De Gemeenschap. Jaargang 4

[p. 33]

J.C.v. Schagen:
Het verraad der klerken

De Stem citeert Julien Benda's klacht in de N.R.F. over ‘het verraad der klerken.’ Het verraad, door sommigen der schrijvers en denkers, der geestelijken-in-ruimeren-zin, van dezen tijd gepleegd aan hun taak: ‘de zachte krachten’ te verdedigen tegen de haar allerzijds bedreigende gevaren. Verraad, ‘gepleegd aan den geest der menschelijkheid en der gerechtigheid, aan wat men nu eenmaal de liefde moet noemen,’ ‘uit eigenbaat, om toejuichingen, uit verkeerd begrepen schoonheidswil.’ Tegen dit verraad stelt het humanisme van Benda zich scherp te weer. Scherp zal daarop straks het verweer van zekere anti-humanisten zijn. En zoo tot in het oneindige. Want enthousiast in beide kampen strijdend en de leiders opzweepend om vooral de vaandels hoog te houden, gaat de duivel zelf rond en hij roept met onvergelijkelijke onpartijdigheid hoera voor humanisme en anti-humanisme tegelijk. Zoo is gansch dit gevecht een conglomeraat geworden van zoo helsche complicatie, dat het bijna niet mogelijk meer is hier partij te kiezen zonder onrecht te doen. Zoo wordt de waarheid, die roerloos en onwrikbaar in het midden wacht, hier slechts - gepasseerd, wanneer de strijd weer eens terugslingert van de frase op de contra-frase, van de vertroebeling op de contra-vertroebeling. De duivel stookt het spel en veegt er alles in, wat maar wil branden, Gossaertisten en Queridianen, fascistische luitenants en A.J.C.-ers, Nietzscheanen en theosofen, bittertafelorakels en schöngeisten, formalisten en sentimenteelen, stierenvechtende Westerlingen en bloemrijk dazende Oosterlingen, chaotieken van iederen stand en slag, zoodat nu tal van tegenstellingen elkander kruisen en tot geraffineerde knoopen met elkaar verstrikt zitten in dezen knoedel van misverstand en het geheel geen wijzeren indruk meer maakt dan een jonge kat, die in verwoede jacht zijn staart vervolgt. Het geval zou komisch zijn, wanneer het daarvoor niet te ernstig was, en men vraagt zich af, of het geen tijd wordt, dat wij ons losmaken uit dit kluwen.

[p. 34]

Is het niet voldoende, dat wij ons enkele dingen herinneren?

Dat God éérst komt en zoo volstrekt, zoo eeuwig en eindeloos eerst, dat nimmer en nergens iets of iemand anders in een naar Gods volstrekt primaat georiënteerd is.

Dat dus geen leven zuiver georiënteerd is, zoo het niet zuiver naar Gods volstrekt primaat georiënteerd is.

Dat een humanisme, zoover het geen hooger waarden kent dan die van den mensch, dan ook als noodzakelijk onvoldoende en chaotisch moet worden afgewezen.

Dat een anti-humanisme, zoover het zich naar lager waarden oriënteert dan God (b.v. de staat, de schoonheid enz.), dan ook als even noodzakelijk onvoldoende en chaotisch moet worden afgewezen.

Dat de mensch geen eigenwaarde heeft - van God afgesneden komt hij er niets op aan. Dat hij er ter zelfder tijd - om Godswil - oneindig op aan komt; zijn ontleende waarde is onzegbaar groot.

Dat het humanisme dan ook slechts stand houden kan, zoover het kan worden dóórgegraven tot het eenig stand houdende leven: God; d.i.: zoover het tot de erkenning komt van het secundair karakter van 's menschen oneindige waarde.

Dat het anti-humanisme dan ook slechts stand houden kan, zoover het kan worden dóórgegraven tot de eenig standhoudende waarde: God; d.i.: zoover het tot de erkenning komt van de oneindigheid van 's menschen secundaire waarde.

Dat verder geen leven zonder liefde mogelijk is en dat een antihumanistische onverschilligheid van mensch voor mensch, begrepen als liefde-loosheid, dan ook valsch is en onbestaanbaar.

Dat echter alleen die liefde wezenlijk en zuiver is, die gegeven wordt om Gods wil; alleen zij heeft oneindige waarde, alleen zij is onverwinbaar, alleen zij houdt tot het einde stand. Dat een humanistische liefde, enkel van mensch tot mensch en afgesneden van den goddelijken wortel, dan ook evenzeer valsch is en onbestaanbaar.

[p. 35]

Dat het humanisme zijn menschen-liefde slechts redden kan door haar te heiligen in God; alleen die liefde heeft wezenlijk recht, die ten slotte - om Gods wil alles los kan laten.

Dat het antishumanisme zijn menschen-onverschilligheid slechts redden kan door haar te heiligen in God; alleen hij mag wezenlijk alles loslaten, wiens liefde ten slotte - om Gods wil - niets voorbij gaat.

Dat aldus humanisme en anti-humanisme wanneer zij, strijdende zich zuiverend, zich aan het einde zullen hebben teruggetrokken op hun laatste en eenig standhoudende réduit, zullen ontdekken dat zij thans dezelfde sterkte verdedigen: de Moederkerk.

W.A. MAAS: Ontwerp van een Missiehuis te Rome.