Forum der Letteren. Jaargang 1994

[p. 240]

Gesignaleerd

Comparative Language Studies 30 (1993) 4 presenteert een ‘East-West Issue’ met casestudies, waarin wordt aangetoond hoe elementen uit de westerse literaire traditie een belangrijke factor waren in het schrijversschap van een aantal Japanse auteurs: Joyce voor Itoh Sei (Michael W. Ainge, Mishima), Shakespeare's Hamlet-figuur voor Shiga Naoya (Shigekazu Ando, Tokyo), Swinburne voor Soseki (Mihoko Higaya, Sapporo, Japan), Brechts theateropvattingen voor Sha Yexins dramaturgische praktijk (Adrian Hsia, McGill University), de Amerikaanse auteur Raymond Carver voor zijn Japanse vertaler Murakami Haruki (Naomi Matsuoka, Mishima). Een bijzonder geval vormt Etsu I. Sugimoto's Engelstalige roman A Daughter of the Samurai (1925). Setsuko Hirakawa (Tokyo) interpreteert de educatieve functie van dit in Amerika succesvol onthaalde boek binnen de toen veeleer gespannen verhouding tussen America en Japan, en wijst op de rol van twee Amerikaanse coauteurs bij het tot stand komen van de roman.

Discours social/Social Discourse 5 (1993) 3-4 is een dubbelnummer onder de titel ‘La Langue fétiche/Fetishizing Language’. Régine Robin (Montréal) zet in het openingsartikel de toon met een schets van de spanning tussen een ‘taalpolitiek’, waarbij de taal ingezet wordt als instrument ter bevordering van de nationale cohesie, en het verzet tegen zo een linguistische hegemonie vanuit culturele en a fortiori literaire hoek. Exemplarisch voor een dergelijke problematiek zijn de linguistische situatie in Québec (Lise Gauvin, Caroline Désy (Montréal)) en de constructie van een Vlaamse identiteit in het 19de-eeuwse unitaire België (Joris Vlasselaers, Leuven). Alexis Nous (Montréal) interpreteert het begrip ‘vertaling’, in het spoor van Derrida en Benjamin, niet als een secundaire activiteit, maar als een concept dat paradigmatisch is voor de wijze waarop taal fungeert. Benjamins vertaalbeschouwing is het onderwerp van Laurent Lamy's bijdrage (Montréal). Vermelden we nog het artikel van Rainier Grutman (Montréal) die de vanzelfsprekend geachte associatie tussen moedertaal en literaire taal in vraag stelt, vanuit een interpretatie van Dantes tractaat ‘De vulgari eloquentia’. De taal van de schrijver is een gecodeerde constructie, die refereert aan een hele culturele traditie: la langue paternelle.

Lili (Zeitschrift für Literaturwissenschaft und Linguistik) 23 (1993) 90/91 vraagt zich met het dubbelnummer ‘Materiale Bedingungen der Sprachwissenschaft’ af in welke mate nieuwe media en technologieën de activiteit van de (cultuur) wetenschapper ingrijpend hebben gewijzigd. De nieuwe materiële condities die aan bod komen zijn de computer en digitale gegevensverwerking (Martina Schwanke, Kiel; Werner Kallmeyer, Mannheim), opname- en transcriptietechnieken en de visuele media. Een vraag die in heel wat bijdragen terugkeert is die naar de impact van nieuwe technologieën op het profiel en de methode van bestaande wetenschappelijke disciplines: welke implicaties heeft het gebruik van moderne opnameapparatuur voor de dialectologie? (Harald Thun, Mainz). Robert Lug (Frankfurt) argumenteert dat de musicologie geëvolueerd is van een partituurwetenschap naar een klankwetenschap waarbij goede opnames van orale reconstructies de studie van de overgeleverde partituren aanvullen. Een andere vraag betreft het statuut van de data die door de nieuwe media worden gecrëeerd. ‘Is the media the message?’ Kunnen nieuwe vormen van fixering als opnames of foto's zonder meer gelden als datum brutum voor studie of dringt een omzichtige interpretatie zich op vooraleer we aanvaardbare onderzoeksgegevens hebben? Dat lijkt alvast de mening van Daniel O'Connell (Washington) die erop wijst welke factoren er in het geding zijn bij het transcriptieproces van mondelinge informatie naar schriftelijke notatie.

Lili (Zeitschrift für Literaturwissenschaft und Linguistik) 23 (1993) 92 kiest voor het thema ‘Märchen und Fantasy’. In een terreinverkenning herinnert Helmut Kreuzer (Siegen), die dit speciale nummer samenstelde, aan het onderscheid tussen volkssprookje en kunstsprookje en wijst op hedendaagse, met het sprookje verwante genres waar realistische en fantastische elementen worden gecombineerd, zoals de literaire utopie of science fiction. Binnen deze drie sectoren situeren zich ook de bijdragen in dit speciale nummer. Susanne Schmidt-Knaebel (Hamburg) stelt een fenomenologie van het volkssprookje voor: ze

[p. *15]

tracht, via een taalkundige vergelijking van de verschillende edities van de Grimm-sprookjes (tussen 1812/1815 - 1857/1858) een ideaaltypische ‘Urform’ van het volkssprookje te reconstrueren en wijst op de therapeutische waarde van het volkssprookje voor de hedendaagse lezer. Rosemarie Zeller (Villars-sur Glâne) stelt in haar bijdrage dat het kunstsprookje in de 17de en 18de eeuw, o.m. vertegenwoordigd door auteurs als Perrault en Hoffmann, binnen de dominante poetica van de waarschijnlijkheid (‘vraisemblance’) fungeerde als plaats voor het wonderbaarlijke en imaginaire, maar dit betaalde met een inferieure positie binnen de genrehiërarchie. Hoe het sprookjesgenre ook vandaag nog functioneert in een omgeving van moderne media, illustreert Irmela Schneider (Keulen) in haar essay over Woody Allens filmsprookje ‘The Purple Rose of Caïro’. In dit verband wijst ze op sprookjeselementen in de Hollywood-film en de verschillende codes die in het geding zijn bij de receptie van respectievelijk films en sprookjes. Werner Faulstich (Lüneburg) stelt ons het computersprookje voor, waarbij de ‘lezer/speler’ zelf intervenieert en het sprookje stuurt door verbale interactie met de computer. Tenslotte blikken Siegfried Becker (Marburg) en Gerd Hallenberger (Siegen) terug op de naoorlogse ‘conjunctuur’ van het veld van de fantastische literatuur in Duitsland. De heersende positie van de science-fiction tot eind '60, waarbij alternatieve werelden in een toekomsperspectief werden gesteld waarin wetenschap en technologie een belangrijke rol spelen, werd in de jaren '70 en '80 aangetast. Nieuwe vormen van fantastische literatuur en de ‘boom’ van het sprookje, articuleerden een vlucht in de irrationaliteit - een ‘Sehnsucht ohne Hoffnung’ - die op de eerste plaats tegemoet kwamen aan de individuele behoefte aan zingeving, los van enige pretentie een maatschappelijk toekomstmodel te ontwerpen.

Literaturwissenschaftliches Jahrbuch 34 (1993) bevat een katern waarin de teksten gepubliceerd staan van lezingen die werden gehouden op een colloquium van de Görres-Gesellschaft in Würzburg (september 1992) dat gewijd was aan de autobiografie in de 20ste eeuw, meer bepaald aan de avant-gardistische vertegenwoordigers van het genre. De existentiële ervaring van een verbrokkelde ik-identiteit motiveerde een aantal auteurs tot de keuze van het fragment en de discontinuïteit als formele elementen van hun autobiografische geschriften, zoals bijvoorbeeld het geval is in Walter Benjamins Berliner Kindheit (Bernhard Greiner, Tübingen). Een aantal andere auteurs, o.m. Russische schrijvers als Achmatova, Mandelstam, Cvetaeva, Sklovskij en Nabokov hebben getracht de ervaring van een gefragmenteerde existentie op het niveau van de fictie op te heffen en de segmenten van hun levensgeschiedenis met literaire middelen enige ‘coherentie’ te geven (Elsbeth Wolffheim, Hamburg). Een andere karakteristiek van de autobiografie in de 20ste eeuw is het vervagen van de grenzen met de roman. Is het vertellend ‘ik’ een louter fictioneel personage of overlappen verteller en auteur elkaar? Deze problematiek wordt onderzocht aan de hand van een aantal autobiografische geschriften van 20ste-eeuwse Franse schrijvers: Céline, Nizan, Ernaux (Joseph Jurt, Freiburg). Andere auteurs die in deze speciale katern aan bod komen zijn Nietszche, Joyce, Gertrude Stein, Canetti, Sarraute en Sartre.

Littérature (1994) 93 publiceert de lezingen van een colloquium van linguisten en literatuurwetenschappers dat in oktober vorig jaar in Amsterdam plaatsvond over het thema ‘Le partage de la parole’. Initiatiefnemer Aron Kibédi Varga (Amsterdam) schrijft in een historisch overzicht hoe de dialoog, als zelfstandig literair genre sinds de oudheid, ging functioneren binnen de moderne roman. Op basis van de specifieke functie van de conversatie daarin maakt hij een onderscheid tussen de ideologische, realistische en psychologische roman. In dit verband schetst Wolf Dieter Stempel (München) hoe vanaf de middeleeuwen in Frankrijk de retorica van de alledaagse conversatie vanuit de volkstaal in de roman wordt geïntegreerd (Chrétien de Troyes) en illustreert dit met Diderot's verhaal ‘Ceci n'est pas un conte’ (1773). Verder bevat dit nummer nog case-studies over de dialoog in fabels van de la Fontaine (Catherine Kerbrat-Orecchioni, Lyon), bij Crébillon (Roman Wald Lasowski, Nimègue) en in het theater van de Ghelderode en Crommelynck (Christian Angelet, Leuven). Het hedendaagse politieke T.V.-debat is aan de orde in twee bijdragen: Danièle Torck (Amsterdam) onderzoekt de ‘diafonische’ dimensie ervan, d.i. de mate waarin de gesprekspartners elkaars discours recupereren in hun eigen vertoog; Ruth Amossy (Tel Aviv) heeft het over de stereotypische vooronderstellingen die in het geding zijn.

Arnoud Wils (Literatuurwetenschap, Leuven)