Forum. Jaargang 4

[p. 748]

De Keerzijde

Lichte stijging van den kostprijs der vrijheid

Waarde Marsman,

Indien gij opgemerkt hebt dat mijn naam niet voorkomt op de lange lijst van letterkundigen, die bij de Maatschappij geprotesteerd hebben tegen het incident, dat naar u wordt genoemd, zult gij u misschien wel afgevraagd hebben, waarom mijn naam er niet bij kon, als er toch reeds negentig waren en waarom ik de kans, ook eens met negentig te zijn, niet snel heb gegrepen. Dat ligt eenvoudig aan een vergetelheid, meen ik toch, van de protestcommissie. Ik had haar nl. geschreven dat ik gaarne meeprotesteerde, maar niet akkoord ging met den slotzin van het protest. De commissie antwoordde dat zij, zonder tegenbericht, mijn naam zou gebruiken, hetgeen zij niet gedaan heeft, al heb ik geen tegenbericht gestuurd. Dit alles is volkomen onbelangrijk, in uw oogen zooals in de mijne.

In het protest verklaarde men zich van meening, dat uw uitsluiting een bedreiging was voor de vrijheid van het woord, die vooral in dezen tijd moet beschermd worden. Hiermede ben ik het volstrekt niet eens.

Ik zal er wel niet van verdacht worden, het geringe greintje geestelijke vrijheid, dat wij naïevelijk meenen te bezitten, te willen van de hand doen, het deponeerend voor de voeten van om 't even welken gezalfde, die zich niet vrij kan voelen zoolang de anderen het zijn. Ik meen een beetje op de hoogte te zijn van de prijzen die men den dag van vandaag moet besteden om dat mosterdzaadje, dat nooit een boom wordt, te bezitten. Ik meen, waarde Marsman, er den prijs voor te hebben gegeven die mij gevraagd werd, zonder een stuiver af te dingen en steeds bereid in de toekomst nog hooger te gaan.

Maar gij, ik en het handvol andere fanatici, die rücksichtlos tot die zware uitgave besluiten, wij koopen er niets anders mee dan het paar vierkante meter terrein, die een man noodig heeft om man te zijn, zichzelven niet te moeten verachten, niet te verliezen dat gevoel van waardigheid, dat van Malraux eindelijk een naam heeft gekregen. Wij koopen geen asylrecht, geen onaanraakbaarheid. Wij koopen onze eigen vrijheid en niet de vrijheid der anderen, opdat zij ons niet aandoen wat wij hen aandoen, te pas of te onpas. Wij zouden ons eerder vernederd voelen dan trotsch, over een vrijheid, die anderen zou verbieden ons te deren. Wanneer wij slechts de handen vrij hebben, staan wij onzen man en verzoeken de anderen ons alstublieft niet te ontzien.

Mij hindert een nieuw gekwijl, dat de vrijheid bedreigd acht, waar een man slechts opgeroepen wordt om de gevolgen van zijn daden

[p. 749]

te dragen en zijn volle verantwoordelijkheid op te nemen. Het geeft mij den indruk met lieden te doen te hebben, die niet meer dapper zullen zijn, van zoodra zij weten dat men hun iets zal doen. Ik wil tot dezulken niet behooren. Sedert de dagen van Socrates, een die wij ook gaarne bij de onzen zouden rekenen, krioelt het in ons vak van staats- en andere gevaarlijken, veroordeelden, bannelingen, ketters, brandstapelbrandstof, gebroodroofden, die wisten hoe duur de geestelijke vrijheid te staan komt en er niet voor terugdeinsden. Ik ben zeer gehecht aan deze traditie in onze familie. Indien wij wat beter behandeld worden, dan is het slechts ten deele omdat ons wat ruimere vrijheid toegemeten wordt, maar voor het overige deel, helaas, omdat wij minder vrijheid nemen, braver zijn, tammer. Wanneer de heer Coenen schrijft, dat de literatoren nu niet meer zoo licht zullen spotten met de oude Leidsche tante, ‘want er valt van te erven’, schaam ik mij een beetje, schaam ik mij diep. Helaas, ik kan niet vastelijk genoeg meer gelooven in de kwaliteit van onze pennebroeders, om hem ongelijk te geven. De vulgariteit haalt ons vak en ons gild naar omlaag.

Uw geval, waarde Marsman, heeft in het geheel niets te maken met de vrijheidsberoovingen in Italië, Duitschland en Rusland. Daar is de vrijheid opgeheven. Indien uw geval symptomatisch ware, zou men hoogstens kunnen vaststellen, dat op de Nederlandsche markt de vrijheid ietwat duurder geworden is.

Indien gij in een gedicht of prozastuk uwe koningin beleedigd hadt, zou u terecht een decoratie geweigerd worden en het zou, in dat geval, voor u eervoller zijn ze niet te krijgen, dan ze te aanvaarden. Gij hebt de Maatschappij beleedigd. En degelijk. Het zou, vanwege de Maatschappij, een erkenning zijn, dat een beleediging van u werkelijk een beleediging is, indien zij op u daarvoor een ‘strafmaatregel’ toepaste. Gij zijt niet iemand die alleen slaat wie niet terugslaat. Gij zijt ook mans genoeg om de gevolgen van uw daden te dragen. Uw vrijheid zou u daardoor in geenen deele benomen worden, niet eens zou zij gekrenkt zijn. Alleen de geestelijk reeds van tevoren onvrijen, de lafaards, zouden zich daarna minder vrij voelen. Van dat soort zijt gij niet, ik weet het zeker.

Ik ben dan ook om uw vrijheid geen oogenblik bekommerd geweest en ik wilde met mijn protest niet gaarne ter hulp snellen aan de onwaardigen, die, door uw voorbeeld geleerd, voortaan hun gevaarloos woordje tienmaal zullen omdraaien eer zij het loslaten. Mochten zij zich zoo geterroriseerd voelen, dat zij er nooit meer een durven uitbrengen, opdat alleen nog spreken de van binnen brandenden, voor wie ‘de steenen zouden roepen indien zij zwegen’.

Ik had slechts willen protesteeren tegen de krenterige bekrompenheid van het wraakje dat de Maatschappij op u genomen heeft, tegen haar bestraffen van uw polemische manieren, waar zij uw

[p. 750]

poëtische verdiensten had te erkennen, tegen het niet uitvoeren van een opdracht in den geest van haren opdrachtgever.

Omtrent uw vrijheid, waarde Marsman, bedreigd of niet bedreigd, blijf ik volledig gerust. Ik acht u en haar te hoog, om ook maar te durven denken dat een van u beiden mijn bijstand noodig hebben. Deswege blijf ik dan ook steeds uw verkleefde

G.W.