Fumus. Jaargang 2

[p. 29]

Berichten van de website
Van Focquenbroch, of gewoon: Focquenbroch?

Het is al weer enige tijd geleden dat Jan Helwig, Karel Bostoen en ondergetekende, een korte discussie voerden over het wel of niet vermelden van het tussenvoegsel ‘Van’ bij de naam Focquenbroch. In de meeste artikelen die over de dichter zijn geschreven, is dit tussenvoegsel weggelaten. Aanvankelijk verbaasde ik me daar zeer over. Tijdens mijn studie gebruikte ik het tussenvoegsel wél in mijn nota's over Van Focquenbroch, omdat ik geleerd had dat een achternaam altijd volledig vermeld dient te worden. Daarom bleef ik het, zonder een al te grote waarde aan het belang van deze ‘taalkwestie’ te hechten, toch een vreemde zaak vinden.

Jan Helwig besloot het publiek bij onze discussie te betrekken door een ‘pol’ op de website van de stichting te plaatsen. Daaruit bleek al snel dat het leeuwendeel van onze lezers koos voor het weglaten van het tussenvoegsel. Per 16 december 2004 waren er 89 stemmen uitgebracht, waarvan 77,5% voor ‘Focquenbroch’ zonder ‘van’. En daarmee werd de mening van Jan en Karel ondersteund.

Nog niet geheel overtuigd besloot ik ten slotte de taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal te raadplegen. Hieronder vindt u het resultaat van de correspondentie met het genootschap:

Geachte Taaladviesdienst,

In mijn hoedanigheid van redacteur van Fumus, het periodieke orgaan van de stichting Focquenbroch, wil ik de volgende ‘taalkwestie’ graag aan u voorleggen: Zoals ik op de middelbare school leerde, wordt het zelfstandig gebruik van de achternaam van een persoon met een hoofdletter geschreven. Als de achternaam met een tussenvoegsel begint, wordt ook dit tussenvoegsel met een hoofdletter geschreven. Het tussenvoegsel blijft daarbij onlosmakelijk verbonden met de achternaam. We schrijven bijvoorbeeld: Van der Velde, In 't Veld, Van der Molen, Van den Broek, Ter Weiden en Te Slaa.

Zo kortte ik de naam van onze 17_e-eeuwse dichter Willem Godschalck van Focquenbroch in mijn artikelen consequent af tot ‘Van Focquenbroch’. Het viel mij echter op dat deze schrijfwijze een uitzondering vormde op de schrijfwijze die in de meeste andere artikelen gehanteerd wordt. Het tussenvoegsel wordt daarin meestal weggelaten. In een korte discussie hierover met mijn mederedacteuren, kreeg ik als antwoord dat de naam ‘Focquenbroch’ een ingeburgerd begrip is, en de schrijfwijze als zodanig heeft bepaald. We spreken immers ook niet van ‘Van den Vondel’, als we het over onze belangrijkste 17_e-eeuwse dichter ‘Joost van den Vondel’ hebben, maar gewoon van ‘Vondel’.

Maar, zoals het een goede redactie betaamt, besloot zij ook haar lezers in deze discussie te betrekken. Er werd een ‘stembiljet’ op de website geplaatst, met daarop de vraag: ‘Hoe duidt u Willem Godschalck van Focquenbroch in het kort aan?’ De bezoekers van de website konden kiezen voor:

1.	Van Focquenbroch (met als toevoeging: ‘dat van hoort er echt bij, zo heet hij toch’)
2.	Focquenbroch (met als toevoeging: ‘dat van hoeft niet, we hebben het ook over ‘Vondel’.

Het (voorlopige) resultaat van de stemming is dat driekwart van de stemmers het weglaten van het tussenvoegsel geen probleem vindt. Een kwart van de stemmers is het eens met mijn standpunt dat het tussenvoegsel er wél bij hoort.

Al lijkt tegen de vergelijking met de naam ‘Van den Vondel’ weinig in te brengen, ik blijf van mening dat een auteur met name in wetenschappelijke artikelen de juiste schrijfwijze zou moeten hanteren. Mijn stelling luidt dan ook: ‘Bij het zelfstandig gebruik van de achternaam van een persoon moet het tussenvoegsel altijd vermeld worden.’ En mijn vraag is uiteraard of u het hiermee eens bent.

Hartelijke groet, Hans te Slaa.

Het antwoord van het Genootschap liet niet lang op zich wachten:

Geachte heer Te Slaa,

(...) U vraagt ons wat wij adviseren: ‘Van Focquenbroch’ of ‘Focquenbroch’. In de regel blijven voorvoegsels bij Nederlandse achternamen altijd behouden, maar er zijn nu eenmaal uitzonderingen. Zelf noemde u al ‘Vondel’ (voor ‘Joost van den Vondel’); een andere achternaam waarbij het voorvoegsel in de praktijk achterwege blijft, is ‘Maerlant’ (voor ‘Jacob van Maerlant’). Zo heet de biografie die de historicus Frits van Oostrom schreef ‘Maerlants wereld’. Nog een voorbeeld: we hebben het in de praktijk over ‘de Oranjes’, niet over ‘de Van Oranjes’. Ook bij Franse namen blijft het voorvoegsel nogal eens achterwege. De Encarta Winkler Prins-encyclopedie schrijft bijvoorbeeld: ‘Maupassant schreef in elf jaar tijd ca. 260 novellen.’

Al met al zouden wij adviseren om naar Willem Godschalck van Focquenbroch te verwijzen met ‘Focquenbroch’, simpelweg omdat dat de verwijzing is die in de praktijk het vaakst voorkomt. Maar ‘Focquenbroch’ is een uitzondering, net als ‘Vondel’ en ‘Maerlant’. De algemene regel is dat een voorvoegsel bij een achternaam gehandhaafd blijft.

Ik hoop uw vraag hiermee naar tevredenheid te hebben beantwoord.

Met vriendelijke groet, namens de Taaladviesdienst, Linda den Braven

[p. 30]

Door deze brief geef ik me gewonnen, mezelf troostend met de gedachte dat de bekendheid van de naam Focquenbroch belangrijker is dan de schrijfwijze ervan. Nóg belangrijker blijft natuurlijk het lezen en genieten van het werk van de dichter!

Hans te Slaa

Reactie op: Henk Jan de Jonge: Willem Godschalck à Focquenbourg (Focquenbroch). ‘Student theologie te Leiden en bursaal in het Collège Wallon (ca. 1658-1661). In Fumus 1 (2003), p 3, noot 4.

Geachte,

Toevallig vond ik op het internet een tekst uit het artikel van de stichting Willem Godschalck van Focquenbroch:

‘Focquenbroch gebruikt hier de term “avunculus major”, die in Suetonius slaat op de broer van een grootmoeder, in klassiek juridisch Latijn op de broer van een overgrootmoeder. Focquenbroch bezigt de term hier in de klassiek juridische betekenis. Zijn overgrootmoeder Maria Rombouts (die met Hans Sweers trouwde) was de zus van Hans Rombouts. Jan Helwig, aan wie ik de informatie over Maria Rombouts dank, deelde mij tevens mee, dat niet alleen de familierelatie van Focquenbroch met de Sweersen, maar ook die met de familie Gommers duidelijk is; nog niet die met de Van Peenens).’

Ik heb deze relatie met de Van Peenen's. De moeder van Karel is Jacomynken ROMBAUTS (_oAntwerpen) dv Willem en Catharina REYGERS. Jacomynken was tweemaal gehuwd: 1x met Lucas VAN PEENE (xLonden 1586) en 2x met Pieter VAN PEENEN (Middelburg 1593).

[...]

Met Vriendelijke Groet,

Werner PEENE

www.peene.net

Over ‘Een Hollandsche vuyst-slagh, op een Brabandsche koon’.

Hoe komt toch deze tekst, voor zover ik zie zonder bronvermelding, in het artikel van Rob Schouten in de NRC van 16 jan 2004? In het WNT vind ik de tekst niet geciteerd.

Raadsel!

Groetend,

Jan van Bakel, Nijmegen.

Geachte heer Van Bakel,

Ik heb inmiddels de hand weten te leggen op de bloemlezing waarvan de inleiding tot het artikel in NRC is bewerkt: Het historische gedicht, Favoriete gedichten over de geschiedenis van Nederland en Vlaanderen. De samenstelling blijkt inderdaad niet door Rob Schouten zelf te zijn gedaan.

In de bloemlezing wordt de bron voor de ‘Vuystslagh’ en de ‘Trommel-slagh’ vermeld. Het is inderdaad Kuiks bloemlezing uit Focquenbrochs werk die uitgegeven is de Pantheonreeks. Helaas is er niet helemaal goed verwezen. Kuik meldt dat de teksten in de Thalia van 1668 zijn opgenomen, volgens de nieuwe bloemlezing zijn de gedichten uit 1669. Het is ook jammer dat de gedichten zijn ingekort. Verder vind ik dat ze een kans hebben laten lopen door de gedichten niet parallel aan elkaar op te nemen. Dat is immers ook zo in de bron.

Zelf heb ik ernstig bezwaar tegen de kwalificatie ‘nationale drekpoëet’ die Rob Schouten aan Focquenbroch toekent. Ik meen dat die titel al was vergeven aan Salomon van Rusting. In ieder geval spreekt hier onbekendheid met Focquenbrochs werk uit.

[...]

Jan Helwig

Geachte Heer Jan Helwig,

Via het internet weet ik nu (min of meer) met wie ik spreek. Ik constateer uit uw laatste bericht (onder Vuistslag) dat u uw filologische interesse, ondanks uw huidige bezigheden, nog niet bent kwijtgeraakt. Ik zal u zeggen wat mij dreef toen ik de tekst van Focquenbroch las. Die bevatte de passage:

Ghy mooght sen die gecken

Der maersen eens lecken.

Dat herinnerde mij aan de uitdrukking die in het dialect van Nuenen in mijn jeugd bestond: ‘Je kunt je mars lekken’. Welnu, die zocht ik in het WNT (cd-rom) en ik vond er niets van terug. Ook niet dus als een citaat naar de aangetroffen passage bij Focquenbroch. Ten einde raad ben ik in de oceaan van het internet gesprongen en vond daar de tekst terug op uw website. En ik zat met twee raadsels: hoe komt Schouten aan die tekst en, als dat zo'n betrekkelijk gewoon te achten tekst is, hoe komt het dan dat het WNT die uitdrukking niet heeft? Zelfs nu ik verder gespeurd heb en i.v. AARS de variant MAARS aantref, blijft de uitdrukking ‘de mars lekken’ ongedocumenteerd.

Dat is de reconstructie van het contact met u. Het heeft mij weer iets geleerd; die kennis heb ik gebruikt in mijn Lexicon van het Nuenens (zie desgewenst mijn website ‘Jan van Bakel - Woorden en Beelden’ die als eerste genoemd wordt als onder Google gezocht wordt naar ‘Jan van Bakel’.)

[...]

Jan van Bakel

Nijmegen.