Gard Sivik. Jaargang 4

[p. 9]

hugo raes / de kanker

Het valt meer voor dat mannen die zitten werken, ik bedoel geestelijk werken aan hun bureau thuis of elders, met de vingertoppen explorerend onachtzaam over hun schouders en rug wrijven. Terwijl ze lezen of studeren of schrijven, gaan ze traag met de hand over de huidoppervlakte, welke op sommige plaatsen gespannen is, zoals aan de uiteinden van de schouders en de rug. Op de borst is de huid slap, gerimpeld of geplooid. Men zit voorovergebogen en de vingers voelen over de vettig aandoende huid. Op de rug vooral voelen de vingers een soort korreltjes. Deze werden door het lichaam en de huid naar buiten gekristalliseerd. Vet en zweet vormden minuskule afvalprodukten op de huidoppervlakte. Bij vele mensen zijn die korreltjes tamelijk groot, zo bijvoorbeeld 1 kubieke milimeter. Als men zich veel wast, zijn de korreltjes week en kneedbaar als broodkruimels. Baadt men minder; dan zijn ze hard als minieme steentjes. De vingers ontdekken hier en daar zo een kogeltje, en automatisch prutsen de nagels het los. Tussen de vingers wordt het kogeltje tastend heen en weer gerold. De plaats op de huid waar het weggenomen werd vertoont een kuiltje.

Het gevaar bestaat hierin, dat de intellectueel al werkend, met de vingers blijft exploreren, ook wanneer de korreltjes reeds lang verwijderd zijn. En op de duur vreten en krabben de vingernagels naar bijna onmerkbare oneffenheden van de huid. Ze duwen diep, de nagels, ze peuteren en schrapen tot ze iets vinden, ze krabben traag en gulzig tot er een bult ontstaat, zoals een muggenbeet. Dit is dus gekomen door het nijdig, hardnekkig krabben.

Op die manier ontstaat dikwijls huidkanker. Ik heb gehoord dat men zelfs kanker kan krijgen door de huid te knijpen, door blauwe plekken, door in de mond een afgebroken tand te hebben die het wangvlees schuurt en steeds opnieuw kwetst, of zelfs door in de neus te peuteren. Een kennis rukte zo enkele of één (?) haartje uit de neus. Er ontstond een ontsteking en later kanker, de man is eraan gestorven.

De uitwasemingen van de ontploffingsmotoren en fabrieken, de kleurstoffen in waanzinnige dosis verwerkt in alle produkten die wij nuttigen voor onze voeding en genot, de radioactieve lucht en -regen, maken het kankergevaar niet denkbeeldig.

Plant kanker zich vertikaal (d.i. van generatie op generatie) of horizontaal, dus besmettelijk, voort? Het probleem is nog niet opgelost. Ik ben er van overtuigd dat het op twee manieren gebeurt. De kankergevallen zijn schrikwekkend. Het waanzinnig verweer van het lichaam, het vlees, schept komeetsnelle groei, groei buiten elke verhouding als om iets te overwinnen.

In 1963, als een vreemd sein in de nacht: het geval Sörensen.

De Zweed Sörensen, een landbouwingenieur, had de gewoonte zich al werkend en studerend de rug en schouders te krabben met de nagels. Die gewoonte die een automatisme was geworden, was hem reeds eigen van tijdens zijn universiteitsstudiën. Automatisch verslaafd geworden aan dit halfbewust reinigen en vernietigen krabde de jongeman zich soms bij langdurige en moeilijke taken de rug open. Hij trok vaak zijn hemd uit om zijn rug in de spiegel te bekijken: er liepen rode strepen van zijn nagels over en overal waren muggenbeetachtige bulten en schaafwondjes. Sörensen nam zich voor dat krabben te laten. Na een zekere tijd, de drukke studeerperiode van de winter, blééf een van die bultjes. Eerst schonk hij er geen aandacht aan, maar steeds ontmoetten zijn vingernagels het opnieuw, want onophoudelijk exploreerden zij vanzelf of er geen korreltje los te werken was. Maar ondanks het krabben bleef het een bultige oneffenheid zonder maer. Maanden later merkte hij eerst dat het bultje groter was geworden. Hij dacht eerst: dit is omdat ik er weer aan gekrabd heb. Maar het werd nog groter en groeide en spreidde zich als een reusachtige beet van een groot insekt. Het lichte gezwel jeukte aanvankelijk. Maar het groeide zo ontstellend dat Sörensen met een onheilspellend voorgevoel in het hart, naar een huidspecialist toog. Niets is zo erg als een zekere vrees die gegrond blijkt te zijn: het gezwel was van kwaadaardige aard. Het moest bestraald worden.

[p. 10]

Intussen maakte het jeuken bij pozen plaats voor pijn. Pijn als bij een grote verzwering, waarbij het vlees zwelt en bol staat en er pijnscheuten doorheen gaan, als elektrisch. De eerste stralingen schenen een beslissende invloed te hebben op het gezwel: het nam of in omvang en de pijn kwam niet meer door op geregelde tijdstippen. Maar de verbetering duurde niet lang. Alles herbegon van vooraf aan, en niet alleen dàt. Het gezwel vertoonde een sneller toenemende ontwikkeling en zoals steeds bij kanker, verspreidde het zich over nieuwe oppervlakken. Op bijna heel de rug en onderrug van de patiënt Sörensen zwol het vlees. Dikke bulten traden naar buiten. De rug van de vaak van pijn huilende man was als bij een dikhuidig beest, en afschuwelijk vervormd. Woekerend als een onderhuids roofdier, nam dit misvormen toe. Hoe is het mogelijk dat mikroskopische cellen vlijtig arbeiden als aan een kunstwerk, en een vleselijke vervorming, een plaatselijk gedrocht bouwen, net alsof zij met goede bedoelingen bezield zijn? Het lijkt wel een soort lugubere scheppingsdrang te zijn van het menselijk weefsel.

Bleef de dokters verbazen: het feit dat de vleeswoekering gelocaliseerd bleef tot de rug van Sörensen, de aanvankelijk gezonde Zweed. Patiënt kloeg niet van de inwendige pijnen, was lichamelijk redelijk gezond en verklaarde dat de pijnen draaglijk waren. Dit was opmerkenswaardig, want naar het uiterlijk had de woekergroei veruit zijn hoogtepunt bereikt. Lang kon het niet meer duren. Het kon niet blijven toenemen dit zwellen van de huid en het vlees van deze mens.

Op de ganse achterzijde van de kankerlijder Sörensen, was een dikke laag bezig vorm te nemen. Niet alleen op de rug en de schouders, maar ook in zijn nek en op zijn achterhoofd, en op de dijen, in de knieholten, op de kuiten en hielen. Hij kon nog slechts op de buik liggen. Fotografen kwamen in opdracht van medische tijdschriften foto's nemen van dit zeer taaie geval. Ofschoon het ruggezwel, of beter gezegd de hele achterzijde van de zieke weldra de dikte van een brood bedroeg, bleef de man zich in een betrekkelijk goede gezondheid bevinden. Professoren-geneesheren en chirurgen van overal ter wereld kwamen per vliegtuig naar Upsala toe, om getuigen te zijn van dit zeer merkwaardig en geprononceerd patologisch geval. Alhoewel ongemakkelijk en moe, ofschoon niet uitgeput, kon Sörenson in volle, slechts licht verstoorde bewustzijn, zijn physische bevindingen aan de beroemdste medici mededelen.

En intussen groeide en groeide de rooskleurige woekerlaag op hem. Levende hel, levende onverwoestbare jungle van het menselijk lichaam, reusachtige transformatie. Zie, daar ligt de kreunende en bij pozen kalm sprekende zieke, net als een schepeling in lang verleden tijden, die bij volle bewustzijn een amputatie onderging of de onfeilbare ontwikkeling van het koudvuur in een lidmaat ervoer.

Er werd college gehouden over het geval Sörensen, dat zich hoe langer hoe meer aftekende als zeer ongewoon.

Op een morgen schrokken de dokters die het morgenonderzoek kwamen doen. Hun opengesperde ogen keken naar de door de verpleegster ontblote achterzijde van de man die op zijn buik in het witte hospitaalbed lag: een golvende, vleselijke landkaart was Sörensen, met bulten en ondiepere gedeelten. Maar deze bulten en zakkingen volgden als symmetrisch het lichaam van de kankerzieke. Een jonge geneesheer rende plotseling uit de kamer, gillend: neen, neen, nee!... Men telefoneerde snel naar beneden, en daar werd de waanzinnig geworden jonge dokter bekwaam overmeesterd en onmiddellijk naar een krankzinnigengesticht overgebracht, met paaien en vriendelijke lachjes

's Anderendaags, toen de verpleegster van wacht binnentrad - de patiënt Sörensen had de ganse nacht niet eenmaal om een pijnstillend middel gevraagd - werd ze bleek en zwijmelde. Onder het laken scheen een ademend lijk te liggen, het hoofd en al bedekt. ‘Mijnheer Sörensen’, zei ze met moeite, ‘ligt u op uw rug?’ Ze trok het laken weg. Angstgil: aaaaah! Voorovergebogen als een versteende vrouw keek zij in het bed.

[p. 11]

Schreiend liep ze de gang in, zichtbaar psychisch ineengestort, ze riep, ze gilde, holde door de lege gangen. Uit een private kamer stak een hologige zieke zijn hoofd door de halfgeopende deur naar buiten. Een non en een andere verpleegster verschenen, spraken. Iemand telefoneerde. Wat was er aan de gang? Er weerklonken vier sprekende stemmen en stappen van mensen. Achter de hoek verschenen ze: de hoofdgeneesheer, de dokter van wacht, de internen en professor Lundstrom die pas was toegekomen voor het morgenonderzoek van kankerlijder Sörensen in kamer 17 bis.

Allen stonden ze als plaasteren beeldjes in krampachtige houding rond het bed van Sörensen. Een van hen trilde als een blad in de wind. Ieder trachtte zich te beheersen, en panische vlucht te bedwingen, te verhinderen. Sörensen lag op de buik. Op zijn rugzijde tekende zich een vastgegroeid wezen af, een menselijke gedaante rug aan rug tegen hem aangedrukt, aangegroeid.

Koortsachtig werden nu allerlei maatregelen getroffen. De kamer werd bewaakt door twee agenten. Voortdurend kwamen wereldspecialisten binnen op hun tenen, en fluisterend. ‘Hoe gaat het, Sörensen?’ vroegen zijn dokters geregeld. ‘Voel je méér pijn’.

‘Ik ben uitgeput, ik heb geen kracht meer’ antwoordde hij. Zij voelden zijn pols, beluisterden de dubbele hartslag. ‘Voel je dit?’ vroegen ze met rubberen handschoenen het wezen betastend op zijn rugzijde. ‘Ik voel niets’ steunde Sörensen ‘ik zink in een zwarte put, oooh... Geef hem een injectie’ zei iemand. In consult bespraken de specialisten hoe ze hem best konden versterken. Inspuiting volgde op inspuiting. En geleidelijk, uur na uur, tekende de rugzijde zich scherper en volmaakter af. Weldra merkte men er zelfs beweging in van spieren en zenuwen.

Langzamerhand begon Sörensen zich opnieuw krachtiger te voelen. De pijn verdween soms voor een hele poos. Hij voelde zich opgewekt en lachte zelfs even. Dit gaat dan het einde zijn van dit monsterachtig kankerproces, wisten de geleerden. Nog een laatste opflakkering van de levengeesten vóór de dood intrad. Veelvuldiger nog werden daarom de bezoeken van het congres der medici. Nog talrijker kleurfoto's werden genomen. Intiem ratelend gingen camera's over de zeer nabije huidoppervlakte en registreerden het rose en met plekken bijna witte en rode vlees. Ruw van korrel was het, zoals de rug van een hand of de lever van een dronkaard, of gelijk de lichtgrijs geëmailleerde camera's zelf, waarmee cineasten korte documentaire films maakten over dit raadselachtige goval. Hoe lang, hoeveel uren of dagen zou het kankerwonder Sörensen nog blijven leven?

Brullende en hese krantenventers verkochten indrukwekkende oplagen van de extra-avondedities. (De Zweedse kranten worden op zeer goed papier gedrukt). Grote koppen in de bladen ontfermden zich over de nog nooit gehoorde lichamelijke verwording, verbouwing van een menselijk lichaam.

Sörensen lag op zijn zijde, maar kon zich onmogelijk steunen op de dubbeldikke elleboog, daar hij deze niet kon plooien. Hij voelde zich beter, ademde nog steeds zeer diep en ruw en grondig, alsof hij dubbelveel zuurstof moest verzamelen. Toen de pijnen bleven verminderen, begon hij opnieuw klaarder te denken, sloeg de dokters rustig en aandachtig gade als iemand die tot bewustzijn komt in een vreemd land, en vroeg hen bezorgd, wat er eigenlijk gaande was met zijn rugzijde, hoe ze zich ontwikkeld had, of men bevredigende resultaten bereikte. Hij vertelde dat hij eens geprobeerd had de rug te bevoelen, maar dat zijn voze armen als verlamd waren. Sörensen besefte niet wat plaats greep op zijn eigen lichaam. Weken lang leefde hij haast onbeweeglijk als een proefdier, een hond waarop vreemde ledematen en een tweede kop gegrift waren. Zijn waarneming was afgestompt en beperkt tot de witte wereld van zijn kussensloop, de oneffen muur vlakbij, die hij, op zijn buik liggend, voor zich had. Links blonk het nachttafeltje met de glazen, de fles fruitsap, de koortsmeter, de medicijnen. Rechts: de tikkende centrale verwarming, het matglazen venster. De regelmatig in zijn waarnemingsveld opduikende geluiden waren de onzichtbare deur die werd

[p. 12]

geopend, de rubberen stappen van de verpleegster, het veelvuldig contact van ijzer tegen glas, de bijna geluidloze doktersinstrumenten, spoelend water. Verder het gevoelen van de koude bedpan, het gladde urineglas... Verschrompelde abnormale wereld die zich had opgedrongen en geleidelijk de normale wereld had verdrongen, gelikwideerd, vervangen. De rijzige heren hielden consult. Ze zouden hem eerst half verdoven, en dan hem een spiegel achter de rug houden, en een naast hem.

Concentreren, kalm blijven, dacht de herstellende Sörensen, rekening houden met de feiten. Welke zijn de feiten?: Ik ben een dubbelmens. Iets is gebeurd. Iets heeft fysiologisch plaats gevonden. De kussensloop leek nu langzaam meer grof, grijswit en te verwerpen. In de ogen der verpleegsters meende hij een walgende bewondering te ontdekken. Met lichte walg, begeestering en dwingende nieuwsgierigheid keken ze naar Sörensen.

Op een dag, ja, vraagt Sörensen, kerngezond, de geneesheren, te mogen opstaan. ‘Neen, rusten’. Maar de rust wordt onhoudbaar. Hij vraagt consult in de overdrukke kamer. Het rugwezen vertoont nu volmaakte voorzijde-vormen. De oogleden zijn nog dicht. Op een morgen roept Sörensen dat het hem onmogelijk is nog langer te blijven liggen. Zijdelings schuift hij naar de bedrand. Men ondersteunt hem. Sörensen beweegt zich moeizaam, vreemd. Een magisch gebeuren geschiedt, voltrekt zich onder de ogen der samengedrumde deskundigen uit alle landen. Sörensen richt zich op. Hij lacht een beetje eigenaardig. ‘Hoe zwaar dat ik ben geworden’, lacht hij. ‘Ik lijk wel een volmaakte tweemens geworden, een dubbelmens van rubber. Corpulent en ziekelijk traag verheft hij zich. Men filmt gespannen. Een bandopnemer staat in een hoek verborgen. Band zal later gruwelijk document worden. Sörensen staat recht naast het bed. Men kan zijn ogen niet geloven: dubbeldikke mens, tweezijdig identiek man. Hij doet stramme stapbewegingen, schuivend met de voet over de grond. Tracht de voet op te tillen: gespannen bekijken het rugwezen. De benen blijven stijf, kunnen niet plooien. Ondersteund beweegt zich het monster Sörensen kaarsrecht over de vloer met stroeve bewegingen als een automaat. Robot van vlees is hij geworden. Man is zijn eigen dubbelganger. 't Is te zeggen: de gelaatstrekken verschillen. Als Sörensen glimlacht, lacht het rugzijdige nieuwwezen. Als Sörensen slaapt, slaapt soms de mensdikke ruggedaante. Soms is het kijkend rondziend met draaiende bewegende ogen als een (volwassen) kind. Alleen nog blijft de mond dichtgegroeid, gesloten. Uitwendige foetus op natuurlijk grootte. Op een morgen voelt Sörensen zich niet wel. Hij vraagt een doktersonderzoek aan. Het onderzoek wijst niets uit. In de loop van de daaropvolgende nacht verslecht de toestand van Sörensen echter abnormaal. Welk proces is er op gang geraakt? Patiënt Sörensen braakt, heeft krampen in het lichaam, kijkt vreemd verdwaasd rond.

‘Hij moet van mij gescheiden worden’ zegt hij traag maar gearticuleerd zuiver ‘nu!’ De dokters beraadslagen. Sörensen wordt na uren wanhopig. ‘Scheidt ons! Ik weet dat het zo moet zijn, ik moet een mens baren. Nu. Snijdt het los. Ik weet het ik voel het dat het zo moet. Hij zal spreken, alleen leven.’

Na uren: ‘ik smeek u... doet het, nu...’

De dokters weifolen, bespreken, aarzelen, willen even het geval gadeslaan, en tenminste nog een dag wachten, zo dringend is het niet, kan dit niet zijn. De medici durven of willen niets anders dan getuigen zijn.

's Anderdaags schijnt een eerste zon. De eerste botjes bioeien bruusk open. De takken en twijgen richten zich, de natte grond komt tot leven in het bos. De aarde ruikt. De wolken waaien hoog open en tonen blauwe gaten en plekken. Over een week is het reeds Pasen, zeer vroeg dit jaar. Sommige kinderen zullen dan een nieuwe fiets krijgen of rolschaatsen of een echte voetbal met voetbalschoenen. De boer gaat over zijn veld. Dit is de tijd dat nieuw leven ontstaat.

[p. 13]

Sörensens toestand is ongewoon verslecht. Wijdogige dokters slaan aandachtig gade, staren, volgen geleerd en onbegrijpend. Ja, Sörensen is ongewoon ziek, en hij huilt soms en klaagt. De energie van de historische patiënt verzwakt voortdurend. ‘Help!’ Sörensen roept. De verpleegster van dienst is echter een oude levenslange tiran en blijft onbewogen.

‘Help! scheidt ons als twee wezens!... gelooft in ons...’

En stilaan begint het leven van de dubbelmens te ontbinden. Alle doodsfazen treden achtereenvolgens in. Medisch volgen de getuigen. Er zijn half beheerste half heftige discussies aan gang tussen jongere en oudere chirurgen.

Hoe is het mogelijk! Sommigen willen het heelkundig ingrijpen er op wagen, ze geloven aan de splitsing, aan de barensweeën. De meesten staan skeptisch of weifelend. Hoe is het mogelijk, hoe is het mogelijk. Acuter en acuter worden de colloquia. Acuter wordt de doodsstrijd van Sörensen. Hij ligt in een soort coma, komt bij pozen tot bewustzijn, roept om hulp, roept zwak en smekend dat iets zou ondernomen worden. Hij is teneinde krachten. Tenslotte neemt de vooruitstrevende groep het initiatief. Men zal Sörensen opereren.

De ademhaling is intussen onregelmatig geworden. Sörensen ligt in het coma. Hij wauwelt onduidelijk. De dubbelganger beweegt spieren en pezen, hij knippert met de oogleden. De mond blijft gesloten. Hij leeft, biedt weerstand. Sörensen laat zich onbewust gaan, sterft zichtbaar. Koortsachtig werken de geneesheren aan de toebereidselen, maar de zieke begint te hijgen. Soms houdt zijn ademhaling op. Hij sterft terwijl men het zuurstofapparaat aanbrengt. Men wil bijstaan. Sörensen gaat dood. Men wil de dubbelganger redden die snokkend weerstand biedt aan het sterven van de hoofdpersoon.

De hoofdpersoon is nu bijna dood: De dubbelmens knippert met de ogen, beweegt spieren en pezen. Zwaar ademend is de dubbelganger. Hij heeft nu een uitgesproken expressief gezicht, hij wil iets zeggen, maar de gesloten mond laat niets toe, verbergt alles. Men begint te snijden met lancet en andere instrumenten. Intussen sterft Sörensen af. Vlug werken! Vlug, dubbelmens, tweede wezen redden! Verzwakkend echter geschiedt de ademhaling. Sörensen is dood. Snokkend naar adem ligt de dubbelmens, de kankerige rugzijde. Ondergronds geluid van oogknipperend tweewezen is hoorbaar. Iedereen gruwt. Sörensen is reeds lijk nu. Het wijdogige dubbelmens beweegt onmachtig spieren, huidoppervlak... de haren staan recht, ten berge gerezen. Help! help! help!

Het zuurstofapparaat dient tot niets. Zij houden neg radeloos consult. Helaas: geen hulp zal meer baten...

Men registreerde Ou 14; het fenomeen Sörensen was niet meer.