zonder uitzondering gearriveerd. De man die nu de goede kans maakt is den Doolaard. En Slauerhoff blijft natuurlijk de volstrekt onberekenbare die alle verrassingen in zich bergt. Dat is een dichter èn een man!

☆ Ontstonden er nog nieuwe verzen na de publicatie van Paradise Regained?

H. MARSMAN, door Albert Kuyle.

- Niet een. Luister. Het is met mij hetzelfde geval als met Gijsen. We zijn tè Grieksch, tè kuisch, tè Amerikaansch misschien. Gedoemd tot vroegtijdige sterilis teit. Iets te veel in smoking of iets te veel in pij. ‘Het Huis’ is een afsluiting als ‘Paradise Regained’ er een is en bijvoorbeeld ‘Experimenten’, Misschien dat ik over tien jaar nog eens een bundel laat verschijnen. Voordien zal ik niet één vers publiceeren. Mijn lyrisch vermogen is volkomen uitgeput. Anthonie Donker heeft gezegd, dat in Paradise Regained de renos veerende of noveerende poging belangrijker was dan de poëzie zelf. Hij had ongelijk, maar wel

[p. 308]

moet mijn poëzie onder de renoveerende actie geleden hebben.

☆ De voorlooper in de dschungle. Dat was later. Maar je eerste verzen?

- De wereldafwijzende Romeinsche houding van een die de Wereld nog niet kende. Maar dat is een interpretatie achteraf. Meer dan dat, waren het somnabule notities.

☆ Je weet dat er véél geschreven en nog meer gepráát is over de volgorde van je bundel Paradise Regained, met name dat daarin je geestelijke ontwikkelingsgang geen recht wedervoer, en dat het vers getiteld ‘Paradise Regained’ de bundel niet had mogen besluiten?

- Het zou nog meer bedriegelijk zijn geweest als het vers ‘Crucifix’ aan het eind had gestaan. Dit zou het uitzicht op een bepaalde geestelijke ontwikkelingsgang hebben geopend waaraan de realiteit niet beantwoordde. Maar heel de titel van dit boek en van het slotvers is verkeerd geweest. Het Paradijs wèrd niet gevonden....

☆ Misschien had de bundel Return to Paradise kunnen heeten? Marsman proeft even de titel en dan het bier. Hij verlegt zijn scherpe hand.

- Ja, misschien.... Dit nog over Paradise Regained: mijn geestesgesteltenis is absoluut tegenovergesteld aan die van A. Roland-Holst. De donkerte hier beneden drijft hem naar het licht van de overkant. Sinds ik in de Provence verbleef, zie ik in het licht hier beneden, in de lichte plekken, een vooràfbeelding van het licht aan den anderen oever. De Provence .... Ik heb ergens in een stadje tusschen de arena en de kathedraal gestaan. Wat een harmonie! Het volmaakte Romaansche ideaal. Maar nu niet te veel meer over mijn werk als resultaat; de functie, het werken is voor mij veel essentieeler.

☆ Ik begrijp je volkomen: dat zijn de zingende plattegronden die we niet meer kennen. Vindt je niet dat de Montherlant prachtig vorm heeft gegeven aan dit ideaal?

- Hij is te bewust en hij construeert de synthese vanuit een wensch, die zeer sterk bij hem leeft. Hij is een sterk schrijver; wacht,.... schrijf op. Ik noteerde pas iets over zijn portret; ‘voor

[p. 309]

mij staat het portret van de Montherlant. Een ruim hellend voorhoofd dat nog stijgt in den haargroei, die kort is gehouden en strak. Bij de slapen en in de oogkassen, waarin de oogen zuiver en sterk zijn geplaatst, en onder het jukbeen vleugen van schaduw. De mond is vast en gesloten, de kin en de kaken zijn strak: een Romein. De blik, recht en ver, wordt getemperd door een koele laatdunkendheid, een dedaigneuze superioriteit. Ik herhaal: een Romein. Deze romein heb ik lief. Niet allereerst omdat ik zijn werk boven de rest van het hedendaagsche proza stel, maar om de structuur van zijn geest, die de structuur van zijn lichaam is en van zijn stijl. Zij is een van de krachten die de wereld herstellen kan.’

☆ Heb je je ook, als Coster, gekwetst gevoeld door de stierenslachting in de Bestiaire?

- Ik ben géén vegetariër. Daarbij lach ik om de inconsequentie. Bij elk ademhalen vernietig ik beesten bij tienduizenden. En waarom is het ééne sterven vreeselijker dan het àndere?

☆ Ergens op een prospectus beloof je een rijtje boeken, waarvan er als ik me niet vergis nog niet een is verschenen?

- O, wees gerust. Binnen tien jaar zal ik drie romans publis ceeren, terwijl momenteel ‘De Lamp van Diogenes’, een bundel critieken en essays ter perse is.

☆ Moet dat worden beschouwd als een afsluiting van je essayistische arbeid?

- Integendeel. Ik meen in dit boek iets te hebben verwerkt van de beloften die ik deed in de inleiding van ‘De Anatomische les’. Ik geloof niet dat op den duur een eenzijdige reactie op een kunstwerk mogelijk is. Ik vraag nu, als man tegen man, van een kunstwerk dat het me sympathiek is. En ik begin te gelooven aan de norm van de keukenmeid als aan de eenige: hèb ik er wat aan, of niet? Alle boeken, die de vitaliteit ondermijnen, haat ik. Daarom haat ik het surrealisme als nabloei van Dada en Freud. Ik wil dat de aesthetica en de levensbeschouwing elkaar dekken. Ik geloof dat er een Paradijs was, en dat O.L. Heer daar menschen in heeft gezet, en dat door vrije wil de mensch dat land verloren heeft. En ik geloof dat er behalve in

[p. 310]

menschelijke verhoudingen, ook nog op aarde enkele plekken zijn waar, in concreto, het Paradijs had kùnnen zijn. Ik geloof dat het Paradijs in duizend stukken verwaaid en verscherfd is. Nu is het doel om voor je dood zoovéél mogelijk van die Paradijsherinnering te realiseeren. De fakkel brandend te houden. Vitaliteit is Hemelsch heimwee. De roeping van een schrijver is om het vonkje Paradijskracht dat hij als herinnering in zich heeft, brandend te houden, en het wordt versterkt juist doordat hij hier op aarde ergens iets van dat Paradijs hervindt.

☆ ‘Joy of life!’

- Ik haat niets zoo erg als het Hollandsche realisme van de 90er jaren (Coenen etc.) en nu bijvoorbeeld Julien Green. Wat Coster hierin ziet is mij volstrekt een raadsel. Lees Sherwood Anderson....

☆ Durf je een vergelijking aan van onze litteratuur met die in den vreemde?

- Onze Lyriek kan die vergelijking glanzend doorstaan. Onze litteratuur in de breedte kan het zeker niet. Alleen onze lyriek en onze critiek. De poëzie als gehéél komt er in vergelijking beroerd af. Er is geen episch werk, er is geen proza meer in Nederland. Laat ik het proza onderscheiden in romanproza en de rest. In de rest zijn dan mooie dingen. Maar een goeie Nederlandsche roman van iemand beneden de veertig bestáát nog niet. Ik zal die schrijven als ik niet voor 1931 in een fascistisch front gesneuveld ben.

☆ Ben je bewonderaar van het fascisme?

- Het fascisme, in zooverre het nationalisme is, is een narenaissancistische gedachte, en als ongeveer alle na-renaissancistische gedachten fout. De middeleeuwsche conceptie daarentegen is universalistisch, dat is anti-nationalistisch. De mentaliteit die veronderstelt de hiërarchie van de macht, de plicht van den sterkste, vind ik ónontbeerlijk. Mussolini vind ik niet groot, heelemaal niet groot, misschien het tegendeel van groot, maar sterk. En de tweede groote fout van het fascisme, ook van het Nederlandsche, is dat het niet inziet, dat, wanneer de eerstvolgende oorlog met gifgas wordt gevoerd, deze antimilitairis-

[p. 311]

tisch is (in de goede zin van het woord militairisme), omdat dan iedere soldaat een burger wordt, want loopgraven en steden worden gelijkelijk getroffen. Zoodat alle motieven die je kunt aanvoeren voor een oorlog als die vroeger werd gevoerd, vervàllen. Ik geloof dat het fascisme of vormen daarvan in Holland en Duitschland een kans hebben omdat de sociaaldemocratie door zijn kwantitatieve overheersching, zijn kwalitatief echec alleen al bewezen heeft.

☆ Vertel me tenslotte nog iets over je voorkeur voor Nederlandsche prozaschrijvers.

- Ik bewonder de prachtige artikelen van Mathijs Vermeulen. En het werk van Albert Helman, De Stille Plantage, is, voor zoover verschenen, een mooi boek, al is het misschien geen mooi proza. En dan van Duinkerken, die soms wonderlijke kwaliteiten heeft.

☆ Vind je het niet een beetje jammer, dat voor de wedstrijd Argentinie-Urugay meer dan veertig duizend menschen te krijgen waren, terwijl hier veel kunstpogingen doodloopen bij gebrek aan publiek?

- Ik geloof dat ten slotte de massa warm of lauw te maken is voor alles, ook voor wat ze niet begrijpt. Maar het moet dan behalve subliem ook nog eclatant zijn

☆ Bepaalde meeningen over de mode?

- Dat de knickerbockers een onbeschaafde dracht zijn. Dat een goed boord aan een overhemd hoort vast te zitten. Dat de vrouwenmode even variabel is als vroeger, maar dat de nuance moeilijker valt te ontdekken. Overigens is de te ver geuniformeerde kleeding weer een gevolg van de democratie.

☆ Wat ga je doen nu je universitaire studies beëindigd zijn?

- Vermoedelijk vertrek ik voor een verblijf in Spanje. Ik ben überhaupt van plan zoo lang mogelijk ambulant te blijven. Ik werk hard, en eerstdaags kun je een bundel kort proza zien verschijnen: De Vijf Vingers. Verder werk ik aan een roman G., die het leven zal behandelen van een vrouw die in 1918 en de jaren daarna de Duitsche, de Hongaarsche en Russische revoluties medemaakte. En ik maak de eerste schets voor een Leven van Breeroo.