De Gemeenschap. Jaargang 1

[p. 225]

JULI 1925

NUMMER 7

DE GEMEENSCHAP

MAANDSCHRIFT VOOR KATHOLIEKE RECONSTRUCTIE ONDER REDACTIE VAN JAN ENGELMAN HENDRIK KUITENBROUWER EN WILLEM MAAS

De Parijsche Tentoonstelling 1925
De tempel der prachtigheid

Een dergelijke tentoonstelling is altijd weer een openbaring: van de zieligheid en zielloosheid van het overgroote deel van onze kunst; van onze ijdelheid en onze verscheurdheid. Een bourgeois fancy-fair van de aesthetiek.

Men ziet er:

De prullen.

De tragische eenzame gewrochten van de gevoeligen zonder doel, de bewogen eenlingen; - verzameld in één ruimte vertegenwoordigen zij zóóveel leed en zóó weinig vreugde, dat het zien terneerdrukt.

Levende kunst.

De, soms felle, zooals ergens in Polen, boerenkunst, nog zuiver en geboren uit het leven, zooals het daar nog is, maar die toch angstig maakt, omdat de tijd haar bedreigt. Zij moet ontdekt worden temidden van bergen van imitatie: de als ‘boer’ gecostumeerde (Zweden enz.); men ziet zelfs de combinatie boerenkiel-markiezenbroek.

En dan: de kunst, die de grootschheid van dezen tijd heeft gevoeld en vlijmend-geestdriftig wil gaan ordenen, disciplineeren, doen aanvaarden, verblijden; door den tijd wordt zij niet bedreigd, maar gevoed. Rusland. Een hartstocht is het eenige zaad voor zuivere, opwekkende kunst; alleen de menschengroepen, daardoor gestuwd, bezitten levensmoed en zijn vitaal, vragen kunst, krijgen kunst, durven de kunst van hun tijd: hun eigen leven, in de oogen zien; zij zijn bruisendnieuwsgierig, zij vragen niet naar iets ‘moois’.

De Hollandsche inzending, in Grand Palais en Esplanade, behoort bijna geheel tot de groep, volgend op de prullen. Het paviljoen van Staal is zelfs niet eerbiedwekkend, architectuur zonder doel en dus

[p. 226]

zinneloos; een habiele exhibitie van onze onloochenbaar formidabele trucs, zonder overtuiging; van binnen een tempel der prachtigheid, synthese! (van misschien wel 23 leveranciers), kennelijk gemaakt in de stille hoop, dat eenige bezoekers van zaligheid zouden bezwijmen (b.v. Doumergue bij de opening). Maar knap is het wel en inwendig eenigszins broeierig en dof hartstochtelijk, iets als petroleum in een glas. Tsjecho-Slowakije is zelfs dàt niet. Rusland is alcohol. Het paviljoen van Constantin Melnikoff is resultaat van een prijsvraag; trek in een rechthoek een geul volgens de aslijn van één der diagonalen; geef de twee driehoeken, die overblijven, stompe punten en denk de geul als een trap, van weerszijden klimmend, en op het bordes, het hoogste punt in het midden dus, toegang gevend tot de verdiepingsruimten, en gij hebt een inzicht in den platten grond, waardoor de veelvuldig gereproduceerde foto van één der gevels begrijpbaar wordt. Beziet men de primitieve, logische dak- en plafondoplossingen, dan bemerkt men met angst, hoe ontzettend sterk wij in de modder van de sleur zijn vastgezogen; beziet men de overtolligheden en overdrevenheden, die het meehelpen tot kunst te adelen, dan verwenscht men onze eigen petroleum. In het paviljoen is volkskunst en een geestdriftige, rumoerige verzameling boeken en propagandageschriften en platen. Eerbiedwekkend is de persoonsvereering van Lenin: door hetzelfde volk van ‘Vadertje’ Tsar. Er zijn platen, samengesteld uit foto-uitknipsels van verschillende opnamen; het Russische Juni-nummer van ‘Der Querschnitt’ geeft een specimen. Merkwaardig is de geestdrift van de arbeiders op deze platen voor hun fabriek; de mensch móet zich met de machine verzoenen om te kunnen leven; wij schamen ons niet meer om ons met de boterbloem te brouilleeren, integendeel, hoewel dit ‘integendeel’ ook wel zal en moet slijten met de jaren.

In het Grand Palais heeft Rusland ook een boeiende inzending. Het porcelein van de Petersburgsche fabriek heeft geen waarde: oude vormen met een constructivistisch medaljon; alleen het groote fabrieksmerk aan de wand boven de inzending is prachtig. De architectuur-ontwerpen zijn belangrijk, ook de boekbanden en reclameplaten. En een lafenis voor een bewoner van het land van het meest seniele tooneel is het zaaltje, geheel aan het tooneel gewijd. Men ziet er modellen van décor en, met foto's, van de toestellen (ladders, kooien, houtconstructie's), die o.a. Nico Rost in zijn boekje over Sovjet-Rusland beschrijft als door Myerhold gebruikt; hiermede verbeeldt de acrobaat-acteur de psychische spanning der handeling. Onder de decormodellen treffen die van Rabinovitch voor het Joodsche Staatstheater en van verschillende ontwerpers (Jacouloff, Stenberg e.a.), voor het Kamerny Theater van Tairoff.

[p. 227]

In de Oostenrijksche afdeeling in het Grand Palais, zijn ook Schouwburg- en decor-modellen, o.a. van Taeuber, Strnad, Freichlinger; zij zijn door Kiesler geestig opgesteld in een constructivistische lattenconstructie, waarbij draait een automatische bioscoop, die, à la Corbusier, propaganda maakt voor de nieuwe begrippen; ik onthield daarvan: ‘le savon cerveau lave tout’ en ‘habitez dans la lumière’. Er is een zaaltje, rond, gewijd aan het Stockholmsche raadhuis; op één der foto's ziet men een hedendaagsche vrouw, op een stoel gezeten vóór een gevel: zij détoneert; ik had dit wel vermoed, dit raadhuis is dus helaas verkeerd en Venetië een slechte inspiratie, zelfs voor Stockholm.

Over de Place de la Concorde, gezien vanuit de verte, doen de tien witte, vierkante torens, oprijzende uit de volle kastanjeboom van den ingang ruimtelijk wel mooi; meer goeds valt er van de Fransche tentoonstellingsarchitectuur niet te zeggen. Het theater van Péret heeft wel kleine onzuiverheden, maar toch ook een weldadige afwezigheid van een overdaad van architectonisch binden, waarmede Amsterdam ons bijna gesmoord heeft; het Russische zuurstofapparaat kan ons nauwelijks meer bijbrengen.

Op een warme, heldere zomeravond is de tentoonstelling als een blije kermis met de dansmuziek en de duizenden lampjes op de torens en langs de Seine. Men raakt verrukt maar bemerkt met teleurstelling, dat dit niet door de ‘Arts Décoratifs’ wordt veroorzaakt. En eigenlijk moest dit wel zoo zijn.

S. VAN RAVESTEYN.