De Franse Nederlanden / Les Pays-Bas Français. Jaargang 1977

[p. 245]

Kroniek 1976
Erik Vandewalle

Izegem (B)

In zijn boek Nord-Pas-de-Calais (1976) over de kansen op een herstel van de Frans-Vlaamse regio, duidt Pierre Garcette een aantal groeikiemen aan. Een daarvan noemt hij de mensen zelf en hij legt daarbij sterk de nadruk op ondernemingsgeest en het partikulier initiatief. Misschien is de kultuur het terrein bij uitstek waarop deze elementen kans maken op sukses. Meer dan het sociaal-ekonomische in elk geval.

De regionale verantwoordelijken zijn er zich goed van bewust hoezeer Frans-Vlaanderen op kultureel gebied achterstanden in te halen heeft en ze proberen dan ook de natuurlijke en traditionele troeven waarover de regio beschikt zo goed mogelijk uit te spelen. De regionale toeristische dienst en de regionale musea zorgden voor aantrekkelijke uitgaven om zich bij een breed publiek bekend te maken. Het Orchestre symphonique kreeg voldoende financiële armslag om zich in 1976 voor het eerst te doen gelden. Rijsel kreeg de zetel van een Office culturel régional. Het Festival van Rijsel zag zijn voortbestaan met groot sukses bevestigd.

Het zijn allemaal initiatieven die zonder overheidssteun niet uit het papieren stadium zouden raken. Het klassieke mecenaat uit de 19e eeuw is goed en wel verdwenen. Het ekonomisch klimaat in Frans-Vlaanderen is te slecht en de machthebbers die de ekonomische hefbomen in handen hebben zijn vaak te vreemd aan de regio, opdat het in de eerste jaren nog ooit weer tot bloei zou komen.

Uitzonderingen zijn er om de regel te bevestigen.

Als men kijkt naar wat in het voorbije jaar gerealizeerd is op het terrein van tentoonstellingen, dan kan men niet buiten twee belangrijke feiten. Er was de grote overzichtstentoonstelling van skulpturen en tekeningen van Eugène Dodeigne, einde 1976, in het Paleis voor Schone Kunsten te Rijsel, die eindelijk het plaatselijk publiek een kans bood tot een ernstige konfrontatie met het werk van deze artiest. En er was een belangrijke Rouaulttentoonstelling van de Stichting Prouvost in het artistiek centrum Septentrion te Bondues. Een model van mecenaat waarvan de faam al ver de regiogrenzen overschreden heeft.

Maar het is ook de vraag wie aan dit traditionele kulturele leven partici-

[p. 246]

peert, wat zich nog kunstmatig in stand houdt of zonder subsidiëring in elkaar zou storten.

In de loop van zomer en herfst publiceerde de journalist J.M. Sourgens in de regionale krant La Voix du Nord een reeks interviews met verantwoordelijken van het kulturele leven onder de titel Les animateurs culturels ont la parole.

De enquête maakt toch het een en ander duidelijk inzake de mentaliteit t.o.v. het kultureel gebeuren, zodat ze hier enige aandacht verdient.

Het Coliop (Comité lillois d'opinion publique), dat met vrijwilligers werkt, verdeeld over een vijftal kommissies (pers, radio en tv, film, chanson, muziek en teater) - terreinen dus die teoretisch altans een zeer ruim publiek moeten kunnen aanspreken - probeert de bevolking gevoelig te maken voor kwaliteitswerk op het terrein van de massamedia. De voorzitter ervan doet zijn beklag over het dalende aantal medewerkers in de kommissies en het gebrek aan belangstelling - vooral het konformisme leek hem frappant - bij het grote publiek. Uiteindelijk, stelde hij vast, bereiken we maar een beperkt publiek, dat van intellektuelen.

Het CAN (Centre d'animation du Nord) dat zich meer toelegt op kulturele opvoeding dan op het totstandbrengen van spektakulaire manifestaties, zag zijn aktiviteiten op een laag pitje evolueren bij gebrek aan voldoende overheidssteun.

Er was hierboven al sprake van konformisme. Denkend aan wat een stedelijk organisme als Roubaix-Culture allemaal brengt, is dit begrip moeilijk weg te cijferen.

René Pillot, direkteur van het jeugdteater Théâtre La Fontaine verheugt er zich over dat zijn gezelschap verheven is tot Centre dramatique national pour la jeunesse. Het betekent een aanzienlijke verbetering van de subsidies en een grotere zekerheid voor de toekomst.

De direkteur van het Théâtre de la Salamandre, Gildas Bourdet, is onverdeeld optimist. Het begrip ‘kulturele woestijn van het Noorden’ noemt hij een fiktie. Toch stelt hij de vraag of de politieke wil aanwezig is om zijn professioneel werk te onthalen en steunen.

Villeneuve-d'Ascq kreeg een soort kultureel centrum (Centre d'animation culturelle) dat de naam kreeg van Espace de la Rose des Vents. De pas benoemde direkteur Pierre-Etienne Heymann, vond geen positief onthaal voor zijn aktiviteiten op de universiaire kampus aldaar. Maar in de diverse wijken van dit nieuwe Rijsel liepen de kulturele manifestaties uiteenlopend: van uitstekend tot ronduit slecht.

Cyril Robichez, direkteur van het oudste beroepsgezelschap, het Théâtre populaire des Flandres (TPF), kreëerde in 1976 twee stukken en waagde zich aan een totaalspektakel onder de titel Le TPF Circus, waarin cirkusmensen, toneelspelers en musici (het Symfonieorkest van Rijsel) optraden. De formule met een tachtigtal opvoeringen leverde toch niet altijd het verwachte sukses op, maar anderzijds toch voldoende om de TPF-direkteur te doen blijven geloven in de formule en zijn optimisme te doen bewaren.

Het Rijselse Symfonieorkest (Orchestre philharmonique), onder leiding van Jean-Claude Casadesus, zorgde voor twee eksperimenten: optredens in fabrieken en onder de cirkustent van het TPF, dit laatste met uiteenlopend sukses, maar de zekerheid het orkest in bredere kringen bekend te hebben gemaakt.

Het trad ook op in het Festival van Rijsel, dat met zijn vijfde editie (van 28 oktober tot 12 december) een behoorlijk sukses oogstte. Het Festival van Rijsel is hoofdzakelijk een muzikaal gebeuren dat zich ver houdt van

[p. 247]

hedendaagse muziek of eksperimenten. Het is een initiatief van de stad Rijsel en de lokale vereniging Présence de la Musique. De voorzitter daarvan verklaarde dat men niet op (financiële) middelen hoeft zitten te wachten om iets te verwezenlijken, wat wel een ongewoon geluid is.

In de kulturele sektor beleeft men al jaren en zowat overal in West-Europa een overwoekering van woorden en vakjargon. Die indruk drong zich het meest onweerstaanbaar op bij de woorden over het recente Office culturel régional en het Uracen.

De interviewreeks sloeg uitsluitend op organismen die hun zetel hebben in de Rijselse agglomeratie. Belangrijke initiatieven daarbuiten kregen daardoor geen aandacht. Wij denken daarbij aan het artistiek centrum Noirot te Atrecht of aan een stad als Kales waar door een aktieve museumpolitiek ieder jaar tentoonstellingen plaats hebben die de betekenis van het regionale kader overstijgen. Maar de meeste behandelde organismen strekken hun aktiviteiten over de hele streek uit. De lezer van de artikelenserie kan niet onder de indruk uit dat kultuur voor een traditioneel intellektueel publiek voorbestemd lijkt maar voor de grote massa een vreemd gebeuren blijft, ook al wordt het eventueel vlak bij de deur geserveerd. Het is niet voor niets dat aan de regio voorheen een grote welvaart is toegeschreven die evenwel nooit vertaald werd in welzijn voor iedereen. Het kan moeilijk anders of de ekonomische recessie duwt nog meer mensen met hun neus op de dagelijkse materiële zorgen. En om aan die zorgen te ontsnappen is er de kultuur van de auto en het tv-kijken. Wat de journalist G. Sueur hierover zes jaar geleden heeft geschreven met betrekking tot de Rijselse agglomeratie (in zijn Lille, Métropole en miettes, 1971) blijkt nog altijd toepasselijk te zijn op de hele streek. Kulturele werking bij de jeugd lijkt het enige echt renderende te zijn. En tenslotte komt ook hier de almacht om de hoek kijken van de kulturele werker, door de gemeenschap betaald om soeverein te beslissen wat goed en nuttig is voor het volk. Vrij initiatief en individuele en vrijwillige inzet zijn er moeilijk mee te rijmen.

En toch zijn er voortekenen van een mentaliteitswijziging. Men merkt het aan ogenschijnlijk kleine dingen die achteraf betekenisvol kunnen zijn. Hoe verklaart men het anders dat de Rijselse stads- en undergroundkrant Le clampin libéré hardnekkig is blijven voortleven en zijn bestaan bevestigt.

Waar de zorg om de werkgelegenheid alle andere bekommernissen in de schaduw stelt en dus ook die voor het leefmilieu, werken allerlei organisaties aan de opbouw van een betere milieugevoeligheid. Men denkt daarbij op de eerste plaats aan het verdienstelijke overkoepelende organisme Nord Nature. En zelfs een instantie als de regionale waterbedelingsmaatschappij Agence de l'eau du bassin Picardie-Artois-Nord is in 1976 gestart met een kampagne, o.m. met affiches die de waterbevuilers aanklagen, maar vooral met akties bij de jeugd. In de regionale bladen publiceerde de maatschappij felicitaties (‘bravos’) die de jeugd (en ook de volwassenen) moest uitknippen en sturen naar gemeenten en bedrijven die zich hierin gunstig onderscheiden. En in de scholen werd groepswerk aanbevolen inzake studie van lokale water- en vervuilingsproblemen.

Ook in de Westhoek is bij studerende jongeren iets aan de gang. Daar groeit bij een minderheid het besef dat het taalkundig erfgoed (de levende volkstaal zoals hun grootouders die nog vlot hanteren) een kulturele waarde heeft die onvervangbaar is. Bij de kantonnale verkiezingen van maart bood zich in het kanton Steenvoorde een regionalistisch kandidaat aan

[p. 248]

het publiek aan met een programma waarin maatregelen voor het voortbestaan van de volkstaal voorop stonden. Een eeuw na het verschijnen van de Coussemakers Chants populaires des Flandres (dat in België in het voorbije jaar een heruitgave kende) hopen jongeren die liederenschat weer tot leven te brengen (Mieke en Bart te Duinkerke en de groep ‘De Haegedoorn’ te Godewaarsvelde). Maar deze beweging lijkt weinig aanknopingspunten te hebben met regionalistische stromingen zoals in Bretagne of Occitanië.

In welke mate heeft het verschijnsel Mgr. Lefebvre hier de godsdienstige wereld beroerd? Op 29 september koos hij het sportpaleis van de Rijselse jaarbeursgebouwen uit om zich met een traditionalistische mis in het nieuws te werken. Was Rijsel een toevallige keuze en zal het Lefebvreoptreden hier beperkt blijven tot de rol van een religieus fait-divers? Er is in de regio kennelijk te weinig heimwee naar prekonciliaire of prerevolutionnaire tijden om het verschijnsel grote deining te doen verwekken. Vandaar dat de bisschop van Rijsel (in tegenstelling tot sommige van zijn Franse kollega's) opvallend rustig kon reageren.

Robert Delesalle, voorzitter van de Noordfranse Kamer van Handel en Nijverheid sprak op 15 juni te Kortrijk voor de Franse Kamer aldaar over de betrekkingen tussen de Franse Nederlanden en België. Hij hield een pleidooi voor een overeenkomst tussen de grensregio's in de richting van wat binnen de Beneluxlanden tot stand kwam. Hij kloeg het gebrek aan belangstelling voor de Belgische markt aan en noemde de grens als mentale scheidingslijn erger en moeilijker te overbruggen als de staatsgrens.

Er is belangstelling van Frans-Vlaamse zijde voor Benelux. Die ligt echter vaak alleen op het puur technische vlak. Men komt de landbouw, veeteelt en tuinbouwveilingen bestuderen in Nederland of de tv-distributienetten in België. Maar de studie van de taal van Nederland en Vlaanderen wekt te weinig belangstelling. En is het niet bij uitstek via de taal dat men een mentale scheidingslijn overschrijdt? In Vlaanderen is de studie van het Frans als eerste en gepriviligieerde vreemde taal nagenoeg algemeen. Maar het dient gezegd te worden - al is het resultaat hetzelfde - dat dit minder in dienst van de buurregio en -staat is, als terwille van Brussel en Wallonië.

Rijsel kent al meer als twintig jaar een bloeiend Goethe Institut. Is het niet hoogst verbazingwekkend dat een Nederlandse kulturele instelling er nog altijd afwezig is? We moeten er direkt aan toevoegen dat dit op de eerste plaats een probleem is van opties van de Nederlandstalige gemeenschap in België en Nederland.

Moeten we nog uitweiden over de ekonomische toestand in de Franse Nederlanden? Zoals elk land, ondervindt ook elke regio evenzeer de weerslag van de verdergaande ekonomische achteruitgang die 1976 kenmerkte. Die krizis is biezonder scherp in de metaal- en tekstielnijverheid, twee hoofdpijlers van de ekonomie in de Franse Nederlanden. Vandaar dat de uittocht van jongeren en de groei van de werkloosheid zich doorgezet hebben en dat de overheidstussenkomsten voorzien in het 7e Franse Ekonomische Plan (met o.m. een aanpassing van het waterwegennet aan het Belgische, via Deule en Schelde) als onvoldoende werden aangevoeld.

Hier is het de plaats om de vraag te stellen of de wet van 5 juli 1972 op

[p. 249]

de regionalizatie, waaruit de Regionale Raad en de Sociaal-Ekonomische Raad ontstonden, een regionaal bewustzijn gestimuleerd heeft.

Begin 1976 is Pierre Mauroy voor de derde opeenvolgende keer verkozen als voorzitter van de Regionale Raad. Hij is volksvertegenwoordiger en burgemeester van Rijsel en tweede man in de Franse socialistische partij. Van den beginne af heeft hij de Regionale Raad beschouwd als een forum voor regionale eisen en verlangens, als een soort breekijzer om de Parijse onverschilligheid en zuinigheid t.o.v. de regio te lijf te gaan. Een optie die zinvol genoemd kan worden, gezien de geringe reële macht waarover de Raad beschikt. Daartegenover staat dat sommigen hem verwijten een oppositieforum te maken van de raad (de linkse ‘minderheid’ op nationaal vlak, vormt hier een absolute ‘meerderheid’).

Voorzitter P. Mauroy heeft een initiatief genomen dat uniek is in de geschiedenis van de regio. In het kader van de voorbereiding van het 7de Plan is het bureau van de Raad, o.l.v. zijn voorzitter in de loop van het voorjaar in elk arrondissement het advies gaan inwinnen van alle lokale verantwoordelijken, met de bedoeling een regionaal ‘tegenplan’ te zien groeien waarin de hele bevolking inspraak zou hebben via zijn lokale, meeste nabije vertegenwoordigers op politiek en sociaal-ekonomisch vlak. Uit elke bijeenkomst, waarvan de opkomst een uiteenlopend beeld te zien gaf, is een lijvig dossier gegroeid, dat een blijvende dokumentatie vormt over de noden en achterstand van elk arrondissement.

Om een psychologisch schokeffekt te bereiken was een grootse manifestatie voorzien te Rijsel, op 9 oktober, die de naam kreeg van Staten-Generaal van de regio en waarop de konkluzies zouden voorgedragen worden. Er was niets onverlet gelaten om aan dit gebeuren de nodige weerklank te geven, tot en met het afhuren van een volle bladzij publiciteit in de lokale pers.

De opkomst bleek uiteindelijk beneden de verwachtingen uit te vallen. En men heeft van diverse zijden gepoogd hierrond een klimaat van mislukking te scheppen, maar de bedoeling daarachter is nogal voor de hand liggend als men rekening houdt met het pre-elektorale klimaat. Ongetwijfeld hebben de politieke strekkingen die op nationaal vlak de meerderheid uitmaken niets onverlet gelaten om stokken in de wielen te steken. En allerlei krachten die elke vorm van regionale macht ongenegen zijn, zullen deze Staten-Generaal bestreden hebben. Het is best mogelijk dat binnen het linkse kamp verre van eensgezindheid bestond. Een mobilisatie van het hele linkse kader bv. zou alleen al voor een indrukwekkender opkomst hebben kunnen zorgen. En tenslotte, wij stipten het al aan, had de Staten-Generaal plaats vlak in een pre-elektorale sfeer.

Een mislukking dus? O.i. getuigt het initiatief van een flinke dozis moed en non-konformisme. Men vergete niet dat het regionalisme geen strijdpunt is in de Franse Nederlanden en de belangstelling voor zaken die geen onmiddellijke materiële voordelen kunnen opleveren vrij gering is. En binnen de regionale politieke wereld is het regionalisme bijna een vreemde eend in alle partijen. Aan de Conseil régional en zijn voorzitter komt de verdienste toe een regionale mobilizatie te hebben aangedurfd die niemand hen voordeed en misschien een aantal taboes doorbroken heeft.

De politieke aktualiteit stond in het teken van de komende gemeentelijke (maart 1977) en nationale verkiezingen (1978). Het was haast uitsluitend in het licht daarvan dat de uitslagen van de kantonnale verkiezingen

[p. 250]

(maart 1976) geïnterpreteerd werden. Ze gaven alvast een forse groei voor de linkse partijen te zien.

Doordat de nationale krachtsverhoudingen in de Franse Nederlanden net andersom liggen, nl. met een linkse meerderheid, en doordat de linkse partijen in Frankrijk hun macht voor een niet onaanzienlijk deel uit deze regio halen, gaat er veel aandacht naar wat hier politiek gebeurt. Daar komt bij dat de regionale hoofdstad Rijsel het strijdtoneel wordt van twee politieke prominenten, Pierre Mauroy en Norbert Segard, staatssekretaris voor PTT. Het Rijselse stadhuis is een traditioneel socialistisch of socialistisch-centristisch bolwerk. De evolutie in de samenstelling van de bevolking en het samengaan op één lijst van socialisten en kommunisten, doet bij sommigen de hoop rijzen dat de socialistische traditie te Rijsel gebroken kan worden, wat zeker een weerslag zou hebben op de poltieke verhoudingen in de regio. Er speelt zich dan ook al twee jaar een steekspel af tussen beide kandidaten voor het stadhuis. Daarbij weten beiden om beurten punten te skoren.

Elk politiek optreden stond in het teken van die machtsstrijd. Zelfs het bezoek van de Franse president V. Giscard-d'Estaing - het eerste presidentsbezoek na 10 jaar - aan Rijsel op 30 november, in het kader van een simbolische buiten-Parijse ministerraad, ontsnapte niet aan die spekulaties. Nooit hebben zoveel ministers, staatssekretarissen en nationale politieke verantwoordelijken zo vaak de streek bezocht als tijdens het voorbije jaar.

Toch is de regionale pers het er unaniem over eens, dat de werkelijke belangstelling van Parijs voor de noden van de Franse Nederlanden nooit zo zwak was.