Fumus. Jaargang 4

[p. 1]

De bijdragen van Willem Godschalck van Focquenbroch en Jan Neuyen aan het album amicorum van Jacob Heyblocq
Bauke Hekman

Op een der tafels ter Delftsche tentoonstelling ligt een klein, in groen leder gebonden boekske van langwerpig formaat, onaanzienlijk van uiterlijk maar met een rijken inhoud.

Zo begon C. Vosmaer in 1863 zijn artikel over het album amicorum van Jacob Heyblocq (1623-1690).¹ Het boekje in oblong-formaat meet 92 x 153 mm en telt 162 bladen. De pagina's zijn in potlood genummerd van 1 tot 310. Je zou een nummering tot 324 verwachten, maar sommige bladen hebben een subnummering (zoals 93A en 93B) en dat verklaart het verschil. In de loop der eeuwen heeft het geleden onder bindershanden. Een van de gevolgen daarvan is dat de inhoud niet meer chronologisch is geordend. Het berust nu in de Koninklijke Bibliotheek.² Het album, dat teksten en diverse tekeningen en afbeeldingen bevat, werd ‘volgeschreven’ in de periode 1645-1678. Ruim honderdvijftig schrijvers en beeldende kunstenaars leverden een bijdrage aan dit persoonlijke boekje. Onder hen de schilder en etser Jan Gerritsz. Bronchorst en de schrijvers Joost van den Vondel, Constantijn Huygens, Willem Godschalck van Focquenbroch en Jan Neuyen. Focquenbrochs aandeel bestond uit twee gedichten en een tweeregelig vers met opdracht, dat van Neuyen uit een relatief lang gedicht van zesendertig verzen en enige naschriftelijke tekst. Hun beider bijdrage geef ik aan het slot weer.

De eigenaar van het album amicorum, Jacob Heyblocq, werd op 19 juni 1623 in Amsterdam geboren als zoon van Bernardus Heyblocq (c. 1597-1661) en Elsje Gerrits (c. 1599-?). Het gezin telde negen kinderen. Vader Heyblocq was vanaf de oprichting van het Athenaeum Illustre in 1632 tot aan zijn dood als pedel verbonden aan deze instelling. Jacob kreeg zijn opleiding aan de Latijnse school op de Oude Zijde te Amsterdam. Daarna studeerde hij theologie aan de Leidse universiteit. Hij werd in 1648 leraar aan de Latijnse school op de Nieuwe Zijde. In 1674 volgde hij zijn rector Adrianus Junius op. Hij schijnt een uitstekend docent te zijn geweest maar een onbekwaam rector. In 1685 zou hij op verzoek van de Amsterdamse vroedschap aftreden. Op 1 november 1650 trouwde hij met Maria de Lange, die op 24 juni 1627 werd geboren. Het paar kreeg vier kinderen, twee ervan stierven jong. Jacob Heyblocq schreef diverse Nederlandse en Latijnse gedichten waarvan in 1662 een bloemlezing verscheen getiteld: Farrago Latino-Belgica of Mengelmoes van Latijnsche en Duitsche gedichten, gepast op allerhande gelegentheden en voorvallen.³ In augustus 1683 stierf Maria de Lange. Op 6 februari 1684 hertrouwde Heyblocq met Debora Schoonhoven. Op 28 september 1690 werd hij in de Nieuwe Kerk te Amsterdam begraven.⁴

De oudste alba amicorum zijn aangelegd door studenten van de protestantse universiteit te Wittenberg. Letterlijk vertaald betekent album amicorum ‘lijst van vrienden’. Eigenaren van een album amicorum hechtten veel waarde aan een autograaf van een respectabel iemand of goede vriend. Herhaalde ontmoetingen door de jaren heen leidden regelmatig tot nieuwe inscripties in het album amicorum. Dat kwam vooral voor onder de van universiteit naar universiteit of andere instituten trekkende studenten en geleerden. Janus Dousa bijvoorbeeld legde in Parijs zijn eigen

1 C. Vosmaer: 'Uit het album van Jacobus Heijblocq'. In: De Nederlandsche Spectator 34 (1863), 266-7.

2 KBH signatuur 131 H 26.

3 J. Heiblocq: Farrago Latino-Belgica [...]. Amsteldam, 1662.

4 K. Thomassen and J.A. Gruys: The album amicorum of Jacob Heyblocq. Zwolle, 1998, 11-18.

[p. 2]

album voor aan toonaangevende Franse schrijvers en in Leiden aan professoren en studenten. Ook was hijzelf voor hen een gewild inscriptor.⁵

Aan Heyblocqs album leverde een aantal personen weliswaar meer dan één bijdrage, maar die werden in bijna alle gevallen op dezelfde dag of binnen een korte periode geleverd. Zo deden Johannes Fabricius, op 19 maart en 12 mei 1657, en Focquenbroch op 24 en 25 november 1664 en op een niet genoemde andere dag in die maand. Onder de inscriptoren van Heyblocqs album amicorum bevinden zich oud-leerlingen van de Latijnse school, academici, kunstenaars, collegadichters, vrienden en familieleden. Thomassen/Gruys concluderen in The album amicorum of Jacob Heyblocq,⁶ dat dit album zich op de volgende punten onderscheidt van andere alba uit die tijd: de lange gebruiksduur, het grote aantal bijdragen van befaamde kunstenaars en professoren, de interacties tussen de inscriptoren en de markante aanwezigheid van Heyblocq met zes eigen teksten. Ze kwalificeren het dan ook als een cultureel monument dat geen concurrenten kent.

5 Alba amicorum. Vijf eeuwen vriendschap op papier gezet [...]. Eindredactie: K. Thomassen. 's-Gravenhage, 1990, 13.

6 K. Thomassen and J.A. Gruys: The album amicorum of Jacob Heyblocq. Zwolle, 1998, 33.

Publicaties

Er zijn diverse publicaties over Heyblocqs album en over Focquenbrochs bijdrage verschenen. Vosmaer benadrukt in 1863⁷ de waarde van Heyblocqs album amicorum en beschrijft diens persoonlijkheid en sociale positie met de woorden: ‘Schier aller inschrift meldt Heijblocq's lof in deugd en geleerdheid. Zelfs al wilde men een gepaste hoeveelheid daarvan stellen op rekening van de album-courtoisie, en het mentir comme une épitaphe [= liegen als een grafschrift] van Töpffer ook tot deze soort van opschriften uitstrekken, dan nog laat dit album genoegzaam een blik slaan in Heijblocq's karakter om van hem te vermoeden dat hij een verdienstelijk en bemind man was’.

Unger geeft in 1884 een levensschets van Heyblocq⁸ en gaat kort in op diens album en bloemlezing Farrago; hij roept de lof in herinnering die Vosmaer aan Heyblocq toezwaait.

De Ligt⁹ geeft in 1969-1970 de drie bijdragen van Focquenbroch aan Heyblocqs album voor het eerst in druk uit. Hij gaat in op de afkomst van Focquenbroch en probeert diens verwantschap met Heyblocq vast te stellen, die volgens De Ligt schijnt te lopen via de stiefmoeder van Heyblocqs vrouw Maria de Lange, Hester du Pire.

De Kruyter¹⁰ schrijft in 1976 dat de bijdragen in alba amicorum in het algemeen klassieke en bijbelse aspecten bevatten en de lof verkondigen van de eigenaars ervan; dat de meest gebruikte taal erin het Latijn is naast vele andere talen als Nederlands, Grieks, Hebreeuws en zelfs Arabisch. Hij geeft een biografie van Heyblocq, gaat uitgebreid in op de inhoud van het album, biedt daaruit ruim twintig illustraties van handgeschreven teksten en afbeeldingen en groepeert de inscriptoren. Zo brengt hij Focquenbroch onder bij de Amsterdamse dichters en memoreert hij diens relatie tot Heyblocq: ‘servant, friend and cousin’. Jan Neuyen plaatst hij in de groep van medici samen met onder anderen Job van Meek'ren en Joannes van Bonevaal.

In 1998 verscheen The album amicorum of Jacob Heyblocq. Het is een koppeluitgave: het boekje gaat vergezeld van een facsimile van Heyblocqs album amicorum. De uitgave, verpakt in een roodbruin linnen doos, bevat een inleiding op het leven en werk van Heyblocq en op dit album. Voorts bevat ze alle transcripties, de foto's van de handschriften en de afbeeldingen alsmede korte toelichtingen op de auteurs en kunstenaars. De Latijnse teksten zijn helaas onvertaald gebleven.¹¹

7 C. Vosmaer: ‘Uit het album van Jacobus Heijblocq’. In: De Nederlandsche Spectator 34 (1863), 266-7.

8 J.H.W. Unger,.: ‘Vondeliana II’. In: Oud-Holland (1884), 26-32.

9 B. de Ligt: ‘Focquenbroch, familie en kennissen’. In: Spiegel der Letteren 12 (1969-1970), 293-298.

10 C.W. de Kruyter: ‘Jacobus Heyblocq's album amicorum in the Koninklijke Bibliotheek at The Hague’. In: Quaerendo 8 (1976), 110-153.

11 Met dank aan dr. Jeanine de Landtsheer voor haar vertalingen uit het Latijn en de toelichtingen daarbij.

[p. 3]

In 1998 vertoonde Helwig¹² op het internet de volgende elementen van Focquenbrochs bijdrage aan Heyblocqs album: (1) de prent uit 1653 van de schilder/etser Jan Gerritsz. van Bronchorst (1603-1661) waarop Elia in opdracht van God door raven wordt gevoed;¹³ (2) de transcriptie van het gedicht Op de afbeeldingh van Elias door J.v. Bro[n]chorst (1655); (3) in handschrift het gedicht Aen mijn heer Jacob Heijblock; Op sijn versoeck om een vaersjen en (4) in handschrift Focquenbrochs Fumus gloria mundi, een kort woord tot Heyblocq. Waarschijnlijk was het Helwigs bedoeling om de juist verschenen editie van Thomassen/Gruys te signaleren.

12 Jan Helwig: De bijdragen van Van Focquenbroch in het album van Jacobus Heiblocq (1998). Op: http://focquenbroch.apud.net/heyblocq.htm. Standdatum: 29-08-98.

13 Bijbel: I Koningen 17:2-6.

De bijdragen van Focquenbroch en Neuyen

Focquenbroch en Neuyen zijn leeftijds- en stadsgenoten. Willem Godschalck werd gedoopt op 26 april 1640 en Neuyen op 2 september 1640, beiden in de Oude Kerk te Amsterdam.¹⁴ Vrijwel zeker hebben ze samen de Latijnse school bezocht en dateert van die tijd hun ‘band’ met meester Jacob Heyblocq. Focquenbroch was bovendien een neef van Heyblocq. Die meester-leerling verhouding was niet genoeg om inscriptor te worden van Heyblocqs album amicorum. Focquenbroch en Neuyen werden pas interessant voor hem toen ze ook maatschappelijk iets betekenden. In 1662 waren beiden gepromoveerd tot doctor in de medicijnen, Focquenbroch aan de Utrechtse en Neuyen aan de Leidse universiteit.

Focquenbroch schreef drie teksten voor Heyblocqs album: (1) Aen mijn heer Jacob Heijblock; Op sijn versoeck om een vaersjen, (2) Op de afbeeldingh van Elias door J.v. Bro[n]chorst en (3) Fumus gloria mundi. Alleen de eerste tekst is in Focquenbroch-edities in druk verschenen.¹⁵ Tussen het handschrift en deze gedrukte tekst bestaan verschillen, waarvan een negental woordelijke. De laatste heb ik in voetnoten vermeld. Van de tweede en derde tekst uit Heyblocqs album zijn geen officiële drukken bekend, anders dan die in The album amicorum of Jacob Heyblocq (1998). In het tweede naschrift van het eerste gedicht laat Focquenbroch weten dat hij een ‘dienaer, vrindt en neef’ van Heyblocq is. Jan Neuyen droeg één gedicht bij met het opschrift Conveniunt rebus nomina saepe suis. Dit gedicht is vóór 1998 nooit in druk verschenen. De transcripties van de handschriften heb ik ontleend aan The album amicorum of Jacob Heyblocq.

14 Ik ga uit van Johannis Neuyen die op 2 september 1640 is gedoopt en dus niet van zijn broer Joannes die op 26 oktober 1636 werd gedoopt (zie de tekst verderop). Wolfgang Marguc gaat uit van de laatste zoals ook de STCN doet.

15 W.V. Focquenbroch: Alle de werken. Tweede deel. Verzameld en uitgegeven door Abraham Bogaert. De derde druk. By Steven van Esveldt, boekverkoper in de Kalverstraat, het derde huis van de Roomsche Kerk de Papegaay. Amsterdam, 1766, 362. Daarin maakt het gedicht: ‘Aan N.N. Op zyn verzoek om een vaarsje’ deel uit van de Thalia of geurige zanggodin. Tweede deel. (UBA O 63-679). Voor de vergelijking met de tekst in het album heb ik dit gedicht gebruikt. Aan het gelijknamige gedicht op p. 86 in Focquenbrochs Afrikaense Thalia, of het derde deel van de Geurige zang-godin. By Jan ten Hoorn, boeck-verkoper, tegen over het Oude Heere Logement. Amsterdam, 1678 (UBA OK 62-1779) ontbreekt namelijk het achtste vers: ‘Die u dikwils eer geryfde’.

[p. 4]

Focquenbroch

Eerste inscriptie¹⁶

Album Heyblocq. Koninklijke Bibliotheek Den Haag, signatuur 131 H 26. Pagina 90.

16 Bron: The album amicorum of Jacob Heyblocq nr. 54, facsimile p. 90. [Amsterdam], 24 november 1664.

[p. 5]

Aen mijn heer Jacob Heijblock;¹⁷ Op sijn versoeck om een vaersjen.

Ben je dan aen mossel-schelpen,¹⁸
Noch aen kladt-papier te helpen,
Noch aen themas uijt je school?¹⁹
Kunnen de begraff-nis brieven,²⁰
O cousijn! U niet gerieven,²¹
Koopt je wijf dan nooit meer kool?²²
Is dan meester Claes de vijfde,²³
Die de stadt so langh gerijfde,²⁴
Doot? Of staedt sijn ambaght stil?
Of doet hij voortaen geen ceelen [= brieven]
Aen de goeie luij meer deelen
Tot gerief van meenigh bil [= aars]?²⁵
Dat je mij juijst komt versoecken,²⁶
Om uw secretale hoecken [= privaten],
Met wat wisschers [= toiletpapier] te versien?
Doch, voor een der wijste neersen [= aarzen],²⁷
Schaf [= geef] ick gaeren al mijn veersen,
Bij exempel; Dit 's er ien.²⁸

Finis.²⁹

P.S. Ist niet bedroeft, dat een, uijt so veel schoone blaeren [= bladen in het album], Om dat ick 't heb bekladt, na Poortegael [= privaat] moet vaeren?

17 Tekst p. 362: Aen N.N. in plaats van Aen mijn heer Jakob Heijblock.

18 Mossel-schelpen: werden gebruikt om na de stoelgang de billen te reinigen.

19 Tekst p. 362: Noch aan themaas uit het school?

20 Begraff-nis brieven: ‘rouwkaarten’.

21 Tekst p. 362: O cousijn! U dan niet genoeg gerieven?

22 Tekst p. 362: Koopt je wyf nu niet meer kool? Kool: met de koolbladeren veegde men zijn billen schoon.

23 Meester Claes de vijfde: zijn ware identiteit blijft verborgen; uit de context valt op te maken dat hij aanspreker is geweest, een functie enigszins vergelijkbaar met die van de huidige begrafenisondernemer. Hij zorgde ervoor dat familie en relaties van een overledene over diens dood en over de uitvoering van de begrafenis werden ingelicht. In betere kringen geschiedde dat per brief. Families maakten jarenlang gebruik van dezelfde aanspreker. Toen het stadsbestuur van Amsterdam begin 1696 besloot het werk van de particuliere aanspreker te verbieden en diens werk door stadsambtenaren te laten uitvoeren, ontstond het zogenaamde ‘Aansprekersoproer’. De meeste Amsterdam-mers wilden om praktische redenen de bestaande situatie handhaven: ‘[...] daar ik een aanspreeker hebbe die alle myne vrinden kend en weet waar die woonen; dat duysend maal gemakkelycker is, als een botmuyl te moeten hebben die men met grote moeyten moet onderregten, en dan nog zyn boodschap verkeerd doen’. Bron: Joris Craffurd: Een generaal en kort verhaal van de schrickelycke beroerte binnen Amsterdam voorgevallen en begonnen des savonds op den 30 january, ende volcoment ondergebragt ende gestilt op den 6de februarij 1696. Pag. 20.

24 Tekst p. 362: Die u dikwils eer [= vroeger] geryfde.

25 Tekst p. 362: bril in plaats van bil.

26 Tekst p. 362: Dat gy my juist komt verzoeken.

27 Tekst p. 362: Wel, voor een der wyste neerzen.

28 Tekst p. 362: By provisie [= voorlopig] dit 's 'er ien.

29 In de gedrukte teksten komt noch het woord Finis, noch de tekst daarna voor.

[p. 6]

 

Die eertijts deese veersen schreef,

 

Was d' eijgenaers dienaer, vrindt, en neef.

 

 

 

W.G.v. Focq. Dr. med.

 

A^o 1664 24 November.

Focquenbrochs bijdrage bestaat uit toiletpapier. Het is een provocerend gedicht. Het ridiculiseert de ijdelheid, de zucht van Heyblocq en anderen om in een album amicorum bewonderd en geprezen te worden, en de bereidheid van de inscriptoren daaraan mee te werken. In het naschrift merkt Focquenbroch op dat dit ene blad door zijn ‘vuile’ bijdrage nu thuishoort op het privaat. Het siert Heyblocq dat hij deze tekst niet heeft laten verwijderen. Uit het album valt niet op te maken of dat ten koste van andere bijdragen zou zijn gegaan.

Album Heyblocq. Koninklijke Bibliotheek Den Haag, signatuur 131 H 26. Pagina 120.

Tweede inscriptie³⁰

Op de afbeeldingh van Elias door J.v. Bro[n]chorst.³¹

De raevens spijsen hier met broodt,
Elias, in sijn hongers-noodt.
Het alder-roofagtigst gediert
Wordt hem van God tot hulp gestierdt.

30 30 Bron: The album amicorum of Jacob Heyblocq nr. 76, facsimile p. 120. [Amsterdam, november 1664].

31 Bronchorst: Jan Gerritse van Bronchorst. Geboren in 1603 te Utrecht. Op 22 december 1661 te Amsterdam begraven. Vermaard glasschilder en etser. Leverde een aantal grote werken voor Amsterdam o.a. vier ramen voor de Nieuwe Kerk (1647-1651). (Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler [...]. Herausgegeben von Ulrich Thieme. Leipzig, 1911, 57-8.).

[p. 7]

5

Hoewel hij langh in dees woestijn

 

Van hem vergeeten scheen te sijn.

 

So goet, en magtigh is Gods handt,

 

Tot sijner vrinden onderstandt;

 

Dat hij een vijandt, oock hoe wreedt,

10

Haer tot een vrindt te geeven weet.

 

Ja dat hij, als m' er 't minst op denckt,

 

Haer in de doot het leeven schenckt.

 

Wat wanhoopt ghij dan, troost'loos mensch!

 

Als 't u hier juijst niet gaet na wensch?

15

Wijl God het alder-ongesienst

 

U kan doen strecken tot uw dienst;

 

Ja u (bid ghij sijn hulp slegs an)

 

Uijt roovers, geevers senden kan.

 

 

 

Finis.

 

 

 

W.G.v. Focq. med. dr.

Een religieuze tekst. Focquenbroch houdt de wanhopige mens voor dat God in de meest troosteloze situaties redding kan brengen. Dat Diens almacht zo groot is, dat Hij zelfs de dodelijkste vijanden tot helpende vrienden kan maken, zoals in het geval van Elia.

Derde inscriptie³²

Fumus gloria mundi [= De glorie van de wereld is rook].

Dat is:

Des weerelts eer is niet dan roock:

Maer roock is d' eer des weerelts oock.³³

Intelligentibus [= Aan wie het begrijpt].

Viro eruditissimo, et cognato amicissimo, Jacobo Heijblock in amicitiae symbolum, haec pauca scripsi [= Voor de geleerde man, mijn zeer geliefde verwant, Jacobus Heijblock, heb ik deze enkele woorden geschreven als teken van vriendschap].

W.G.v. Focquenb. dr. med. Amstelodamensis.

Amstel. 1664. 25 Novemb.

Lofprijzingen zijn ijdelheden. Ze zijn rook en zullen in rook opgaan. Voor hen die zich bewust zijn van de vergankelijkheid van het leven, zijn ze zonder betekenis.

32 Bron: The album amicorum of Jacob Heyblocq nr. 111, facsimile p. 167. Amsterdam, 25 november 1664.

33 Een variant op dit motto staat op de titelpagina van Focquenbrochs Afrikaense Thalia, of het derde deel, van de geurige zang-godin. Spreuk: Fumus gloria mundi. Of des werelts glory is maer roock: / En, roock is 's werelts glory oock. Vermeerdert en verbetert. By David Lindenius, en Andries Vinck, boeckverkoopers. Amsterdam, 1679. UBA OK 73-408: 3.

[p. 8]

Neuyen

Het handgeschreven en ongedateerde gedicht van Neuyen in Heyblocqs album met het incipit: ‘Out Romen (eerst Latinus rijk’ is voor het eerst in 1998 in druk verschenen.³⁴ Neuyen koesterde grote liefde voor het oude Rome en Latium. In 1664 schreef hij het treurspel Eneas of Vader des Vaderlants, dat in 1669 gevolgd werd door zijn tweede treurspel De gewroke Lucretia, of Romen in vryheit. In het incipit van het gedicht maakte hij Rome en Latium tot vertrekpunt voor de lofprijzing op Heyblocq. In het naschrift daarvan gebruikte hij de kenspreuk: ‘Romanam condere linguam tantae molis erat’ [= Zo'n zware opdracht was het om de Romeinse taal tot stand te brengen]. Op de titelpagina van de Eneas-editie van 1667 gebruikte hij de kenspreuk: ‘Tantae molis erat Romanam condere gentem!’ [= Zo zwaar was het om het Romeinse volk te stichten]. De overeenkomst tussen beide spreuken is evident. Ging zijn voorkeur in dat jaar uit naar dit type spreuk? Misschien wel, maar daaruit te concluderen dat het gedicht dateert van 1667 gaat te ver. Hoewel? In de Eneas-edities van 1664 en van na 1667 komt deze kenspreuk niet voor, wel die van ‘Sat Patriae, populoque datum’ [= Er is genoeg gegeven aan het vaderland en aan het volk]. Te wankel is de veronderstelling dat het gedicht in 1674 of later zou zijn geschreven op grond van het meervoud in ‘Heiblocqs scholen’ in vers 24 van het gedicht. Heyblocq werd in 1674 rector van de beide Latijnse scholen in Amsterdam. Neuyen kan hier ook hebben gedoeld op de scholen waaraan Heyblocq voor die tijd als docent was verbonden.

Op pagina 172 van The album amicorum of Jacob Heyblocq staat een toelichting op Joan Neuyen. Hij zou arts geweest zijn en waarschijnlijk dezelfde zijn als de Johannes Neuyen van Amsterdam die omstreeks 1637 werd geboren en op 4 september 1657 aan de Leidse universiteit werd ingeschreven. Aan deze onopgeloste kwestie heb ik aandacht besteed in mijn artikel: Bijzondere betrekkingen tussen Willem Godschalck van Focquenbroch, Jan Neuyen, Arnold Moonen en Joannes van den Bergh.

34 Thomassen/Gruys: The album amicorum of Jacob Heyblocq. Zwolle, 1998, 170-1.

Neuyens inscriptie

Conveniunt rebus nomina saepe suis³⁵ [= Vaak stemmen de namen met de dingen overeen].

Out Romen (eerst Latinus rijk
Waer uit de Fenix-tael der volken,³⁶
De spraeck-kunst sonder ga, gelijk
Haer strijtb're naem drong door de wolken)
Lagh reddeloos, als Babilon
Verwart. De moeder aller talen,
Doordringende als een uchtend son
Uit 't oost na 't westen, en de palen [= grenzen]
Van 't noort naekt, en onkunde zuit,
Scheen recht een baiaert sonder orden.
Rechtschapenheit [= zuiverheid] in spraek had uit,
Men wist nau wat hier van sou worden,
Als een verwarring door elkaer.
De hooft en hof-taal aller talen,
De spraeck-kunst liep groot hals-gevaer;
Toen 's uit Latinus lant en palen
Verstrekt een dwael-spraek in Euroop,

35 Bron: The album amicorum of Jacob Heyblocq nr. 190, facsimile p. 272-3. [Amsterdam].

36 Fenix-tael: de diamant onder de talen.

[p. 9]

 

Daer sy vervremt, ontaert in woorden

 

Haer glans derft, als in d'ommeloop

20

De son haer luister mist in 't noorden,

 

Soo lang by Sweed, en Goth, en Deen,

 

En Brit, en Gallier in 't dolen

 

Gehanthaeft, tot 's in suiverheen

 

Van uitspraeck groeid' in Heiblocqs scholen.

25

De stad, die midden in de stroom

 

Van Y en Amstel, als den Tiber

 

Verstrekt de hof-tael van out Room

 

Een toevlucht, en bevrijt voor d'Iber,

 

Dee op haer Holle-lant en gront

30

Een school op twalef-hooftpilaren

 

Gesticht, door Heiblocqs hant en mont

 

De gront-pael heien en bewaren.

 

Waer uit de wetenschap van God,

 

(Als sy in Jakob woonde) en wetten,

35

Rechtvaerdigheit, en heilgenot

 

Des heel-kunst sigh komt voort te setten.

 

 

 

Dus [= zo] leert men uit de schranderheen

 

Van Jakob d' Amstelkerk³⁷ opbouwen;

 

En Heiblocq 't school-begin vertrouwen.

 

De naem en daet komt overeen.³⁸

 

 

 

Romanam condere linguam

 

Tantae molis erat [= Zo'n zware opdracht was het

 

de Romeinse taal tot stand te brengen].

 

 

 

In omen et nomen [= In voorteken en naam].

D^o[mino] Jakob Heiblocq eruditiorum ordini adjungebam Joan Neuijen Med. doct^r. [= Ik, Johannes Neuyen, doctor in de medicijnen, voegde de heer Jakob Heiblocq toe aan de reeks geleerden].

Neuyen schetst het eeuwenlange verval van de Latijnse taal waarvan de uitspraak is verbasterd en waarin vreemde woorden hun intrede hebben gedaan. Aan die situatie komt een einde als Heyblocq op de Latijnse scholen waaraan hij als docent was verbonden, de zuivere uitspraak en kennis van het Latijn - ‘de hof-tael van out Room’ - tot nieuw leven wekt en zijn leerlingen onder strenge tucht vanuit Latijnse bronnen onderwijst in godsdienst, geneeskunde en recht, ter loutering van Amsterdam.³⁹

37 Amstelkerk: metonymisch voor Amsterdam.

38 De naem en daet komt overeen: Neuyen drukt hiermee uit dat Jacob Heyblocq het fundament heeft gelegd - ‘de palen heeft geheid onder het onderwijs’, met toespeling op Heybloqcs naam - voor gedegen (spraak)onderwijs in het Latijn.

[p. 10]

Literatuur

⚬	Alba amicorum. Vijf eeuwen vriendschap op papier gezet: Het album amicorum en het poëziealbum in de Nederlanden. Eindredactie: K. Thomassen. Maarssen [enz.], 1990.
⚬	Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart. Begründet von Ulrich Thieme und Felix Becker. Herausgegeben von Ulrich Thieme. Fünfter Band. Leipzig, 1911.
⚬	Craffurd, Joris: Een generaal en kort verhaal van de schrickelycke beroerte binnen Amsterdam voorgevallen en begonnen des savonds op den 30 january, ende volcoment ondergebragt ende gestilt op den 6de februarij 1696. (hs). Exemplaar GAA B 365.
⚬	Focquenbroch, W.v.: Alle de werken. Tweede deel. Verzameld en uitgegeven door Abraham Bogaert. De derde druk. By Steven van Esveldt, boekverkoper in de Kalverstraat, het derde huis van de Roomsche Kerk de Papegaay. Amsterdam, 1766. Exemplaar UBA O 63-679.
⚬	Focquenbroch, Willem Godschalck van: Afrikaense Thalia, of het derde deel van de Geurige zang-godin. By Jan ten Hoorn, boeck-verkoper, tegen over het Oude Heere Logement. Amsterdam, 1678. Exemplaar UBA OK 62-1779.
⚬	Focquenbroch, Willem Godschalck van: Afrikaense Thalia, of het derde deel, van de geurige zang-godin. Spreuk: Fumus gloria mundi. Of des werelts glory is maer roock: / En, roock is 's werelts glory oock. Vermeerdert en verbetert. By David Lindenius, en Andries Vinck, boeckverkoopers. Amsterdam, 1679. Exemplaar UBA OK 73-408: 3.
⚬	Heiblocq, Jacobi: Farrago Latino-Belgica, of Mengelmoes van Latijnsche en Duitsche gedichten, gepast op allerhande gelegentheden en voorvallen. By Pieter van den Berge, op de Heeregracht, in de Berg Parnas. Amsteldam, 1662. Exemplaar UBA 70-35.
⚬	Kruyter, C.W. de: ‘Jacobus Heyblocq's album amicorum in the Koninklijke Bibliotheek at The Hague’. In: Quaerendo 8 (1976).
⚬	Ligt, B. de: ‘In margine. Focquenbroch, familie en kennissen’. In: Spiegel der Letteren12 (1969-1970).
⚬	Marguc, W.: Willem Godschalck van Focquenbroch. Ergänzende Prolegomena. Leuven, [1983]. (Leuvense studiën en tekstuitgaven. Nieuwe reeks 3).
⚬	Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Negende deel. Red. P.C. Molhuysen en Fr.K.H. Kossmann. Leiden, 1933.
⚬	Thomassen, K. and J.A. Gruys: The album amicorum of Jacob Heyblocq. Introduction, transcriptions, paraphrases & notes to the facsimile. Zwolle, 1998.
⚬	Unger, J.H.W.: ‘Vondeliana II’. In: Oud-Holland (1884).
⚬	Vosmaer, C.: ‘Uit het album van Jacobus Heijblocq’. In: De Nederlandsche Spectator 34 (1863).

Internetbronnen

Jan Helwig: De bijdragen van Van Focquenbroch in het album van Jacobus Heiblocq (1998). Op: http://focquenbroch.apud.net/heyblocq.htm. Standdatum: 29-08-98.