Forum. Jaargang 3

[p. 909]

Lierke Plezierke

Het toeval heeft mij twee boeken na elkaar onder oogen gebracht, waarvan de lectuur mij weeïg heeft gemaakt. Het zijn twee boeken, die typisch zijn voor een goed deel van de Vlaamsche literatuur. Zij vertegenwoordigen de door velen in binnen- en buitenland gegeerden geest van Lierke Plezierke: De Krabbekoker van Felix Timmermans en De Zevenslager van Antoon Thiry, respectievelijk uitgegeven door Van Kampen te Amsterdam en 't Gildeboek te 's-Gravenhage.

Deze geest van Lierke Plezierke kan wellicht het best worden gedefinieerd als de Vlaamsche litteraire clownerie voor 't amusement van groot en klein. De hemel behoede mij voor kwaadsprekerij op rekening van de clownerie en het amusement. De clownerie en het amusement zijn zooals de tong, waarvan niet uitsluitend de Perzen getuigen, dat er het beste en het slechtste in steekt.

Maar in de clownerie van Lierke Plezierke zijn alle middelen goed: alles is ondergeschikt gemaakt aan de bedoeling om den kleinen man en het groot publiek aan het lachen te brengen, of om den lach met een sentimenteel traantje af te wisselen. De Lierke-Plezierkeschool kiest allereerst lollige typen. Deze lollige typen worden in lollige situaties verwikkeld. Al wat er lolligs kan zijn in de folklore of in het plaatselijk dialect wordt er vingerdik opgesmeerd. Zelfs wordt min of meer systematisch van een goede veeg godsdienstzin gebruik gemaakt om stichtelijk te lollen.

De lol wordt nagestreefd om haar zelfswil, als het natuurlijk sieraad van den Vlaming. De lol om haar zelfswil, - niet de lol van onzen Reinaert de Vos, dat meesterwerk van scherpzinnig vernuft en spottende levenskunst; - niet de lol zooals de stamvader van een groote Vlaamsche kunsttraditie, Pieter Breughel, ze vol menschelijke motieven een psychologischen zin heeft gegeven. Wat menschelijk is door het lollige, wat lollig is door het menschelijke is bij de Lierke-Plezierkes geen wild waarop wordt ge-

[p. 910]

jaagd. Het maakwerk, naar veilige recepten, de lol van dorperige kwasten in gefingeerde avonturen is hun genoeg.

Ik schreef den naam Pieter Breughel neer, dien de Lierke-Plezierkes met hun vereering, hoe oprecht ze ook weze, verminken. Daar hebt ge nu het genie, dat de hoogste vermogens van levensinzicht en menschenkennis, de bitterste gevoelens in den gulsten en meewarigsten lach, het pregnantste natuurgevoel met de drolligste intelligentie, - kortom met het meest geest heeft uitgedrukt. Van den man met het dramatisch levens- en ruimtegevoel, van den oolijkaard met opstandigen drang en in smart gedrenkt sarcasme, van den Vlaming in wiens locale grollen en lollen het universeele leefde, onthouden zij de vestimentaire kleur en het doen van het gevoeg in 't openbaar. Wat de lol grootsch en wrang maakt en haar een inhoud verleent, de scherpe en indringende visie op den mensch en zijn samenleving, ontbreekt aan de Lierke-Plezierkes ten eenemaal.

Op zijn best ontspruit hun lol uit wat kleurige zinnelijkheid en gemoedelijkheid. Goed en kwaad concipieeren zij in een primairen staat en gieten zij willekeurig en conventioneel in eenige argelooze harten. Overspelige vrouwen worden plots zedepredikend braaf. Moeders verliezen haar kinders en trekken op Italiaansche pleizierreizen, - helaas, zonder de verontschuldiging van onmetelijke menschelijke lichtvaardigheid of een welbewust cynisme. Verloopen zoons zijn er als lammeren, die met een klaverbloem braaf worden gehouden, en op hun misslagen wordt met fratsen gereageerd. Hoe mateloos ver zijn wij weg van den subtielen monkel, die het verhaal Mejuffer Symforosa, verhaal in kleurige prenten, terzelfdertijd zoo gevoelig en guitig maakte. Hoe mateloos ver staan wij af van Het Kindeke Jezus in Vlaanderen en van Pallieter, die dan toch op het zinnelijk plan tot een levende entiteit is uitgegroeid.

Bij Antoon Thiry is het nog erger. Zijn Zevenslager, naneef van de Witte, is een platvloersch boek. De verhouding van een auteur tot zijn personages onthult op de

[p. 911]

zekerste wijze zijn beteekenis. Twee regels over Philips II en twee regels over Thyl Uilenspiegel volstaan om u de volle maat van Charles de Coster's vrijheidsdrang te geven: onmiddellijk deelen ze u een stroom haat en liefde mee, waaraan gij erkent, waarmee een temperament eigenlijk geladen is. Even gauw erkent ge, dat Antoon Thiry zijn hart heeft weggeschonken aan een potsenmaker, die in den grond een onbelangrijk mannetje is, snoever en geluksvogel met precies dezelfde profiteursmentaliteit als die van een O-W-er. De manier waarop de Zevenslager van kwajongen evolueert tot schilder, carrottier en tenslotte tot jager op geld is vulgair, - vulgariteit die met sympathie wordt gekweekt en als levensblijheid wordt gevierd. Accidenteel sterft de Zevenslager - hij sterve in vrede.

Met dat al is de Lierke-Plezierkesstijl, levensstijl op kleinen voet, het onnatuurlijkste maakwerk, dat men zich voorstellen kan. Niets stemt weeïger dan de systematisch gewilde lol. Tevergeefs zoekt men in deze boeken naar een extra-folkloristisch accent, iets dat waarachtig, zonder literairen opschik, uit het hart zou zijn geweld. Het ongeluk wil, dat men deze half volksche, half verliteratuurde lolligheid om haar folkloristisch Vlaamsche aankleeding vaak rekent als te behooren tot de bij uitstek Vlaamsche traditie. Ik vraag me nochtans in gemoede af wat er gemeen kan zijn tusschen b.v. het sollen en lollen met godsdienstige motieven in De Krabbekoker, - om van De Harp van Sint Franciscus niet te spreken, - en een Gezelliaansch vers met waarlijk menschelijke bewogenheid zooals dit:

Als zorgen mijn herte verslinden,
als moedheid van 's werelds getier;
dan zoeke ik weêrom den beminden,
dan grijp e ik den ouden brevier.

Ik zocht bij den aanvang van dit stuk den geest van Lierke Plezierke te definieeren. Eigenlijk is deze geest typisch door zijn gebrek aan geest. Lierke Plezierke groeit meer en meer tot de Vlaamsche traditie der geesteloosheid, met locale kleuren en geuren omhangen.

[p. 912]

Als wij naar een Vlaamsche traditie willen opzien, laat het dan zijn naar die waarin het hart van den universeelen mensch door de kleeren van den Vlaming straalt, naar een traditie, waarin fijnheid en geest, waarin vernuft en scherpzinnigheid met waarachtige menschelijkheid samengaan. Wij hadden immers primitieven, wij hadden Ruusbroec en Gezelle, wij hadden Willem die den Madoc maakte. En is het absoluut noodig, dat we niet verder zien dan onzen neus lang is en dat we Breughel of Bosch als louter lollekensheeren verslijten?

M. Roelants