Forum. Jaargang 4

[p. 970]

De Keerzijde

Over keerzijdetjes en tutti quanti

De reacties van de lezers op de Keerzijdetjes zijn veelvuldig en typisch. Zij hebben mij zoodanig geamuseerd, dat ik mijn amusement heb willen begrijpen en tot classificaties ben overgegaan. Ik stelde mij ook de vraag of zij noodig en nuttig zijn? Zeker, zij zouden hun verrechtvaardiging kunnen vinden louter en alleen in het amusement. Maar voor een heeleboel goede geesten, in den zin van het Fransche ‘esprits’, kleeft er aan elk amusement iets minderwaardigs en beteekent amusement hetzelfde als gebrek aan ernst. Een systematisch onderzoek kan mij en mijn vrienden overtuigen van mijn ernst.

In de categorie van de lezers doet het geval A.... zich enkelvoudig voor. A.... slaat Forum open en hij beleeft vreugde aan wat hij noemt ‘het uitdeelen van moreele muilperen’. Bovenal interesseert hem de sport. Sportief weet hij goed geplaatste patsen te waardeeren. Maar sport en sportief zijn hier geen volmaakt gekozen woorden. Het wederwoord op de keerzijde blijft soms uit of verschijnt niet in Forum. Het debat verloopt dan op afstand en A.... volgt het niet van nabij. Hij beschouwt de Keerzijdetjes als de meppen, die destijds op vastenavond met gespannen varkensblazen werden toegebracht. Een klap op een plechtig hoofd, op een gekken hoed. Raak: het zit er op. A.... is tevreden. Voor het slachtoffer heeft hij medelijden noch minachting. Alleen de klap was zijn genot.

M.... is niet zoo zuiver en argeloos. Of liever, hij is zuiver en argeloos in zijn haat voor al wat krom en mismaakt is in deze en de litteraire wereld. Hij vindt de opstoppers, die geen pijn doen, flauw. Alle vuistwerk is te zacht als het niet in een knock-out eindigt. Het uittellen is zijn grootste geluk. Hij verzamelt uitgeslagenen. Geef hem proza om te haten. Er brandt een ontzaglijke idealistische haat in hem. Hij leeft om de wereld te zuiveren, met het vuur desnoods.

Johan de Maegt is zijn tegenvoeter. Forum bestaat. Dus moogt ge 't niet vernietigen. Maar er staan brutale Keerzijden in, of bladzijden van dien aard. Hij wankelt eenige malen rond zijn schrijftafel. Zijn linkerhand ligt op zijn hart uit korenbrood. Het duizelt hem en hij hoort ergens His Master's Voice: Zwijg als ge niet bewonderen kunt, en, valt er niets te zeggen, dan kunt ge nog altijd loven. Critiek moet opbouwend zijn, fluistert hij gevoelig voor zich.

Daaarom schrijft hij in het blad, waarin hij overigens met waarlijk nooit uitgeputten ijver voor de letterkunde actief is, een opbouwende opgave van den inhoud van Forum. Dat opbouwen komt dan neer op het wegbreken van de Keerzijdetjes en een artikel als ‘Eindelijk More Brains’, vermoedelijk naar den journalistieken stelregel dat

[p. 971]

‘de stukken worden terzijde gelegd waarin derden worden aangevallen.’ Er was een tijd, dat Joh. de Maegt, wrevelig maar voorzichtig, een ‘Foei!’ neerschreef voor zulk onconformistisch proza. Joh. de Maegt houdt niet van stof en strijd en zeker niet van het stof van den strijd, ook niet van een speldeprikje in de luchtballonnetjes van onze litteraire dwaasheden. Forum verdient dan ook geen woord commentaar meer en Joh. de Maegt kan het commentaar des te breeder uitmeten aan de Vlaamsche Gids, die de lezers naar de rust der kerkhoven en de schrijvers langs het achterdeurtje der politiek in de Koninklijke Vlaamsche Academie leidt. De motieven van dien goeden de Maegt zijn nochtans zuiver. Zij zijn te zoeken in een edel en teeder hart, waarvoor alles heilig is: de saamhoorigheid onder de Vlamingen, de goedheid, de eerbied voor den eerbied, de nationale en de partij-instellingen, de hekeling van wat gek en verdraaid is, - dit laatste echter op voorwaarde dat de tijd er is overheen gegaan met een glanzende patine. Dranken als in de Keerzijde en Eindelijk more brains worden geschonken maken hem dronken van een soort kribbigheid en droefenis. En als hij nuchter wordt verlangt hij weer zijn zuiver water.

Lode Monteyne reageert op dezelfde wijze als Johan de Maegt, hij schrapt een stuk als Eindelijk more brains uit den inhoud van Forum, zij het ook om andere redenen. De erkentelijkheid is een deugd: Lode Monteyne is tot briefwisselend lid van de Koninklijke Vlaamsche benoemd. Als romanschrijver, zeggen de eenen. Als tooneelcriticus, beweren de anderen. Twijfel in deze kan van critisch doorzicht getuigen. Maar er kan geen twijfel bestaan over het feit, dat de Academie den liberaal heeft tot zich genomen, wat bij de evenredige verdeeling der zetels in deze parlementaire Academie een normaal verschijnsel is. Waarom ook zouden overtuiging en schrijverschap als los van elkaar worden beschouwd?.... Het eigenaardig feit doet zich thans voor, dat het nieuw academielid zijn liberalisme op zak steekt, zoodra een oneerbiedig woord geschreven wordt over de eerbare instelling, die nochtans langer zal bestaan dan Forum. Er zijn schrijvers, die aan de Academie iets van hun eigen glans verkenen. Anderen zijn er als de kippen bij om den glans te beschutten, die onder de partijen wordt verdeeld. Waaruit blijkt dat zijde en keerzijde niet alleen in Forum in eere zijn.

Ernest Claes ziet de Keerzijde in het rood, met stierenoogen dan nog wel, omdat er in te lezen heeft gestaan, dat de intellectueele betrekkingen tusschen zijn vrouw en hem voortreffelijk zijn. Hij vindt het behoorlijk en normaal, dat zijn vrouw zijn eigen lof schrijft en klappen aan de auteurs uitdeelt, die niet allemaal, bij de bij ons bestaande monogamie, haar man kunnen zijn. Uilenspiegel lachte om wat krom en scheef was. Ernest Claes schreef een filmscenario: Uilenspiegel leeft nog. Men zou aan het voortleven van

[p. 972]

Uilenspiegel nochtans twijfelen, als men de reactie van Ernest op een vriendelijk Keerzijdetje gadeslaat.

Maar mijn geval, misschien wel ons geval, schrijvers van Keerzijdetjes? o Zelfspot, sta mij bij, en laat ik een openbare biecht voorbereiden.

M.R.

Radio en cultuur

Men heeft enkele jaren lang de talrijke burleske grappen die de officieele radio in Vlaanderen ten koste van de cultuur en soms zelfs van het gewone gezond verstand uithaalde, met een zeker vermaak kunnen nagaan. Men was bereid tot ‘welwillend onderzoek’ omdat het hier ging om een staatsinstelling waarbij de fantasie haar rechten verliest en men was feitelijk al heel tevreden dat de staatsradio niet uitsluitend gebruikt werd tot het uitzenden van de Brabantsche (la Brabançonne) of tot het voorlezen van den Moniteur Belge.

Gaandeweg heeft die houding zich gewijzigd. Er zijn nu ook al jaren over heen en men stelt vast dat het N.I.R., dat een cultuur factor zou moeten zijn, weinig méér is dan een instituut ter consacratie van den meest zelfvoldanen vorm der mediocriteit. Niet alleen lijdt het aan al de congenitale kwalen van zijn soort maar het is er blijkbaar op uit om aan zijn luisteraars een mooi staalboek te geven van de meest diverse uitingen der Vlaamsche kleinheid. Afgezien zelfs van de gebreken van het programma, stelt men vast dat speakers die zich bevrijd hebben van het dialect hoogst zeldzaam zijn en dat geen enkel van die heeren ook maar een ons charme in zijn stem heeft.

De wet van het getal inspireert duidelijk de radiopolitiek die sedert jaren onverschrokken wordt gevolgd door menschen van goeden wil maar van beperkte geestelijke middelen. Zij zijn roerend blij als ze op verzoek een groot aantal gelukwenschen ontvangen voor de uitzending van een of anderen zesdagenkoers, voor een luidruchtige zgn. reportage in een blikslagerij, op het neerhof enz. Zelden echter geven zij zich bloot op het gebied der theorie. Hun vroolijk empirisme is daarmee niet gediend en hoe gemakkelijk is het niet het verwijt der mediocriteit af te weren met de vermelding van de drie vier beschaafde en interessante chroniqueurs die het N.I.R. tot hiertoe heeft geduld.

Moet er een aanstelling gebeuren dan kiest men niet die menschen die op een of ander gebied van den geest reeds wat hebben gepresteerd; men past de strikte rechtvaardigheid toe: nr. 1 is socialist, nr. 2 is liberaal, nr. 3 is katholiek. Al het overige is bijzaak. In de maand Januari weet partij 1 dat de benoeming van Maart aan partij 2 toekomt en partij 2 weet dat partij 1 op voorhand accoord gaat met haar voorstel. Het is er een gemoedelijk onderonsje.

[p. 973]

De fout ligt in de constructie en bij de heeren die belast zijn met het vertegenwoordigen van de partijen. Men is dan ook dankbaar wanneer een onafhankelijk mensch het probleem eens wil aanpakken op principieele manier. Dat doet J.G.R. van Dyck ir. in een boek dat nogal vaag heet ‘Cultuurproblemen van onzen tijd’. Het is geschreven met een jovialiteit en op sommige plaatsen met een dapperheid, die sympathiek stemt maar het toont ook op menige plaats tot welk een angstwekkende mentaliteit men door de ontstentenis van werkelijke intellectueele inmenging in radiomiddens gekomen is.

Er wordt in dit boek koudweg gesproken van ‘de omroep verplicht’, en de schrijver ontsnapt niet aan de bekoring de radio te beschouwen als het voornaamste kultuurmiddel van dezen tijd. Het meest de aandacht verdient zijn stelling tegenover de literatuur. Het komt mij voor dat zij vrij getrouw de algemeene opinie weergeeft van de radioheeren.

‘Wat de Vlaming geert: is de rein-natuurlijke uitdrukking van een Gezelle, of de sappig-humoristische taal van een Felix Timmermans, bij momenten zelfs overstroomende tot een fatsoenlijke Breugheliaansche luidruchtigheid.’

Voorop gesteld natuurlijk dat men den Vlaming geven moet wat hij geert. Maar de Vlaming geert blijkbaar nog veel meer de uitslagen van den fietskoers voor beginnelingen te Zwevezele, dan Gezelle en voortgaande op dezen tekst geert hij alles behalve algemeen Nederlandsch, wat hij dan ook zelden krijgt.

‘Literatuur is iets zeer schoons, nuttigs en noodwendigs. Maar literatuur hoort in de boeken thuis en is daardoor bestemd om gelezen te worden.’ Als men de prestaties der zestig declamators aanhoort die het N.I.R. op ‘dicht en ondicht’ van de Nederlandsche schrijvers loslaat, dan is men geneigd een dergelijke uiting toe te juichen maar langs een achterpoortje geraakt de literatuur toch weer binnen. ‘Vandaar de noodzakelijkheid den luisteraar zelf van voor de microfoon en langs de radiopers om, aan te zetten zich aan dit nieuwe litteraire genre te wagen en aldus een nieuwe microfoonstijl te doen ontstaan, en waarom zou ook geen speciale soort van radio-verzen aldus kunnen ontstaan, waarvan de levendige woordenbeelden en de gloedvolle gang en rythme door de luisteraars zouden worden gesmaakt. Maar dan natuurlijk valt daarbij te bedenken dat het onderwerp geen dichterlijk klaaglied worde, maar weer een opwekking tot “meer optimisme”.’

Tot hiertoe kon men de Vlaamsche schrijvers, zelfs na veel pramen er slechts in zeldzame gevallen toe brengen luisterspelen te schrijven. Misschien heeft het verzoek tot het fabriceeren van radioverzen meer succes. Pessimisten gelieven zich te onthouden. Er zijn nog mooie dagen in 't zicht voor Willem Gyssels.

De bron van deze wijsheid is een heer Jean des Vignes die het zoo

[p. 974]

mooi in het Fransch heeft gezegd dat Van Dyck enkel kan herhalen: ‘C'est dire qu'un genre littéraire nouveau va naître. Ce sera une littérature rapide, “électrique”, si j'ose dire, qui tiendra grand compte des sons... et surtout de ce besoin maniaque qu'ont tous les sansfilistes de tourner les cadrans de leur appareil toutes les cinq minutes.’

Het wordt tijd dat de radiobarbaren in hun ijver ietwat getemperd worden. Het verschijnen van dit dogmatische tractaat kan een gelegenheid zijn om de verhouding tusschen werkelijke cultuur en radiobarbarisme eens uit te vechten.

M.G.