De Gemeenschap. Jaargang 1

[p. 337]

NOVEMBER 1925

NUMMER 11

DE GEMEENSCHAP

MAANDSCHRIFT VOOR KATHOLIEKE RECONSTRUCTIE ONDER REDACTIE VAN JAN ENGELMAN, HENDRIK KUITENBROUWER, WILLEM MAAS, LOU LICHTVELD EN C. VOS

Katholiek Nederland en onze Oost

Weinige dingen zijn op aarde zóóver van elkaar verwijderd als Indie... en de Hollandsche belangstelling.’ - 't Is zoowat twintig jaren geleden, dat dit rake woord met weemoed gezegd werd door een die wist, welke schoone taak Nederland, en speciaal katholiek Nederland, nog te vervullen had in zijne schitterende koloniën van Oost-Indië. We leven snel. We leven zelfs gejaagd. Doch hoeveel er in de laatste jaren ook gedaan moge zijn van katholieke zijde, om Nederlandsch-Indië te bekeeren en te beschaven, de resultaten zullen in de komende jaren nog heel wat moeten toenemen, wil men matig tevreden kunnen zijn. Nog dit jaar kon het gebeuren, dat een katholiek Oost-kenner ovérbodig scheen in onze kamerfractie, en dat op den algemeenen Katholiekendag de Oost niet meetelde, toen men breed en eng uitmat wat katholiek Nederland presteerde in eigen land en daarbuiten.

Magere krantenberichtjes nu en dan, uiterst zeldzame wetenschappelijke studies van katholieke zijde, 'n vluchtige bespreking van de Oost ten tijde van de begrootingskwestie, - 't is zoowat alles, wat de reusachtige Nederlandsche provincie, die ‘Insulinde’ heet, met haar bijkans 50 millioen menschen, aan Nederlandsche belangstelling geniet. - En het druk geschrijf en gepraat over artikel 123 dan?... Juist; dat ook nog! Een mooie gelegenheid om ons verpolitiekt land op z'n smalst te toonen!!

Een Roomsch en Hollandsch raadsel blijft het intusschen, dat het bij uitstek apostolische Nederland, hetwelk de wereldbewondering afdwingt, zoo langen tijd zijn eigen koloniën vergat en nog nimmer te veel vergeet. Ik bedoel niet alleen 't missiewerk in engeren zin, maar ook 't katholieke beschavingswerk in de Oost. Indië en de Indiërs

[p. 338]

worden steeds meer bewerkt door Westersche invloeden; maar de invloed van katholieke zijde is nog zoo bedroevend gering. Men krijgt onwillekeurig den indruk, dat de kath. Hollander zich weinig gelegen laat liggen aan heel de Oost. Dat kan zijn historische oorzaak hebben. Oost-Indië is in oorsprong eerder een anti-katholiek dan een katholiek wingewest: de geschiedenis der 16e eeuw sneed Indië van het katholicisme af, en de stoffelijke belangen der koloniën gingen nooit veel naar den kant der Roomschen. Nauwelijks waren dezen er in het moederland bovenop, na lang ónder gelegen te hebben, of men deed zeer veel voor het missie- en beschavingswerk in 't algemeen, heel de wereld door: maar slechts een mager deeltje van dien apostolischen ijver kwam Indië ten goede, en dan nog een halve eeuw lang werd de eigenlijke ‘inlander’ vergeten. Hollandsche missionarissen trokken al lang Nederlandsch Oost-Indië voorbij, eer men scheen te bemerken, dat er in eigen koloniën nog millioenen zielen te winnen waren. Thans roemen we op een paar duizend missionarissen alom verspreid, maar het paar honderd in onze Oost is nog een al te zwak corps, om millioenen te winnen. Die millioenen zitten in 't hart van de Oost, maar de practische Hollandsche geest scheen zoek, toen men bij de late werkverdeeling de beste deelen liet liggen en aan de uithoeken begon. Dat leek niet Hollandsch en niet apostolisch: het was een schitterend bewijs van moed en ijver, doch zoolang het waar is, dat missiewerk eerst en vooral beoogt zielen te winnen, en pas op de tweede plaats persoonlijke opoffering en heldhaftigheid, dan zal men moeten toegeven, dat er met dezelfde krachten, dezelfde middelen, in denzelfden tijd, in dezelfde koloniën, veel méér gedaan had kunnen worden.

Is de missie-actie, ook voor onze Oost, dan niet heerlijk opgebloeid in de laatste jaren? Het zou schandelijk-ondankbaar zijn het tegendeel te beweren. Onze roomsche harten, roomsche beurzen, roomsche missieijver, zijn sinds lang ruim en bij uitstek ‘katholiek’, d.i. ‘algemeen’; maar de nauwere verwantschap met onze ‘bruine broeders en zusters’, zooals we ze gaarne noemen, drong slechts traag door tot ons begrip. En toch, indien wij, Hollanders, niet tot hen gaan om ze tot echte ‘broeders en zusters in Christus’ te maken, wie zal het dan doen? Want ‘fides ex auditu’: het geloof moet gepredikt worden, en de inlander zal geen christen worden, als wij hem het christendom niet brengen. ‘Duizend missionarissen voor onze Oost,’ klonk het enkele jaren geleden als een geestdriftige veroveringsleus door Holland. We zijn er nog ver af! Schreef de ‘Java-Post’ zelf niet in 't begin van dit jaar, dat er feitelijk op 't millioenen-eiland Java nog geen tien missionarissen zich geheel wijden aan den ‘inlander’? Zonder ons wordt de inlander niet christen, althans naar menschelijke berekening; nu zijn er nog maar 'n paar duizend op Java!

[p. 339]

Het Indische volk is een ras vol beloften, wonend in een zeer gezegend land, - doch haasten wij ons niet dat volk te winnen, in zijn beste, invloedrijkste en volkrijkste deelen, - dan komen anderen, om, bedoeld of niet, volk én land aan ons christenen èn Nederlanders afhandig te maken. Een mogelijk verlies voor het vaderland zou een geweldige ramp zijn in stoffelijken zin, - maar een niet-winnen voor de Kerk en voor de christelijke cultuur is evenzeer een geweldige geestelijke ramp. Zonder dat het nobele missiewerk ‘in dienst behoeft te staan van overheersching en kapitalisme,’ zooals de ijverende communisten in Indië het uitdrukken, zouden toch de christelijke bekeering en beschaving een prachtvolk aan ons verbinden: een schoon gevolg van de verbinding aan Christus en aan de christelijke levensopvatting en beschaving.

De missionarissen staan intusschen niet alléén voor dit geweldig probleem; mógen althans niet alleen staan. Reeds Ozanam vroeg zich af: ‘Waarom laten we 't zoo vaak aan de missionarissen over, om geheel 't leven en al de levenskrachten te geven voor de zaak Gods?’ De kruisplanting in onze Oost dient een gemeenschappelijke zaak te zijn voor ons allen. Nederland is apostolisch geworden door en door, maar een missieactie, die zich beperkt tot gullen finantieelen steun daar, waar méér gevraagd wordt, is nog onvoldoende. Hoe interesseert zich het beschaafdere, hoogere, wetenschappelijke, politieke, invloedrijke deel van katholiek Holland aan de Oost?... Dàt is ten slotte de gewichtige vraag! De eenvoudige, brave missievriend volgde met zijn trouwe gift en vroom gebed al lang den dapperen missionaris. Maar wat ging er in 't verleden van de hóógere kracht van 't Hollandsch katholicisme uit naar de Oost: in opzicht van cultuur, kunst, wetenschap, sociale belangen, politiek? Het negatieve antwoord hierop, vindt óók weer zijn oorzaak in de geschiedenis, en zulks ontslaat ten deele van schuld; maar zou dat niet ànders kunnen worden? In Indië zelf is er altijd een sterk overwicht geweest van onroomsche ambtenaren en ondernemers: dat verklaart al véél, èn voor den toestand ginds, èn voor de slechts matige belangstelling bij vele katholieken hier. Wat zou het leeken-apostolaat, ginds ter plaatse en vanuit het moederland hier, een breed veld van actie kunnen vinden in Indië! De inlander is gewoon, hoog op te zien tegen den blanke, en de houding van den blanke is van beslissenden invloed. Vaak heeft de inlander echter volop gelegenheid zich te ergeren of verbitterd te zijn wegens 't wangedrag of de koude onverschilligheid van den blanke; onderscheid weet hij echter zeer goed te maken, en broederlijk, bijna kinderlijk, weet hij zich te hechten aan hen die rechtvaardig, beschaafd, fatsoenlijk, liefdevol en godstdienstig zijn. Maar zùlke Hollanders zag hij zoo weinig. En over zùlke Hollanders

[p. 340]

hoorde hij zoo weinig. En van zùlke Hollanders ging er zoo weinig invloed uit wegens gebrek aan contact. Misschien nergens ter wereld zou het leeken-apostolaat in breeden zin, zoo vruchtbaar kunnen zijn als in de Oost. De brave eenvoudigen in Katholiek Holland doen wat ze kunnen met hun giften en gebeden; niemand zal ontkennen dat bij déze klasse en in dít opzicht de missie-actie, óók voor onze Oost, mooi opbloeide. Maar de breede katholieke invloed van boven-af, het leeken-apostolaat in grooten stijl, de moreele hulp aan Indië door katholieke mannen en vrouwen van beteekenis, politici, sociale werkers, kunstenaas enz.: men zoekt ze te vergeefs, enkele hoogstaande uitzonderingen daargelaten. 't Is nog altijd alsof Indië niet van ons is, - of liever wél van ons, heelemáál van ons, maar alleen naar het materieele: koffie, suiker, thee, tabak, rubber, petroleum.

Door 't geschreven en gesproken woord, door invloed en daad zou nochtans zoovéél gedaan kunnen worden op allerlei gebied: alles ligt voor dien arbeid klaar, al jaren lang, maar de schoone hartstocht die de motor is van groote werken, ontbreekt nog; misschien ook de practische zin voor doelmatig werk. Zouden de jongere katholieke leeken-apostelen in dit punt niet eens willen gaan missioneeren, - te meer nu vanuit het on-christelijke kamp zoo sterk wordt gewerkt in de andere richting?

Men kent het beste des levens niet, zoolang men het gevoel niet gehad heeft, 't leven van anderen, vooral van minderen, beter te hebben gemaakt. De waarde van een ontwikkeld katholiek stijgt, naarmate hij de ‘gemeenschap’ heeft verhoogd, en daarvoor behoeft men niet noodzakelijk missionaris te zijn in engeren zin, noch ter plaatse zelf te ijveren. Een ondervinding van 19 eeuwen zegt ons, dat de Kerk niet zooveel zielen zou gewonnen hebben en zooveel weldaden van beschaving verspreid, als zij zich beperkt had tot het zuiver religieuse werk der priesters. De verheffende beschaving is een resultante van een heele serie krachten, ook leeken-krachten, soms schijnbaar buiten alle religie om. Indien ieder blanke katholiek in onze Oost een actieve apostel was, - indien de ontwikkelde katholieken in 't moederland door hun beslisten invloed de belangen van onze Oost behartigden, - dan zou ons ál te klein getal missionarissen al aanstonds stijgen boven de kracht van 't actieve communisme, islamisme en dgl. De inlander is niet ongeschikt om waar geloof en ware beschaving te aanvaarden; maar hij komt er misschien niet toe, omdat geloof en beschaving van katholieke Hollanders zich nog afzijdig van hem houden. De Oostersche diepe godsdienstzin en het eigen zedelijk gevoel zouden zooveel kunnen winnen door invloed van katholieke cultuur. Waar de ‘Westersche beschaving’ bij voorkeur alleen aan den buitenkant gedragen wordt