Van heer Frederick van Jenuen

[p. 11]

De inhoud

De Latijnse spreuk, waarmee de prologhe begint, vat de moralizerende bedoeling van de auteur samen: ‘so met wat mate ghi toemetet so sal v weder in gemeten worden’. Dit zal worden geïllustreerd door de ‘historie’ waarvan de inhoud heel beknopt wordt samengevat.

1. ‘Hoe vier machtige cooplieden verghaderden van verscheyden landen op den wech van Parijs toe te reysen’.

Conraet van Spanje, Borchaert van Frankrijk, Jan van Florence en Ambrosius van Genua treffen elkaar in 1424 en feesten samen op vastenavond in een herberg.

2. ‘Hoe Jan van Florens ende Ambrosius van Jenuen een wetspel aenghingen elc om vijf duysent gulden’.

[p. 12]

Als ze na het feest samen op een kamer overnachten, brengt Conraet het gesprek op hun vrouwen. Hij vraagt zich af hoe ze het stellen. Borchaert en Jan van Florence vrezen dat ze ontrouw zijn, ‘want der vrouwen hert en is gheen steen’, en van nature zijn ze immers ‘wanckelbaer ende onghestadich’. Jan stelt dan ook voor zelf ook maar eens een andere vrouw te gaan versieren. Ambrosius echter protesteert en verdedigt de eer van zijn vrouw, waarop Jan wedt dat hij Ambrosius' vrouw kan verleiden.

De volgende morgen reist hij naar Genua.

3. ‘Hoe Jan van Florencen Ambrosius vrouwe int gemoet quam, daer hise wel besach, ende dat hi al beschaemt was’.

Jan ontmoet de echtgenote van Ambrosius als ze op weg is naar de kerk. Ze heeft ‘so eerbaren ghelate’ dat Jan inziet hoe moeilijk hij het met haar zal hebben (14 vv.).

Al wandelend door de stad bedenkt hij een list: als hij in een kist verborgen, op de kamer van de vrouw zou geraken, kan hij Ambrosius doen geloven dat hij diens vrouw ook heeft verleid. Hij laat alvast een kist maken en vraagt een oude vrouw op de markt hem te helpen om ze in het huis van Ambrosius te krijgen.

4. ‘Hoe Jan van Florens den ouden wiue eenen roc bracht te vercoopen’.

Als hij door deze rok met de oude vrouw in kontakt komt, maakt hij haar zo dronken dat ze ‘sesmael argher dan die duyuel was’, en belooft haar zeshonderd gulden als ze hem in het huis van Ambrosius kan binnensmokkelen.

5. ‘Hoe dat oude wijf tot Ambrosius huysurouwe ghinc ende badt haer om een kiste te herbergen, si wil pelgrimagie gaen’.

De oude vrouw vertelt Ambrosius' echtgenote dat ze op bedevaart gaat naar St.-Jacob van Compostella en vraagt of ze een kist, zogezegd gevuld met haar juwelen, in bewaring mag geven, liefst op de slaapkamer. Als dit wordt toegestaan, uit dat ‘oude wijf’ haar vreugde over het welslagen van haar plan (10 vv.).

De ‘actoer’, de drukker, betreurt de valsheid van de oude vrouw (20 vv.).

6. ‘Hoe Jan van Florens metter kisten op een cordewaghen in Ambrosius huys gebracht wert’.

De kist met Jan erin wordt door twee sterke mannen in de slaapkamer gebracht.

[p. 13]

7. ‘Hoe Jan van Florencen des nachts ghinc in Ambrosius vrouwen camer, daer si lach, ende stal haer iuwelen’.

Als de echtgenote van Ambrosius ‘lach suetelic en sliep’ komt Jan uit de kist en steelt kostbaarheden uit een openstaand koffertje. In de heldere maneschijn ziet hij dat de vrouw op de ontblote linkerarm een zwart wratje heeft.

Na drie dagen komt de oude marktvrouw terug: ze is ziek geworden, de pelgrimagie gaat niet door en ze wil de kist terug.

Jan spoedt zich naar Parijs waar hij aan Ambrosius de juwelen toont als ‘waerteekenen’ van zijn geslaagde verleiding. Als Ambrosius hem niet gelooft spreekt hij van een wratje op de arm. Ambrosius klaagt over de ontrouw van zijn vrouw: nu moet ze sterven ‘sonder ghenade’, zo besluit hij (27 vv.). Jan neemt het geld van de weddenschap in ontvangst, maar belooft de andere drie kooplieden niets mede te delen.

Ambrosius keert naar Genua terug, ‘al claghende zijn verdriet’. Op zijn buitenverblijf doet hij zijn knecht zweren te doen wat hij hem zal opdragen. Hij beveelt hem zijn vrouw te gaan halen en ze in het bos te vermoorden. Als bewijs dat hij deze opdracht heeft uitgevoerd moet hij haar tong en een haarvlecht meebrengen. Als de knecht weigert, wordt hij met de dood bedreigd. Hierop ontspint zich een dialoog: de knecht heeft spijt ooit bij zulk een meester in dienst getreden te zijn en de heer spoort hem aan zijn eed gestand te doen. Ten slotte belooft de knecht het bevel uit te voeren dat hem, na enige aarzeling, door de meester wordt herhaald.

De dienaar gaat de vrouw melden dat ze door haar man op het buitenverblijf verwacht wordt.

8. ‘Hoe Ambrosius knechte zijn eedel vrouwe int bossche soude dooden met swaren rouwe’.

De vrouw vergezelt de dienaar, samen met een lammetje. Als ze in het bos komen, bekent de knecht dat hij opdracht heeft gekregen zijn meesteres om te brengen. De vrouw weet niet wat ze zou kunnen misdaan hebben (13 vv.). Ze vraagt eerst nog even tot Maria te mogen bidden: ze smeekt de Moeder Gods om bijstand (32 vv.).

Hierop krijgt de vrouw een ingeving: ze stelt de knecht voor het lam te doden, haar rok met bloed te besmeuren en dan de tong van het dier en een haarvlecht naar Ambrosius te brengen. De knecht stemt toe maar doet haar beloven ver weg te gaan, ‘dat u niemant en saghe, anders souden wi beyde ons leuen verliesen’.

Ambrosius is bedroefd om de dood van zijn vrouw en de knecht looft God om de goede ingeving (9 vv.). De vrouw verkleedt zich als man en verlaat het land ‘op gods auentuere’, haar lot beklagend (16 vv.).

[p. 14]

9. ‘Hoe die vrouwe in mans habijt op die zee quam bi eenen schippere diese met hem vuerde in heydenis’.

Ze noemt zich Frederick en treedt als valkenier in dienst van een schipper die op weg is naar de ‘coninc van Alkaren’ (Kaïro). Als de valken afgeleverd zijn beginnen ze ‘te trueren ende lieten dat hooft altesamen hangen’. De koning ontbiedt de schipper die op zijn beurt Frederick laat komen.

10. ‘Hoe Frederijc totten coninc quam ende wert zijn valckener’.

Van zodra de vogels hun verzorger zien, ‘so worden si gheheel vrolijc ende sloegen haer vloegelen’. Frederick treedt in dienst van de Egyptische koning die hem weldra bevordert en ten slotte tot ridder slaat. In een tijd van grote sterfte verlaat de koning de stad en stelt ridder Frederick als ruwaard aan.

11. ‘Hoe Heer Frederic die heyden die des conincs landt groote schade deden versloech ende verwan’.

's Konings vijanden vallen hierop het land binnen, ‘rouende ende barnende ende tgemeen volc ve(r)deruende’. Frederick echter, ‘hebbende een leeuwes herte’, verslaat hen. Als de koning dit verneemt is hij verheugd en bevordert zijn ruwaard tot ‘oppersten regent’ van het land, dat hij twaalf jaar lang regeert ‘alsoo dat hi bemint was van alle den heren, ridderen ende knechten’.

12. ‘Hoe Jan van florens met costeliker comenschap tot Alkaren quam als van goude ende siluer paerlen ende ander costelike gesteenten ende iuwelen’.

Onder de kostbaarheden die Jan van Florence aan het hof te koop komt aanbieden, herkent Frederick haar vroeger bezit. Op haar verzoek vertelt Jan hoe hij in het bezit van de beurs, de gordel en de ring geraakt is. Ambrosius wordt daarop naar Egypte ontboden.

13. ‘Hoe die bode den brief bestelde aen Ambrosium in die stad van Jenuen’.

Een bode bezorgt de brief waarin Ambrosius wordt gevraagd onder vrijgeleide dadelijk bij de koning van Alkaren te komen (17 vv.).

Frederick ontvangt hem en nodigt hem, de schipper en de juwelenkoopman op een feestmaal, na de toestemming van de koning gevraagd te hebben.

[p. 15]

14. ‘Hoe heer Frederijc ontboot den coopman ian van Florencen dat hi brengen soude voor den coninc zijn comenschap ende die costelike iuweelen’.

Op uitnodiging van Frederick vertelt Jan nogmaals hoe hij in het bezit van de juwelen kwam. Ambrosius is bang dat hij zal gedood worden, maar Frederick stelt hem gerust. De koning en Frederick oordelen dat de valse koopman ‘heeft verdient dat rat ende die galge’.

15. ‘Hoe Heer Frederic naect voor den coninc quam’.

Nadat de koning zich weer bij zijn gasten gevoegd heeft, komt Frederick binnen, ‘al naect so hem god ende die natuere gescapen hadde, sonder dat hi eenen siden doec voor dye schamelheyt hadde’.

Frederick vertelt haar avonturen, Jan van Florence wordt gevangen genomen en ter dood gebracht, en Ambrosius en zijn weergevonden vrouw krijgen hun juwelen terug.

Hierop ontspint zich een conversatie op rijm tussen Ambrosius, die Jan zijn bedrog verwijt, Jan, die zijn schuld beseft en vindt dat hij zijn straf verdiend heeft, de echtgenote van Ambrosius, die ook vindt dat Jan zijn straf verdiend heeft, en de ‘hangman’, die de veroordeelde aanspoort te bidden, wat Jan dan ook doet (37 vv.). Jan wordt naar de galg gebracht en opgeknoopt.

16. ‘Hoe Ambrosius huysurouwe oorlof nam aen den coninc ende reysde weder met haeren man tharen lande’.

Ambrosius is blij zijn vrouw weer te vinden: hij valt op de knieën en vraagt haar vergiffenis: zijn vrouw vergeeft hem (20 vv.). Het echtpaar blijft nog enige tijd bij de koning die hen met geschenken overlaadt.

Nu volgt een passage in verzen. De vrouw vraagt toelating aan de koning om te vertrekken; de koning wenst hun goede reis; Ambrosius dankt hem; de vrouw zegt dat haar man de schipper moet vragen hen mee te nemen. De schipper deelt mee dat hij naar Italië vaart. Ambrosius vraagt mee te mogen voor een goed loon. De schipper wil spoedig weg, hij is verheugd over het goede weer, zodat ze weldra bij Genua aankomen. Ambrosius verklaart hier aan land te willen gaan. De schipper dankt voor het goede loon. Ambrosius besluit dat al hun vrienden verwonderd zullen zijn dat zijn vrouw nog in leven is (46 vv.).

Ze worden in Genua hartelijk ontvangen en leven er nog lang en gelukkig met drie zonen en een dochter. De oudste zoon wordt Frederick genoemd en hij oefent later in Alkaren dezelfde functie uit als zijn moeder, die een jaar vóór Ambrosius sterft.

Naschrift in verzen: mens, weet dat je sterfelijk bent, denk om je ziel en leef met en in dit besef.