Gard Sivik. Jaargang 6

[p. 21]

willy roggeman | de axolotl

‘Wenn es Wirklichkeitssinn gibt, muss es auch
Möglichkeitssinn geben.’
Robert Musil
‘le démon de la possibilité’
Paul Valéry
‘De existentie is: de oppositionele eenheid, de eenheid in tegenstelling van feitelijk-zijn en kunnen-zijn.’
Dr. W. Luypen

Met een bastaardwoord - een stinkdier als Keuls water - met zo'n naam van een vreemdsoortige in elk geval achteloos voorbijgeslenterde catalogusbloem beginnen. Morsen om te beginnen ter ere van de estheten. Zo de avond. En morgen opnieuw beginnen met de vreemde dan pure naam van een doodgewone pisbloem of pisvrouw (‘Maar dat vlot niet’, kwijlen de taalkundigen al). Wat een rijkdom aan verrassingen, een verassing van rijkdommen. Alle woorden immers die, als perfecte moorden bedreven, worden geschreven, hebben eenzelfde potentie. Alles of niets. Zo is de vrouw een woord, het wordend woord een vreselijke ziekte, de ziekte een ander begin, een midden, een einde. Waarna wij een nieuwe sigaret gloeiend zuigen aan het peukje van de oude. Continuïteit en traditie, garantie, mijne heren! Maar niet te luid roepen, weet u, deze begrippen zijn vlug versleten en worden pap bij het onderdompelen in al te heet water zoals bepaalde kunstmatig bereide zijden weefsels. Ja, de viscose! (Gelieve te zuchten.)

Dit besef nochtans: dat elk woord een actie wordt tegen de misleidende verdoving, de onttakeling van het lichaam, l'animal, naar het woord van de Zuiderling (die klaterende fontein van optimisme, het zuiver zilverstuk van realisme ook). De actie van het woord, de revolte van de uitdrukking, de zin onszelf te bieden, onszelf te weigeren (waarom ook dit niet!). ‘Also um diese sechs Gedichte die dreissig bis fünfzig Jahre Askese, Leiden und Kampf.’ De melodie van de Noorderling. Aanvaard wat de zes gedichten betreft, maar de marge van vijftig jaren, teveel, des Guten zuviel. Danke.

Nochtans, de andere ontroering die dit ongeloof overspoelde, toen de zeventienjarige u in het schoolopstel schreef: ‘Alle oplossingen of schijnoplossingen van de godsdiensten ter zijde gelaten, kan de mens wel sterven, als hij werkelijk wil leven?’ Vreugde en een coda van wrevel. De mens snuift niet graag te lang de geuren van de mystiek op.

Nogmaals des Guten zuviel. Hebben deze ogenblikken meer dan een extreem emotionele waarde? Maar hebben ogenblikken überhaupt meer te bieden? Noodzaak dus: dosering der emfaze alleszins, der sensibiliteit enigszins, van het helder inzicht geenszins. Cool cat, stay a cool cat. De ontroering ontreddert de ademhaling, verwart het zenuwstelsel, verhoogt of verlaagt de bloeddruk. De lus waarin het dier zich voortdurend dreigt te kronkelen, wordt dichtgesnoerd. Knopen worden gelegd. De schone oude dag, wat is hij anders dan de knopen van het voorbij bestaan tussen de vingers laten glijden als paternosterkralen en de herinnering prevelen bij elke knoop! Zich herinneren in alle helderheid wat steeds troebel aan ons is geschied. De eisen van de Semitische god zijn niet gering. De perfecte oude dag: de monnik met het glad en knopenloos touwtje tussen de vingers. Leven van helder inzicht. Jaren zonder knopen. Zonder houvast. In de gangen van het geheugen het gelijkmatig ruisen van water. De stroom der momenten is de stroom der jaren. Voor de glimlach zonder herinnering werd het bestaan der goden overbodig. Zo drukt het realisme van de azuren geest een stempel op mijn rijpende twijfel, naar ik vermoed. Genezing ware teveel, ware zelfs ongewenst. Het aflaten van de kramp van

[p. 22]

het middenrif, van het samenkrimpen en stuiptrekken der gevoelens is voldoende. Bij het openen van het lateherfstraam blijken aarde en hemel in de vroege morgen van een uniform neutraal grijs waarmee nog alles te beginnen is. Scepticisme, apathie, anorexie (waaraan Gide zeer oud reeds uit voldaanheid en verzadiging leed), of hun tegengestelden. Ook de Untergang des Abenlandes kan ondergraven worden.

Te goedkoop het pessimisme dat alleen de ondergang van het avondland verkondigt. Te eentonig vooral waar de stijl ons raakt. Natuurlijk zijn er honderd manieren om het te ‘doen’, maar meest voor de hand ligt de vervelende, de verkeerde. Het verval bezit onuitsprekelijke charmes. Het bloed loopt traag door de aders en roept ‘Herr, es ist Zeit’ (de stem van Sarah Leander), of ‘der Tod ist gross’ met o's als de rijpste blozende appels. Wat zijt gij nog, borsten van boerenmeiden, billenschuim van roes en pijnlijk nekbijten tijdens de laatste boerencharlestons? De dood is groot. Deze rijpheid is de kiem der made. Wij houden van haar zolang wij haar als kiem der made denken kunnen. Grenzen van de goede smaak wellicht verbieden ons meer. Want elk woord over de dood blijft sentimentaliteit, elke droom van het verval een niet ingewilligde wens. Het woord made dus, niet de made zelf. Nogmaals, de mystiek van het verval lokt. Een zeldzaam gerecht. Alleen een prikkeling van de huid... om te verbergen.

De droom van het cataclysme heeft zo zijn zuiverste formules gevonden. Zij zijn geen feiten en verheffen zich boven de toevalligheid van het historische. Zij merken ons als tatoeëringen in onbekende langzaam geleerde talen. Zij hebben zin. Wij spellen ze moeizaam eerst en door de herhaling vlot. Met de tijd zingen wij ze als liederen. Dat is hun zin. Zij maken blind, maar zieden in de oren, terwijl de schakels der verschijnselen zich tot kettingen vermeerderen, maar door hun som nog aan waarde verliezen. Alleen de eentonigheid hindert steeds, omdat zij ons van bol tot draad trekt, een genoegen eerst, een gewoonte vlug, een doelloos ziekelijke trek ten slotte. Wij zien het bij de kauwgometers. En op die draad dansen de parasieten als mussen op telefoondraden. Wij weten niet hoezeer de microben van het fanatisme zich mengen met de eentonigheid. Ik pleit ambivalentie en ik hield niet - Gide evenmin zoals bij het einde van de Vaticaanse kelders bleek - van de bekering van Anthime Armand-Dubois, groot reumatieklijder, vivisector en auteur van het ‘Communiqué sur les ‘réflexes conditionnels’, die te Rome 's nachts (in een droom) door een levend geworden beeld van de heilige maagd werd gepriemd, een beeld dat hij een kalken hand had afgegooid en dat de ijzerdraad waarrond het pleister was geplakt als wapen hanteerde (Hanteren zonder hand? U begrijpt met een half oor, met een stompje arm. Dit is geen politieverslag, meneren!). Door dat gepriem werd het reumatisch monster gedood (?), en daar sterven leven is, werd een groot gelovige uit de atheïst geboren. Amen. Besluit: een eentonig ongelovige blijft nadien een eentonig bekeerde.

Het besef van de omkeerbaarheid der verschijnselen zaait minder vertwijfeling dan aanvaarding. Een ervaring die door de papieren moralisten wordt bestreden met papier. Zij staren je aan door dikke brilglazen. Je drinkt met hen het aangeboden biertje, en omdat de pommadezanger op het podium en de dansende paren of parende dansers in het purperen aquarium van de zaal je niet genoeg afleiden, hoor je de decemberstorm buiten. De dreiging van de natuur, de striemende regen op de dikbeademde ruiten rukt je weg van de rand der malaise (o de afwezigheid van Swann) die je dreigde op te zuigen. In een schaterlach scheur je de papieren moralist stuk, mors je zijn bier en verkies je de blinde vernietiging buiten boven dit talmend drogeren door de getemde Europese ritmen. En naarmate je de snelheid van de wagen opdrijft, en de wind scherper rukt en snijdt aan het zeildoek van de huif, worden de bewegingen natuurlijker, ontspant

[p. 23]

zich de kramp tot glimlach.

De omkeerbaarheid der verschijnselen - Je hebt gewogen: het feest van de Europese elite waarvan zoveel verhoopt, de post-quartaire brains op het parket van de dansvloer, tientallen mutaties in beweging of recessief sluimerend, de papieren vissen, de dode ogen en de trage cadans van het geslacht. Veiligheid, distinctie, maat, corruptie en verfijning, morbiditeit en eindsituatie. Alleen het ogenblik bleek ongunstig om dit alles te aanvaarden. De parfums van gebaren, het kleven van de bovenlichamen en besluiteloos schuiven van de voeten, een jong erotomaan, die een sigaartje in de hand houdt net als iemand die bedekt wil wateren zijn roede, demimondaines die de pelvis vooruitstoten tijdens het spreken, maar overal gebroken tanden, gebitten in ontbinding en huiden als wierook. De dubbele zin der verschijnselen: gevlucht voor de storm keert men terug naar de storm. Voorbij de vertwijfeling kiemt het nieuwe aanvaarden.

De snelheid opdrijven, het glippen in de bochten berekenen, windstoten raden, afgebroken takken op het wegdek ontwijken, maar weten dat de machine gehoorzaamt en de storm een tastbare materie is die men dwars kan zitten. Geen ondergang van het avondland zoals gezegd, het ijl retour a la nature evenmin, eerder het positivisme van de dwarszitter, zo men wil, alhoewel ook hierin de dosis naïviteit en de momentele druk der passies nog niet werd bepaald.

Tegen de cultus van het verval en afkerig van de dithyramben klokkende kelen van de vooruitgangaanbidders, sceptisch tegenover de statistieken van de biologen en de vijf jarenplans van andere politiekers, de morbide naïviteit der roesbezetenen voorbij, waar bevindt zich het fenotype? Het leeft van de consequenties van zijn paradoxen, het leeft traag, dat is onloochenbaar, het geeft vlug toe aan de nevel van de slaap en treedt zelden met vergulde gebaren en een azuren adem in de sterkte van de zon. Flarden van gesprekken, momentopnamen, die in al de verscheidenheid van hun koloriet toch nog maar één situatie afbakenen. Men leeft niet meer dan één situatie. Zij is universeel. ‘De zeventienjarige zoekt haar innerlijk evenwicht’, zegt de econoom. Zij staan in de verlichte hall van het rijksinstituut. In de kegel van het licht op straat trekken afzonderlijk onderscheidbare sneeuwvlokjes hun harde witte strepen, en ontdooien tot donkere natte vlekken op het voetpad. ‘Er is opnieuw iets dat niet klopt’, gaat hij verder. ‘Best zo’, antwoordt de andere die Orf kan zijn, ‘dan weet zij ten minste waarvoor zij leeft. Ik wens dat zij haar leven lang naar dit innerlijk evenwicht mag zoeken’. ‘Ik vrees soms dat ik het voor mijzelf gevonden heb.’ ‘Dat dacht ik zo.’ ‘Waarom?’ ‘Gezien het groeiend snotgordijn voor uw geest.’

Gesprekken onder vrienden? Protos waarschuwde Wluiki reeds dat hij zich meer diende te oefenen in het onderscheiden van de subtielen. Er zijn meer crustacea onder de subtielen dan uit hun gebaren kan gelezen worden.

Er is de aan de moeder trouwe hondin met de cleopatra-neus en de Hildegarde Kneffharen, met de te droge sprokkige huid die schilfert als steenlagen of sporen nalaat in de plooien tussen de vingers, iets als schubben van haringen. Zij heeft van gevoelens zwemmende ogen, maar is onmenselijk, want zij is trouw, vooral aan de moeder, aan de borst dus waaraan zij haar man verraden zal. Van die aard is deze drie-A-tweese, wiskundig genie met microbengeschrift en te slappe borstjes, die zichzelf gezien de moeder vergaten te ontwikkelen en voor de man bijgevolg geen zomers zullen zijn. En zo denkt men ook haar diepere plooien, alhoewel zij onzichtbaar zijn en blijven ook voor de man, die alleen erosiestof ontmoet, en haar verpoederd openstrooit en denkt: zij is mijn drijfzand. Nauwkeuriger bepaald, want om haar eer te betuigen dient alles zo wiskundig mogelijk geformuleerd: zij is geen zand dat drijft, zij ligt stil, een warm zandzakje dat de oude olifantenhuid van de moeder moet verwarmen met confidenties

[p. 24]

van de tweede rang. Ik quoteer haar 8,5 omwille van de haat die zij mij toedraagt, omwille van de wijze waarop zij die haat weet uit te drukken, en in het geheel niet omwille van de ondervraging betreffende Pieter Dorland van Diest en vroeger Floris ende Blancefloer. Wij leven naast elkaar en herinneren elkaar eraan dat wij ademen als vreselijke oude horloges van de trouw en van de leugen, maar waarvan men het tikken niet kan onderscheiden.

Het daglicht in de vroege december belegt de mens met een treiterend eczeem dat hem afzondert en gesloten maakt. Tegen anderen aangedrukt, vreemd blijvend aan hen, weet de mens dat alleen de korst van de begrenzing en afzondering aan gehalte wint. De parende geliefden raden dit in de vroege december. Hun blik glanst doffer onder de dichtgeregende oogleden, de waan van het gelukkig zien van de andere bereikt hen niet meer, en met de scherven van het ik zo in de ogen wordt het bloed geen ogenblik weldoend blind. Het blijft pijnlijk helderziend en kent de strikken die het zichzelf wil leggen. Het daglicht in de vroege december zuivert de mens van de weldoende geluksafscheiding die tijdens de hoogzomer in de poriën glanst.

Het schijnt dat hij voor Sakina meer inconsequenties waagt dan hij ooit voor Ananas waagde. Het schijnt alleen zo, want de jaren wisten details uit en legden de accenten historisch, i.e. zij vervalsten het moment door het te ontdoen van een aantal imponderabilia. Gevraagd naar een vergelijkende waardebepaling van beide verhoudingen antwoordde hij dat zijn liefde voor Ananas in het delicaat stadium van overrijpheid was gekomen, waarin alle beelden en namen gaan ontbreken en in de stilten de alledaagsheid van de dingen opnieuw doordringt. De vergelijking alleen kan de ondergang van een verhouding in dat stadium voorkomen. Sakina moest Ananas op haar vroeger niveau terugplaatsen. De praktijk der verschijnselen heeft gewild dat naast de herwaardering van Ananas ook Sakina een waardering, een niveau op zichzelf kreeg. In momenten van gelukte heldere formulering - les petits matins van Paul Valéry - beschikt hij over de juiste woorden en de passende syntactische middelen om de sofismen van de ambivalentie te omzeilen en de drogredenen van een vroeger paradigmatisch stadium opnieuw te aanvaarden. Het komt erop aan, meneren, de lyricus in hem te versmachten. Na een verhouding van jaren is Ananas een onmisbare gewoonte geworden, geen sieraad onder de gewoonten maar een organische zoals bepaalde gymnastiekoefeningen die met de jaren 's morgens geen inspanning meer vergen maar de fysische conditie op punt houden zonder het duidelijk te laten aanvoelen, een van die gewoonten wellicht waarover sprake in de eerste der Duineser Elegien. De lyricus houdt deze gewoonten voor burgerlijk tam, minacht ze, en weigert de liefde op het plan van de genezende vriendschap te schuiven. Ananas wenst het wellicht evenmin. Ananas is dan ook maar een lyrica van het ergste soort. Vergeleken met deze gewoonte is Sakina nog niets. Het is deze superlatief die hem tot inconsequenties drijft. Superlatieven dienen met superlatieven beantwoord te worden. Het is niet uitgesloten dat zij het duidelijkst teken van armoede zijn.

(slot volgt)