De Gemeenschap. Jaargang 4

[p. 262]

Kroniek

Tooneel

D 16 MM of De idioot in het steigerwerk.

Dit is waarlijk een evenement in de geschiedenis van de Nederlandsche humbug, de aesthetische lajen-lichterij, de dwars-over-en-door-alles-heenbij-elkaar-gelogen meligheid. Het was waarlijk afschuwelijk! Te bedenken dat ik daarvoor bijna twee uur lang uren maakte naar een plaats als Delft waar ik niet het minste plan had ooit van mijn leven af te stappen. En dat ik waarvoor bijna twee uur lang in een onaangename avondkilte op een open, harde, onverzorgde en luidruchtige tribune zat.

Ik zal trachten mijn afkeuring en verachting voor dit alles onder woorden te brengen, hoewel ik tevoren niet weet of ik niet middenin zal moeten eindigen omdat de herinnering me te ‘machtig’ wordt.

Er was een steigerwerk. Een vervelend steigerwerk. Niet een waarvan de tabakspruimen vallen in een democratische curve, maar een nette steiger. Er was een open terrein, een voetbalveld met ernstige bloedarmoede. Er waren nog twee steigerwerken, waarop jongelingen zaten met koptelefoons en gekleurde lampen, terwijl aan weerszijden hiervan deugdelijke zoeklichten waren opgesteld.

Het alles maakte de indruk van een haastige en onbelangrijke schepping te zijn van iemand die, zonder begrip, een platenboek van Prolet-Kult décors heeft doorgebladerd.

Binnen deze ruimte en over deze steigers bewogen zich idioten. Niet was het de milde vorm van idoterie, (gij kent de man die het geïdealiseerde irrëeele pluisje van zijn jas slaat, en de goedig-lachende, de schreiende, de geïntrigeerde, de blije idioot) die wij allen in een zuivere opwelling van teederheid en wonderlijk medelijden klassificeeren als een hoogere trap van geestelijk bestaan. Het was een kudde idioten van een onbekend, verderfelijk soort. Naargeestig van rythme liepen zij, melancholisch van gebaar, dom van uiterlijk. Achter al hunne nietszeggende ruggen was een mannenkoor opgesteld. Misschien was het ook een vrouwenkoor. Dan waren het vrouwen met 30 jaar baard in hare kelen. Deze stootten op gezette tijden een soort van gehuil uit, als ik wel hoorde bij de Touaregs, maar dan zonder melodische beweging, zonder belang ten eenenmale. (Ik geef alleen de naar boven drijvende ontzetting uit mijn herinnering.) Er was één òpperidioot. Een priester, om het zoo maar eens te zeggen, van deze kudde polder-derwischen, en deze schreeuwde op een onuitstaanbare, en voor beschaafde ooren wreede manier, telkens slagwoorden in de lucht. Head-lines uit een gekrenkte gemoedskrant.

Soms bewogen zij dan allen op de naargeestige tonen van een verborgen, (God zij dank) orkest. Zij wierpen armen en beenen in de lucht, niet ver, genoeg alleen om hun Interwove-sokken te toonen onder de stoffige tunica. Dan trokken zij aan een wiel, en gingen dringend loopen in een monster-vulpenhouder. Ook waren er gemaskerden met een monsterrozenkrans, waaraan zij niet baden, waarin zij echter probeerden de kudde te vangen.

Ik ben 's nachts ziek geweest. Ten prooi aan een lichte aanval van koorts en ellende. Ik heb mij moeizaam gelegd van mijn denk- op mijn droomzijde. En ik heb verzoenende gedachten gekweekt om dit alles.

Maar even snel als het daglicht door de zware portières van mijn hotelkamer schoof, even snel steeg de haat weer naar mijn hoofd. Ik heb de

[p. 263]

schoenpoetser het programmaboek gegeven, en een gulden, alleen omdat deze niet brulde en rustig op zijn plaats bleef staan.

Later heeft een oude vriend mij gezegd, dat er bij dit spel symboliek in het spel geweest moet zijn. Misschien was het teveel in het spel. Ik geloof hem omdat hij veel ondervinding heeft, en hij schijnt nu eenmaal op een onherstelbare manier vertrouwen te hebben in het leven. Zelfs in dat van studenten. Ik weet niets van symboliek. Ik denk alleen met weemoed terug aan het Feest van Kleur en Klank, (het ‘feest van de zweetende hoofdonderwijzers’,) dat Utrecht eens binnen zijn muren zag. Aan de Optochten van Koningen en Keizers, die studenten vroeger organiseerden, en waarbij wij vroolijk lachten om de neuzen, en al het andere dat verzakte aan de spelers. Waarom, vroeg ik mijzelf dan af, waarom mikken de studenten, wier roeping de laatste tien jaar nu wel schijnt rustig hun hooge ‘school’ af te maken, altijd te hoog? Waarom verzoenen ze zich niet met de toch maar matig knellende gedachte dat alleen de blinde darmen en de vaderschapsprocessen op hun kunde wachten om weggewerkt en opgelost te worden? Wat is er tusschen deze lieden en de kunst?

En dan dacht ik, ernstiger en wraakzuchtiger: waarom laten een aantal menschen, als Franken, Van Dalsum en andere zich koopen voor een dergelijke zieke en ellendige drijverij?

Zal er misschien nog een onder hun zijn, die eerstdaags de waarde van dit alles voor de alombekende ‘tooneelvernieuwing’ gaat vaststellen?

Ik ben nu niet boos meer. Ik ga alleen nooit meer naar Delft en nooit meer naar een Openluchtspel. Ik zal ook nooit meer met studenten praten, en me het eerste jaar niet met hen in het openbaar vertoonen. Bewaar uw goede naam, zegt de Heilige Geest. D16 M M.... Duizend zestien maal mis. En die goede Ivens die ergens op een zolder voor dit studievee zijn lens richtte....

ALBERT KUYLE.

Film

Joris Ivens: De brug.

Wij waren eerst nu in de gelegenheid Joris Ivens' film ‘De Brug’ te zien. En ik kan niet anders doen dan me verbazen over het maar betrekkelijk groote enthousiasme waarmede deze film ontvangen is. Na een groot aantal artikelen en essays, aphorismen en bezweringen, geloof ik dat dit de eerste keer is dat er door een Hollander een nummer wordt gevoegd bij het waardevolle moderne film-repertoire. Het was ingenieur van Ravesteyn die Ivens voor het eerst opmerkzaam maakte op de plastische mogelijkheden van deze brug in een film. En ik meen dat Ivens waarlijk alle levensverrichtingen, alle levensomstandigheden van dit stalen beest in een klein en gespierd epos gevangen heeft; hij moet met die wonderlijke liefde tot het onderwerp bezield zijn geweest, die ons slechts zeldzaam gegeven wordt. Hij is in-de-brug gegaan; hij heeft het licht over zich voelen glijden als ware hij zelf een stalen brugspant, en het donkere Maaswater onder zich zien voortstroomen. Hij, het apparaat, en de brug. Zij drieën hebben een film gemaakt die ik bewonder.

Zeker valt er een commentaar te schrijven over het zuiver film-matige in deze film, en de afwijkingen daarvan. De afwijkingen die meestal in die stukken liggen, waar Ivens de brug een moment de brug liet en het filmoog wegzwierf langs de lichtende Maas en de lichtende hemel. Maar dat commentaar lijkt me niet zoo belangrijk als de bewondering die ik voor dit werk gevoel. Er zijn meters film in van een wonderlijke, een teere schoonheid die ik niet spoedig zal vergeten. Ik herinner me een zilveren, een gedreven water, met witte vlokken van duiven als een vreemde, verslagen snede van Ho Ku Sai; een duistere avondlucht met de werkzame arabesken van scheepsdeelen en rook; een plattegrond van water en gesneden schepen; een dierlijk-sterke plastiek

[p. 264]

van spanten en bind-ijzer; en de groeiende en krimpende beweging van treinen en rails.

Ik heb maar een beperkt vergelijkingsmateriaal ter beschikking, maar, dat gebruikt, bewonder ik ‘De Brug’ meer dan soortgelijke avant-garde films uit het buitenland. Een gebrek aan aprioristische meeningen betreffende filmbouw maakte dat in dit trilbeeld impressionistische en expressionistische ziening elkaar afwisselt, en juist deze wisselvallige en losse constructie maakt deze film zoo bekoorlijk.

Ik denk dat dit het begin zal zijn van een vruchtbare en belangrijke arbeid van Joris Ivens op het terrein van de moderne films. Van harte proficiat!

A.K.

Over van alles

Roomsch-katholiek of Rubber-kultuur.

Sedert Sint Paulus zonder bepaalde bronnen van inkomsten de middellandsche zee afreisde, hebben de missionarissen heel veel bijgeleerd. Met vertrouwen op Gods voorzienigheid alleen, breng je het in den tegenwoordigen tijd niet ver. De mensch moet een handje meehelpen, nietwaar? En vooral in financieele zaken past hem een weinig voorzorg.... en sparen is een christelijk beginsel.

Intusschen stuurt dezelfde Voorzienigheid wier taak men op allerlei wijzen wil verlichten, de menschelijke berekening zoo nu en dan duchtig in de war. Zooals laatstelijk weer blijkt uit de ‘Zware finantieele beproeving voor de Capucijnen-Missie van Borneo’, waarover iedereen in onze dagbladen heeft kunnen lezen.

Franciscus' zonen hebben de missiestaties op Borneo van eigen inkomsten willen voorzien, en hebben er uitgebreide rubber-aanplantingen ondernomen. Op zakelijke en reëele basis, zooals zij zelf schreven:

‘Die rubbertuinen werden tegelijkertijd een mooie vrijwillige werkverschaffing en strekten tot veredeling der bevolking die met de missionarissen eendrachtig leerde arbeiden en langzamerhand ook voor zich zelf zulke tuinen aanlegde.’

De rubberprijzen waren hoog, en van overwinst kon er geen sprake zijn, daar dit practisch direct werd omgezet in zieleheil.

Edoch, er is ter beurze een rubbercrisis genoteerd, en daarmee het zieleheil in groot gevaar gebracht, zoodat er een rechtstreeksche verhouding valt aan te wijzen tusschen rubberaandeelen en missiebloei. De paters klagen steen en been, en terecht. Armoede en tekort dreigt hun werk te schaden.

De ouderwetsche methoden van Sint Paulus en Sint Franciscus waren misschien toch wel veiliger.

A.H.